Topography of the 18th-century Rzeszów and its relics in the contemporary architectural and urban space of the city

• Autorzy: Piekarski Maciej

Identyfikatory

DOI

10.37190/arc230102

Warianty tytułu

PL

Topografia XVIII-wiecznego Rzeszowa i jej relikty we współczesnej przestrzeni architektoniczno-urbanistycznej miasta

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

One of the icons of Rzeszów is the 18^th-century perspective view of the city, known as the Wiedemann plan. The view shows the buildings and topography of the city, which was then surrounded by a system of ponds and backwaters. All representative buildings have been preserved to this day, although in slightly changed forms. Ponds and backwaters do not exist. The study described in the article was aimed at finding traces of the shores of these water reservoirs in the modern topography of the city, which is very much transformed. Maps and aerial photographs from the times when traces of the 18^th-century topography were more visible were used for this purpose. The content of cartographic sources was used by overlaying digital versions of maps: historical and current, calibrating the image using a pair of points belonging to two distant objects with unchanged shapes. The information contained in the photograph was verified by making analogous geometric constructions on the photograph and on the current map. The culmination of the study was an in-situ reconnaissance. Many still clear traces of the former topography were found in the area, which may be imperceptible to an outside observer. The obtained results introduce a correction to the Wiedemann’s plan, which mapped the spatial structure of the city partly incorrectly. They supplement the knowledge base about Rzeszów, which does not sufficiently cover spatial and urban issues. They draw attention to the ignored element of the urban cultural landscape, which is the topography, often insufficiently protected.

PL

Jedną z ikon Rzeszowa jest XVIII-wieczny widok perspektywiczny miasta, znany jako tzw. plan Wiedemanna. Na widoku przedstawione są budynki oraz topografia miasta, które było wówczas otoczone systemem stawów i rozlewisk. Wszystkie reprezentacyjne budynki, chociaż w nieco zmienionych formach, są zachowane do dzisiaj. Stawy i rozlewiska nie istnieją. Celem autora w badaniu opisanym w artykule było odnalezienie śladów po brzegach tych zbiorników wodnych we współczesnej topografii miasta, która jest bardzo zmieniona. Posłużono się do tego mapami i fotografiami lotniczymi z czasów, kiedy ślady XVIII-wiecznego ukształtowania terenu były bardziej widoczne. Treść źródeł kartograficznych wykorzystano poprzez nałożenie na siebie cyfrowych wersji map: historycznej oraz aktualnej, kalibrując obraz za pomocą pary punktów przynależnych do dwóch oddalonych od siebie obiektów o niezmienionych bryłach. Informację zawartą w fotografii zweryfikowano poprzez wykonanie analogicznych konstrukcji geometrycznych na fotografii oraz aktualnej mapie. Zwieńczeniem badania był rekonesans in situ. W jego trakcie znaleziono w terenie wiele wciąż wyraźnych śladów dawnej topografii, które dla postronnego obserwatora mogą być niezauważalne. Uzyskane rezultaty wprowadzają korektę do planu Wiedemanna, odwzorowującego strukturę przestrzenną miasta częściowo błędnie. Uzupełniają stan wiedzy o Rzeszowie, która w niedostatecznym stopniu obejmuje zagadnienia przestrzenno-urbanistyczne. Zwracają uwagę na ignorowany element miejskiego krajobrazu kulturowego, jakim jest ukształtowanie terenu, często niedostatecznie chronione.

Słowa kluczowe

EN

urban planning; Rzeszów; heritage protection; topography

PL

urbanistyka; Rzeszów; ochrona dziedzictwa; topografia

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2023
• Tom: Nr 1 (73)
• Strony: 17--29
• Opis fizyczny: Bibliogr. 32 poz., il.

Twórcy

autor

Piekarski Maciej

• Faculty of Civil and Environmental Engineering and Architecture, Rzeszow University of Technology, Poland

