Katastrofa wodna Kloski – Colloredo 2 w kopalni soli „Wieliczka”. Geologiczne i historyczne tło wydarzeń sprzed 150 lat

• Autorzy: Przybyło Jerzy , Włodarczyk-Żurek Elżbieta

Warianty tytułu

EN

Flood disaster in the Kloski-Colloredo 2 cross-corridors of the “Wieliczka” salt mine. Geological and historical background of the events of 150 years ago

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Poprzecznia Kloski była chodnikiem poszukiwawczym zlokalizowanym na poziomie V, a poprzecznia Colloredo chodnikiem ratunkowym na poziomie IV. Walka z katastrofą wodną w poprzeczni Kloski, a później także w poprzeczni Colloredo trwała 11 lat i polegała przede wszystkim na wykonywaniu wyrobisk chodnikowych i szybików prowadzonych za wodą. Wyrobiskami tymi odkrywano liczne kawerny i pustki powstałe w wyniku wynoszenia materiały skalnego z górotworu. W wyniku gwałtownych wypływów wód połączonych z transportem materiału skalnego doszło w 1879 do deformacji powierzchni terenu. Ostatecznie wypływ został zatamowany w rezultacie samoczynnego zaciskania się odkrytych wcześniej kawern. W budowie geologicznej rejonu wypływu występują skały złoża bryłowego, głównie iłowce margliste i zubry. Dopływy wód należy wiązać z przekroczeniem utworów otuliny iłowogipsowej złoża i wejściem chodnikiem Kloski w zawodnione piaskowce chodenickie formacji z Machowa. Obecnie przecieki z rejonu Kloski stanowi zarejestrowany na poziomie VI wyciek WVI-20, a Rejon Kloski Colloredo podlega wodoszczelnej likwidacji. Analiza przyczyn i przebiegu katastrofy wodnej Kloski Colloredo oraz katastrofy w poprzeczni Mina w 1992 roku pozwala dostrzec analogie łączące oba wydarzenia.

EN

The Kloski cross-corridor was an exploration corridor, located at Level V, while the Colloredo cross-corridor was an emergency corridor at Level IV. The emergency operations conducted first in the Kloski cross-corridor and followed by those in the Colloredo cross- -corridor continued for eleven years and primarily consisted in the cutting of corridor workings and level-connecting shafts, along the water courses. Such workings uncovered a number of caverns and voids that had occurred as a result of rock material removal from the rock mass. Upon rapid outflows of water transporting rock material, surface deformations appeared in 1879. Finally the outflow was dammed by natural convergence of previously discovered caverns (fig. 1,2,3,4,5,6,7,8,12,13,14,15). The geological structure of the water outflow area shows boulder rocks, mainly marl siltstone and zubers. Water inflows were associated with the penetration of the protective layers of siltstone and gypsum formations above the salt deposits, through the Kloski corridor, and into the soaked Chodenice sand deposits of the Machów formation (fig.9,10,11). Recently, Leak WVI-20 from the Kloski corridor has been recorded at Level VI, and the Kloski-Colloredo Area has been subjected to water-tight liquidation (fig.16). Our analysis of the cause and course of the water disaster in the Kloski-Colloredo Area, as well as of that in the Mina cross-corridor of 1992, allows us to identify certain analogies of both occurrences.

Słowa kluczowe

PL

Kopalnia Soli „Wieliczka”; poprzecznia Kloski; poprzecznia Colloredo; zagrożenie wodne kopalni; warstwy chodenickie

EN

Wieliczka Salt Mine; Kloski cross-corridor; Colloredo cross-corridor; water hazard; Chodenice Beds

• Wydawca: Polskie Stowarzyszenie Górnictwa Solnego
• Czasopismo: Przegląd Solny
• Rocznik: 2018
• Tom: T. 14
• Strony: 117--131
• Opis fizyczny: Bibliogr. 22 poz., rys.

