Natural and anthropogenic indicators of fluvial system changes, the Bobrza Valley (Holy Cross Mts) as an example

• Autorzy: Rutkiewicz P. , Gawior D.

Identyfikatory

DOI

10.1515/ctg-2016-0004

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Transformations of a fluvial system are caused both by natural factors and human pressure. These factors model the system independently at different times and with different intensities or they affect it simultaneously. The aim of this study is to identify the transformation of the Bobrza river valley system occurring under natural conditions and that occurring under the influence of human activity. The identification was based on specific indicators The study was conducted in the valley mouth of the Bobrza River (Holy Cross Mountains), where three research sites were located. The investigation concerned the relief of the valley and the mineral and organic deposits. A wide range of research methods were used during the study e.g. analysis of LiDAR data, macronutrient analysis, and radioactive dating. The analyses enabled the natural and anthropogenic transformations of the Bobrza river system to be distinguished using the following indicators: morphometric and sedimentological characteristics of the palaeomeander (natural transformation), the sequence of mineral and organic deposits in exposures on the contemporary floodplain (natural and anthropogenic transformation) and transformation associated with the operation of a water mill (anthropogenic transformation). In addition, it is worth mentioning that the Bobrza channel is the location which has provided the only fossils of Juncus subnodulosus in south-east Poland.

Słowa kluczowe

EN

meandering river; fluvial relief; sediments; human impact; Juncus subnodulosus

PL

rzeka meandrująca; osad rzeczny; wpływ człowieka; Bobrza

• Wydawca: De Gruyter
• Czasopismo: Contemporary Trends in Geoscience
• Rocznik: 2016
• Tom: Vol. 5, iss. 1
• Strony: 46--60
• Opis fizyczny: Bibliogr. 47 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Rutkiewicz P.

• Department of Reconstructing Environmental Change, Faculty of Earth Sciences, University of Silesia in Katowice, ul. Będzińska 60, 41-200 Sosnowiec, Poland

autor

Gawior D.

• Department of Reconstructing Environmental Change, Faculty of Earth Sciences, University of Silesia in Katowice, ul. Będzińska 60, 41-200 Sosnowiec, Poland