• https://orcid.org/0000-0002-9788-1099

Bibliografia

• [1] Kotula F., Tamten Rzeszów, MITEL, Rzeszów 2003.
• [2] Dzieje Rzeszowa, F. Kiryk (red.), t. 1, Krajowa Agencja Wydawnicza, Rzeszów 1994.
• [3] Malczewski J., Dzieje Rzeszowa do roku 1914, Muzeum Okręgowe, Rzeszów 1985.
• [4] Encyklopedia Rzeszowa, J. Draus, G. Zamoyski (red.), Oficyna Wydawnicza “Zimowit”, Rzeszów 2016.
• [5] Kwolek J., Malczewski J., Historia i rozwój przestrzenny Rzeszowa od powstania do współczesności, “Renowacje i Zabytki” 2015, nr 3(55), 44–63.
• [6] Mącik H., Ulica 3 Maja w XVII–XX wieku, [in:] J. Rogóż, H. Mącik (red.), Ulica 3 Maja w Rzeszowie, Wydawnictwo UR, Rzeszów 2019, 67–102.
• [7] Ochenduszko T., Dzieje Rzeszowa do 1918 roku. Kalendarium, MITEL, Rzeszów 2006.
• [8] Kłos S., Rzeszów. Przewodnik, Krajowa Agencja Wydawnicza, Rzeszów 1993.
• [9] Świeboda J., Collegium Resoviense w życiu Polaków 1658–1983, Rzeszowskie Zakłady Graficzne, Rzeszów 1983.
• [10] Hennig W., Rzeszowski alfabet miejsc często zapomnianych i osób z nimi związanych, Podkarpacki Instytut Książki i Marketingu, Rzeszów 2012.
• [11] Galizien und Lodomerien (1779–1783), https://maps.arcanum.com/en/map/firstsurvey-galicia [accessed: 18.03.2023].
• [12] Galicia and Bucovina (1861–1864) – Second military survey of the Habsburg Empire, https://maps.arcanum.com/en/map/secondsurvey-galicia [accessed: 20.03.2023].
• [13] Habsburg Empire (1869–1887) – Third Military Survey (1:25000), https://maps.arcanum.com/en/map/thirdsurvey25000 [accessed: 20.03.2023].
• [14] Plan miasta Rzeszowa z 1842 roku, [manuscript in: AP, Rzeszów, sign. 59/1/0/8/1151].
• [15] Dorf Staroniwa sammt den Ortschaften Podzamcze, Wygnaniec, Psiarnisko und Rudki in Galizien, Rzeszower Kreis, [1849–1852], [manuscript in: AP, Rzeszów, sign. 59/1313/0/-/3292].
• [16] Stadt Rzeszow in Galizien, Kreis Rzeszow, [1852], [manuscript in: AP, Rzeszów, sign. 59/1313/0/-/2073].
• [17] Stadt Rzeszow in Galizien, [1879], [manuscript in: AP, Rzeszów, sign. 59/1/0/8/1152].
• [18] Miasto Rzeszów w Galicji, [1888], [manuscript in: AP, Rzeszów, sign. 59/1313/0/-/3404].
• [19] Miasto Rzeszów w Galicji, [1909], [manuscript in: AP, Rzeszów, sign. 59/1313/0/-/3407].
• [20] Ideal Plan des sundlischen Thailes der Stadt Rzeszow, [1829], [manuscript in: AP, Rzeszów, sign. 59/1/0/8/1150].
• [21] Stadt Rzeszow sammt Enclave Ruska Wieś in Galizien Rzeszower Kreis, [1849], [manuscript in: AP, Przemyśl, sign. 56/126/0/-/1468M].
• [22] Rudnicki J., Rzeszów. Rok 1915. 100 rocznica odbicia miasta z rąk Rosjan. Epizod Wielkiej Wojny, Libra, Rzeszów 2015.
• [23] 20 sierpnia 1944, Rzeszów. GX4143 F2954 SD. Ogniskowa 755 mm, skala 1:12 000, Zdjęcie #105, https://fotopolska.eu/Rzeszow_Z?f=-1279961-foto [accessed: 20.03.2023].
• [24] Wzorek Z., Studia do planu ogólnego Miasta Rzeszowa i Planu Szczegółowego Śródmieścia 1947–1953, [manuscript in: Archiwum Biura Rozwoju Miasta Rzeszowa].
• [25] Moskal T., Wpływ założeń Ogólnego Planu Zabudowania miasta Rzeszowa z 1939 roku na dokumenty planistyczne miasta w latach 1939–2003, PhD thesis, Politechnika Krakowska, Kraków 2018.
• [26] Moskal T., Problematyka kształtowania śródmieścia miasta. Studia nad rozwojem przestrzennym Rzeszowa, “Przestrzeń/Urbanistyka/Architektura” 2020, Vol. 2, 125–147, doi: 10.4467/00000000PUA.20.013.13062.
• [27] Wzorek Z., Rzeszów – studia do planu śródmieścia, “Miasto” 1953, 9(35), 21–25.
• [28] https://osrodek.erzeszow.pl\ [accessed: 20.03.2023].
• [29] https://mapy.geoportal.gov.pl [accessed: 20.03.2023].
• [30] Malczewski J., Dawne plany, mapy i widoki Rzeszowa, Muzeum Okręgowe, Rzeszów 1985.
• [31] Faluszczak F.P., Kartografia Galicji Wschodniej w latach 1772–1914, Wydawnictwo UR, Rzeszów 2011.
• [32] 1915, Rzeszów w Galicji. Zdjęcie lotnicze z wysokości 1400 m, https://fotopolska.eu/Rzeszow_Z?f=1688371-foto [accessed: 20.03.2023].

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MEiN, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2022-2023).