Twórcy

autor

Przybyło Jerzy

• Kopalnia Soli „Wieliczka” S.A. Wieliczka, Park Kingi 1, 32-020 Wieliczka

autor

Włodarczyk-Żurek Elżbieta

• Kopalnia Soli „Wieliczka” S.A. Wieliczka, Park Kingi 1, 32-020 Wieliczka

Bibliografia

• ANONIM, 1869. Zalew Kopalni Wielickiej w r. 1868. Skreślił świadeknaoczny. We Lwowie, nakładem F. H. Richtera.
• BUKOWSKI K., 2011. „Badeńska sedymentacja salinarna na obszarze między Rybnikiem a Dębicą w świetle badań geochemicznych, izotopowych i radiometrycznych”. Rozprawy Monografie nr 236, Wydawnictwa AGH, Kraków.
• Dzikie dopływy w kopalni w Wieliczce – 1943-1944, 1948-1957. Archiwum Działu Mierniczo Geologicznego Kopalni Soli „Wieliczka” S.A.
• FAJKLEWICZ Z., 2011. Dokumentacja badań grawimetrycznych stref zasilania i krążenia wody na północnym przedpolu poprzeczni „Mina” dla określenia zagrożeń powierzchni terenu i wyrobisk kopalni w rejonie badań. Maszynopis, archiwum Działu Mierniczo Geologicznego Kopalni Soli „Wieliczka” S.A.
• GONET A., BIEL A., GARLICKI A. STRYCZEK S., SZYBIST A., 2014. Koncepcja zabezpieczenia zabytkowej Kopalni Soli Wieliczka w zakresie likwidacji zagrożenia wodnego w rejonie poprzeczni Kloski i Colloredo, maszynopis, archiwum Działu Mierniczo Geologicznego Kopalni Soli „Wieliczka” S.A.
• GONET A., BRUDNIK K, PRZYBYŁO J., STRYCZEK S, WOLAŃSKA A., 2017. Wieliczka. Nauka i technika. Ratowanie zabytku. Kopalnia Soli „Wieliczka” Trasa Turystyczna Sp. z o.o. Wieliczka
• JAWORSKI F., 1868. Kilka uwag z powodu zalewu Wieliczki. Drukarnia Gazety Polskiej. http://www.bg.agh.edu.pl/
• Kłosy. Czasopismo ilustrowane tygodniowo nr 184. 1869. https://polona. pl/item/klosy-czasopismo-illustrowane-tygodniowe-1869- t8-nr-184-7-stycznia-wkl,Nzk0MTg2Mg/0/#info:metadata
• Kłosy. Czasopismo ilustrowane tygodniowo nr 186. 1869. https://polona. pl/item/klosy-czasopismo-illustrowane-tygodniowe-1869-t 8-nr-186-21-stycznia,Nzk0MTg2NA/0/#info:metadata
• Kłosy. Czasopismo ilustrowane tygodniowo nr 243. 1870. https://polona. pl/item/klosy-czasopismo-illustrowane-tygodniowe-1870-t 10-nr-243-24-lutego,Nzk0MTkyMw/0/#info:metadata
• KOLASA K. KUBIK K., 1983. Poeksploatacyjne zapadliska wielickie. Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce, t. XII. Wieliczka.
• LEŚNIAK J., ORLAK M., 2017. Kontrola czwartorzędowego poziomu wodonośnego na byłym terenie górniczym Barycz-Wieliczka. Archiwum Działu Mierniczo Geologicznego Kopalni Soli „Wieliczka” S.A.
• ŁOTYSZ S., 2018. Księga wynalazków. Wydawnictwo Dragon. Bielsko Biała.
• MÜLLER A., 1934. Historia Saliny Wielickiej. Maszynopis, archiwum Działu Mierniczo Geologicznego Kopalni Soli „Wieliczka” S.A.
• PRZYBYŁO J., 2017. Geologiczne i historyczne przyczyny awarii wodnej w poprzeczni Mina w Kopalni Soli „Wieliczka”. Przegląd Solny nr 13.
• Rejestr wycieków kopalnianych. Książka kontroli wycieków na poz. V, VI. Archiwum Działu Mierniczo Geologicznego Kopalni Soli „Wieliczka” S.A.
• STECKA J. PRZYBYŁO J., 1996. Budowa geologiczna i warunki hydrogeologiczne najbliższego otoczenia szybu Regis. Maszynopis, archiwum Działu Mierniczo Geologicznego Kopalni Soli „Wieliczka” S.A.
• STUDIO SOZOLOGICZNE POLUTANT, 1992. Sposób ochrony Kopalni Soli „Wieliczka” przed zatopieniem, a tym samym przed zapadnięciem się górnych warstw geologicznych. Kopia z rękopisu, archiwum Działu Mierniczo Geologicznego Kopalni Soli „Wieliczka” S.A.
• WIEWIÓRKA J., 1988. Warunki geologiczne eksploatacji soli w żupach krakowskich. Dzieje Żup Krakowskich. Wieliczka.
• WÓJCIK J., 1992. Opis katastrofalnego wycieku Kloski-Coloredo w Kopalni Soli Wieliczka (1868r. – 1879 r.) Maszynopis, archiwum Działu Mierniczo Geologicznego Kopalni Soli „Wieliczka” S.A.
• ZAKRZEWSKI J., Wieliczka. Gazeta Narodowa nr 292. 19 grudnia 1868.
• „Zagrożenie wodne kopalni Wieliczka” 1961. Archiwum Działu Mierniczo Geologicznego Kopalni Soli „Wieliczka” S.A.

Uwagi

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2019).