Bibliografia

• 1. Bolewski A., Manecki A. (1993) Particulary mineralogy. (Mineralogia szczegółowa). Polska Agencja Ekologiczna, Warszawa, 289-290 (in Polish).
• 2. Brocard G.Y., van der Beek P.A., Bourlès D.L., Siame L.L., Mugnier J.L. (2003) Long-term fluvial incision rates and postglacial river relaxation time in the French Western Alps from 10Be dating of alluvial terraces with assessment of inheritance, soil development and wind ablation effects. Earth and Planetary Science Letters, Vol. 209, 197-214.
• 3. Buliński M. (2005) Występowanie Juncus subnodulosus Schrank w Gdańsku. Occurrence of Juncus subnodulosus Schrank in Gdańsk. Acta Botanica Cassubica 5, 145-147 (in Polish).
• 4. Burchard J. (1978) Water circulation in Bobrza basin. (Obieg wody w dorzeczu Bobrzy). Acta Geographica Lodziensia 40, Łódź (in Polish).
• 5. Chomentowska B. (1982) Contribution to the knowledge of calcareous industry in younger pre-Roman times and the early Roman period in the Mazovia region. (Przyczynek do znajomości wapiennictwa w młodszym podokresie przedrzymskim i wczesnym okresie rzymskim na Mazowszu). Światowit: rocznik poświęcony archeologii przeddziejowej i badaniom pierwotnej kultury polskiej i słowiańskiej, 35, 109-116 (in Polish).
• 6. Czarnocki J. (1957) Tectonics of Holy Cross Mountains. Stratigraphy and tectonics of the Holy Cross Mountains. (Tektonika Gór Świętokrzyskich. Stratygrafia i tektonika Gór Świętokrzyskich). Prace IG 18 t. II, z. 1, 19–107 (in Polish).
• 7. Czebreszuk J. (2009) Outline of prehistoric cultural landscape changes on Wielkopolska-Kujawy Lowland. (Zarys pradziejowych przemian krajobrazu kulturowego na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej). [In:] (ed. Hildebrandt-Radke I., Jasiewicz J., Lutyńska M.). Record of human activity in the natural environment. (Zapis działalności człowieka w środowisku przyrodniczym). Tom. 6, 36-39 (in Polish).
• 8. Dylikowa A. (1973) Geography of Poland, Geographic Lands. (Geografia Polski, Krainy Geograficzne). Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych i Pedagogicznych, Warszawa (in Polish).
• 9. Filonowicz P. (1971) Detailed geological map of Poland in 1:50 000 scale. (Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000. ark. Kielce.) Wyd. Geol., Warszawa (in Polish).
• 10. Florek W. (2008) Czy renaturyzacja koryt rzek przymorskich może stanowić remedium na skutki ich XIX-i XX-wiecznej regulacji? Can Pomeranian river channels restoration be a remedy for the consequences of their 19th and 20th century regulation? Słupskie Prace Geograficzne, 5, 75-91 (in Polish).
• 11. Gałka M. (2009) A Juncus subnodulosus SCHRANK fossil site in Holocene biogenic biogenic deposits of Lake Kojle. Studia Limnologica et Telmatologica 3, 2, 55-59.
• 12. Gębica P., Starkel L. (1987) The evolution of the Vistula river valley at the northern margin of the Niepołomice Forest during last 15,000 years. [In:] (ed. Szczęsny R.). Evolution of the Vistula river valley during the last 15,000 years. Part II Geogr. Stud., Special Issue, 4.
• 13. Gilewska S. (1972) Śląsko-Małopolskie Uplands. (Wyżyny Śląsko-Małopolskie). [In:] (ed. Klimaszewski M.). Geomorphology of Poland. (Geomorfologia Polski). PWN, Warszawa, 234–340 (in Polish).
• 14. Gradziński R. (1973) Highlighting and classification of fossil river sediments. (Wyróżnianie i klasyfikacja kopalnych osadów rzecznych). [In:] Progress of Geological Sciences. Postęp Nauk Geologicznych. Wyd. Geol. 57-112 (in Polish).
• 15. Grimaud J. L., Chardon D., Beauvais A. (2014) Very long-term incision dynamics of big rivers. Earth and Planetary Science Letters, Vol. 405, 74-84.
• 16. Hupp C. R., Bornette G. (2003) Vegetation as a tool in the interpretation of fluvial geomorphic processes and landforms in humid temperate areas. [In:] (ed. Kondolf G. M.). Tools in fluvial geomorphology, Wiley, Chichester, 269-284.
• 17. Kaczmarzyk J., Florek W., Olszak I. J. (2008) Górnoholoceńskie i współczesne formy i osady pozakorytowe w dolinie środkowej Wieprzy. Late Holocene and recent landforms and floodplain deposits in the middle Wieprza valley Landform Analysis 7, 80-94 (in Polish).
• 18. Kalicki T. (2006) Zapis zmian klimatu oraz działalności człowieka i ich rola w holoceńskiej ewolucji dolin środkowoeuropejskich. Reflection of climatic changes and human activities and their role in the Holocene evolution of the Central European Valley Vol. 204. IGiPZ PAN, 44-49 (in Polish).
