Skała. Uwagi na temat budowy miasta średniowiecznego w świetle najnowszych badań nad wielkością i kształtem działki lokacyjnej

• Autorzy: Malik R.

Warianty tytułu

EN

Skała. Observations concerning structure of a medieval town in the light of the latest research on size and shape of a settlement plot

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Współczesna Skala to niewielki ośrodek handlowo-usługowy położony około 21 km na północ od Krakowa w ramach tzw. Płaskowyżu Ojcowskiego. Założono go staraniem klasztoru klarysek z Zawichostu w roku 1267. Jego plan oparty został na prostej, ortogonalnej konstrukcji składającej się z 39 działek o wymiarach 36 × 72 łokcie zgrupowanych wokół prostokątnego rynku wielkości 210 × 354 stopy. 27 działek przypadało w sumie na wszystkie bloki przyrynkowe, zaś 12 na 3 bloki przekątniowe, czwarty zajmowała działka kościelna. Tak zagospodarowany teren obejmował około 3 hektarów powierzchni z 8, jakimi dysponowało miasto w chwili opasania go linią umocnień obronnych. O tym, że takowe Skala posiadać mogła, przekonuje nas schemat układu komunikacyjnego miasta, który niewątpliwie pochodzi z okresu jego lokacji, a który w prawie niezmienionej formie zachował się po dzień dzisiejszy.

EN

Modern-day Skala is a small commercial and service centre located approximately 21 km north of Krakow, on the so called Ojcow Plateau. It was founded thanks to the efforts of the Poor Clares convent from Zawichost in 1267. Its plan was based on the simple, orthogonal construction consisting of 39 plots measuring 36 × 72 ells grouped round a rectangular market place measuring 210 × 354 feet. Altogether 27 plots made up all the market blocks, while 12 plots made up 3 diagonal blocks, the fourth being occupied by the church plot. The so developed area covered around 3 hectares out of 8 the town had at its disposal when it was surrounded with a line of defensive fortifications. The fact that Skala might have possessed the latter is confirmed by the scheme of the communications layout of the town, which undoubtedly comes from the time of its foundation and which has been preserved in almost unaltered form until today.

Słowa kluczowe

PL

skała; Płaskowyż Ojcowski; urbanistyka; średniowiecze

EN

urban planning; medieval period; Skała

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2013
• Tom: Nr 36
• Strony: 46--53
• Opis fizyczny: Bibliogr. 19 poz., rys.

Twórcy

autor

Malik R.

• Wydział Architektury Politechniki Krakowskiej, Instytut Historii Architektury i Konserwacji Zabytków, Katedra Historii Architektury, Urbanistyki i Sztuki Powszechnej

Bibliografia

• 1. B. Kraksnowolski, Lokacyjne układy urbanistyczne na obszarze Ziemi Krakowskiej w XIII iXIV wieku, Kraków 2004, Cz. I, Miasta Ziemi Krakowskiej, chronologia procesów osadniczych i typologia układów urbanistycznych, Cz. II, Katalog lokacyjnych układów urbanistycznych, s. 206-211.
• 2. B. Wyrozumska, Miasta powiatu olkuskiego [w:] Ziemia Olkuska, Kraków 1963.
• 3. J. Stoksik, 700 lat Skały, Biuletyn informacyjny GK FJN w Skale, Skała 1970.
• 4. F. Kiryk, Pozostałe miasta regionu[w:] Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego, pr. zbiorowa pod red. F. Kiryka i R. Kołodziejczyka, Kraków 1978.
• 5. P. Trzcionka, Skała. Zarys dziejów miasta, Kraków 1994.
• 6. M. Kornecki, Fazy przebudowy gotyckiego kościoła w Skale, Teka Komisji Urbanistyki i Architektury (dalej TKUiA) 1/1967, s. 181-194.
• 7. S. Kołodziejski, Przegląd archeologicznych badań średniowiecznych budowli obronnych w dolinie Prądnika i w południowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej [w:] XX lat Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych województwa małopolskiego. Badania naukowe w południowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, red. J. Partyka, Ojców 2001, s. 372;
• 8. Z.Holcer, Współzależności między lokalizacją średniowiecznych grodów i zamków a przebiegiem szlaków komunikacyjnych na północny zachód i zachód od Krakowa, Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych Polskiej Akademii Nauk 42/2, 1998, VII-XII, s.82
• 9. J. Krzyżanowski, Polityka miejska Bolesława Wstydliwego [w:] Studia historyczne ku czci Stanisława Kutrzeby, t. II, Kraków 1938, s. 381-384, 394.
• 10. J. Wiśniewski, Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w Olkuskim, Majrówka Opoczyńska 1934, s. 374.
• 11. J. Wyrozumski, Dzieje Krakowa, Kraków 1992, t. I, s.160
• 12. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. F. Sulimierskiego, B. Chlebowskiego i W. Walewskiego, t. 10, Warszawa 1889, s. 640.
• 13. Matricularium Regni Poloniae Summaria (dalej MRPS), wyd. T. Wierzbowski 1905-1919, t. II, 1268 i t. III, 914.
• 14. S. Golachowski, J. Pudelko, O analizie metrologiczno-geometrycznej planów osiedli średniowiecznych, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki (dalejKAiU), 1963, z. 3-4, s. 290
• 15. J. Pudełko, Działka lokacyjna w strukturze przestrzennej średniowiecznych miast śląskich XIII wieku, KAiU, 1964, t. IX, z. 2, s. 135-136
• 16. E. Stamm, Miary powierzchni w dawnej Polsce, Kraków 1936, s. 9 i19
• 17. J. Pudełko, Próba pomiarowej metody badania planów niektórych miast średniowiecznych w oparciu o zagadnienie działki, KAiU, 1964, t. IX, z. 1, s. 6.
• 18. W. Dziewulski, Świdnica, Studia z historii budowy miast polskich, Warszawa 1957, s. 259.
• 19. F.X. Gorlich, Geschichte der Stadt Strehlen, Wroclaw 1853, s. 325.