• 19. Kalicki T., Tyniec A. (2009) Changes of the channel and sedimentation in the area of early medival settlement on the Brzezie 20 position near Krakow. (Zmiany koryta i sedymentacji w rejonie wczesnośredniowiecznej osady na stanowisku Brzezie 20 koło Krakowa) [In:] (ed. Hildebrandt-Radke I., Jasiewicz J., Lutyńska M.). Record of human activity in the natural environment. (Zapis działalności człowieka w środowisku przyrodniczym). 69 (in Polish).
• 20. Kittel P., Forysiak J., Błaszczyk J., Cywa K., Wacnik A., Tomczyńska Z., Obremska M. (2008) Examples of impacts on communities prehistoric environment in the Bechcice and Wierzbowa region (Central Poland) (Przykłady oddziaływań społeczności pradziejowych na środowisko naturalne w rejonie Bechcic i Wierzbowej (Polska Środkowa)). Landform Analysis 9, 289-292 (in Polish).
• 21. Kmieć H. (1998) Reinforcing Technique from the Bobrza river and its surroundings from the sixteenth to the nineteenth century. (Technika zbrojeniowa nad rzeką Bobrzą oraz w jej okolicach od XVI do XIX wieku). SDS, Kielce (in Polish).
• 22. Kobojek E. (2009) Naturalne uwarunkowania różnych reakcji rzek nizinnych na antropopresję na przykładzie środkowej Bzury i jej dopływów. Natural conditions of various reactions of lowland rivers on anthropopression as exemplified by the middle Bzura river and its tributaries. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, 61-71 (in Polish).
• 23. Korpak J., Krzemień, K. and Radecki-Pawlik, A. (2008) Wpływ czynników antropogenicznych na zmiany koryt cieków karpackich. Influence of anthropogenic factors on changes in the Carpathian stream channels. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich infrastructure and Ecology of the Countryside, 4, a monograph series, Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi, PAN, 1–88 (in Polish).
• 24. Kostrzewski A., Mazurek, M., Zwoliński, Z. (1994) Dynamika transportu fluwialnego górnej Parsęty jako odbicie funkcjonowania systemu zlewni. Dynamics of fluvial transport of the upper Parsęta River as a response of the catchment system. Wydawnictwo Naukowe, Poznań, 1-165 (in Polish).
• 25. Kościelniak J. (2005) The Czarny Dunajec River, Poland, as an ex ample of human-induced development tendencies In mountains River channel. Landform Analysis. (Skuteczność hydrotechnicznej regulacji koryta górskiej rzeki na przykładzie Białego Dunajca). [In:] (ed. Kotarba A., Krzemień K., Święchowicz J.). VII Zjazd Geomorfologów Polskich, Współczesna ewolucja rzeźby Polski, Kraków, 222–226 (in Polish).
• 26. Król P., Urban J., Garus R. (2010) Monuments of mining and metallurgy Old Polish Industrial District in the upper Bobrza valley. (Zabytki górnictwa i hutnictwa Staropolskiego Okręgu Przemysłowego w dolinie górnej Bobrzy). Agencja JP. Kielce 1-84 (in Polish).
• 27. Krupa J. (2013) Natural and anthropogenic factors influenced Czarna Nida river valley during the Late Glacial and Holocene. Folia Quaternaria, 81,1, 5-174.
• 28. Luc M., Szmańda J. B. (2009) Impact of human activity on the transformation of dunes on the example of dune in Kepa Kujawska and St. Lawrence Mount. (Wpływ działalności człowieka na transformację wydm na przykładzie wydmy w Kępie Kujawskiej i Góry św. Wawrzyńca) [In:] (ed. Hildebrandt-Radke I., Jasiewicz J., Lutyńska M.). Record of human activity in the natural environment. (Zapis działalności człowieka w środowisku przyrodniczym) 92-94 (in Polish).
• 29. Ludwikowska-Kędzia M. (2000) The evolution of middle section of the Belnianka river valley in the Late Glacial and Holocene. (Ewolucja środkowego odcinka doliny rzeki Belnianki w późnym glacjale i holocenie). Dialog, Warszawa, 49-155 (in Polish).
• 30. Majewski M. (2008) Late Vistulian and Holocene evolution of slope landforms and deposits in the Jasień lake trough. Ewolucja form i osadów stokowych w późnym vistulianie i holocenie w rynnie jeziora Jasień. Landform Analysis 7, 95-101 (in Polish).
• 31. Malik I., Wistuba M., Opała M., Franek M., Woskowicz-Ślęzak, B., Mańczyk G., Tyrol C. (2015) Historical water-powered ferrous metallurgy reconstructed from tree-rings and lacustrine deposits (Mała Panew basin, southern Poland). Geochronometria 42, 1.
• 32. Matuszkiewicz W. (2006) Guide for the determination plant in Poland. (Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski). PWN, Warszawa, 328-346 (in Polish).
• 33. Owczarek P. (2004) Mechanism of delivery and deposition coarse-grained fraction weathering into riverbeds during the floods (East Sudety). (Mechanizm dostawy i depozycji grubo frakcyjnych zwietrzelin do koryt rzecznych w czasie wezbrań (Sudety Wschodnie)). [In:] (ed. Engel Z.). Geomorfologicky Sbornik 3, Ceska Asociace Geomorfologu, Praha, 54-55 (in Polish).
• 34. Petera-Zganiacz J., Forysiak J. (2012) History of development of the warta valley in the uniejów basin (Historia rozwoju doliny Warty w basenie uniejowskim). Biuletyn Uniejowski, 1, 23-41 (in Polish).
• 35. Podgórski Z. (2009) Watermills and the landscape of the Chełmno Lakeland. (Młyny wodne w krajobrazie Pojezierza Chełmińskiego). Prace i Studia Geograficzne, 41, 151-161 (in Polish).
• 36. Reder J., Superson J., Król T. (2010) Phases of settlements in the western part of Nałęczów Plateau and their impact on sediments in the bottom of Bystra Valley. Etapy rozwoju osadnictwa zachodniej części Płaskowyżu Nałęczowskiego i ich zapis w osadach dna doliny Bystrej. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia Geographica, 1, 126-136 (in Polish).
• 37. Stewart A. M., Desloges J. R. (2014) A 9000-year record of vertical and lateral accretion on the floodplain of the lower Thames River, southwestern Ontario, Canada, and implications for archaeological research, Original Research. Article Quaternary International, Vol. 342, 161-172.
• 38. Szmańda J. B. (2011) Record of depositional conditions In grain size composition of overbank deposits. Zapis warunków depozycji w uziarnieniu aluwiów pozakorytowych. Landform Analysis 18, 3-97 (in Polish).
• 39. Szwajgier W. (1999) Development conditions of the Bug valley on section Horodło-Włodawa during the late Vistulian and Holocene. (Warunki rozwoju doliny Bugu na odcinku Horodło-Włodawa w czasie późnego Vistulianu i w Holocenie). In Annales UMCS, B Vol. 54, No. 6 (in Polish).
• 40. Twardy J., Forysiak J., Rzepecki S. (2008) Relief transformations of monadnock high Mroga river valley level (Upland Lodz) under the conditions of anthropopression in archaeological excavations and geomorphological analysis. Przeobrażenia rzeźby ostańca wysokiego poziomu dolinnego rzeki Mrogi (Wysoczyzna Łódzka) w warunkach antropopresji w świetle archeologicznych badań wykopaliskowych i analiz geomorfologicznych. Landform Analysis 9, 328-333 (in Polish).
• 41. Witek M. (2012) The impact of hydraulic engineering structures on present-day morphology of Kłodzko County river channels Wpływ zabudowy hydro-technicznej na współczesne kształtowanie rzeźby koryt rzek ziemi kłodzkiej. Landform Analysis, 19, 91-102 (in Polish).
• 42. Witek M., Białobrzeska M. (2012) The impact of hydrotechnical engineering facilities on the morphology of rivers under Klodzko County GIS analysis : an outline of the problem and research plans. Oddziaływanie obiektów hydro-technicznych na morfologię koryt rzek ziemi kłodzkiej w świetle analizy GIS: zarys problemu i zamierzenia badawcze. Landform Analysis 20, 103-116 (in Polish).
• 43. Wójcicki K. J. (2013) Biogenic sediments in the deposition environment of oxbow lakes (accumulation conditions and paleoenvironmental pronunciation examples from the upper Odra river basin. (Osady biogeniczne w środowisku depozycyjnym starorzeczy warunki akumulacji i wymowa paleośrodowiskowa na przykładach z dorzecza górnej Odry). Uniwersytet Śląski, Katowice (in Polish).
• 44. Wyżga B. (2005) Identification of threats for the sustainability environmental of mountain streams and proposed remedial action in the principles of good practice. (Identyfikacja zagrożeń dla zrównoważonego stanu środowiska cieków górskich i proponowane działania zaradcze w świetle zasad dobrej praktyki). [In:] (ed. Kotarba A., Krzemień K., Święchowicz J.). VII Zjazd Geomorfologów Polskich, Kraków 19–22.09.2005. Współczesna ewolucja rzeźby Polski, Kraków, 525–530. (in Polish).
• 45. Wyżga B., Zawiejska J., Radecki-Pawlik A. (2008) Determination of rivers erosion and its impact on the hydraulic flow of flood - examples of Carpathian rivers. (Określanie wielkości wcięcia się rzek i jego wpływu na hydraulikę przepływów wezbraniowych - przykłady z rzek karpackich). Landform Analysis 9, 402-405 (in Polish).
• 46. Zarzycki K., Trzcińska-Tącik H., Różański W., Szeląg Z., Wołek J., Korzeniak U. (2002) Ekologiczne liczby wskaźnikowe roślin naczyniowych Polski. Ecological index numbers for vascular plants in Poland. PAN, Kraków (in Polish).
• 47. Zieliński T. (1995) Lithofacies and genetic codes: construction and application (Kod litofacjalny i litogenetyczny – konstrukcja i zastosowanie). [In:] (ed. Mycielska-Dowgiałło E., Rutkowski J.). Researches of Quaternary Sediments (Badania osadów czwartorzędowych). Uniw. Warsz., Warszawa, 220–235 (in Polish).

Uwagi

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę.