Recepcja barokowej techniki fasady wklęsło-wypukłej na Dolnym Śląsku

• Autorzy: Ludwig B.

Warianty tytułu

EN

The reception of the Baroque technic convex-concave façade (parete ondulata) in Lower Silesia

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Artykuł podejmuje problem analizy rozpowszechnienia szczególnej techniki barokowej stosowanej w projektowaniu fasad budynków monumentalnych na Dolnym Śląsku. Po raz pierwszy metodę tę wykorzystał w swych rzymskich aranżacjach Francesco Borromini. Dlatego nazwa tej techniki pojawia się najczęściej w literaturze pod włoskim określeniem parete ondulata. Ten sposób formowania fasad rozpowszechnił się szybko krajach europejskich, gdzie przyjmowały się formy nieklasycznego baroku, w tym na Dolnym Śląsku. Metoda elewacji wklęsło-wypukłej dawała bowiem duże możliwości w kreowaniu przyciągającej uwagę architektury i umożliwiała wyszukaną aranżację wnętrz urbanistycznych o silnym oddziaływaniu na odbiorcę. Metoda parete ondulata nie została przyswojona w lokalnej architekturze śląskiej. Większość budowli, które prezentują tę formę powstała na podstawie projektów Kiliana Ignaca Dientzenhofera. Poza tym metoda w zredukowanej formie została też zastosowana w kilku przypadkach przez architektów austriackich działających na Śląsku (J. B. Peintner, Ch. Hackner). W ciasnych wnętrzach urbanistycznych technika parete ondulata umożliwiała silniejsze oddziaływanie. Jednak na Śląsku wykorzystano ją tylko w pałacowych fasadach pierzei ulicznych we Wrocławiu - pałac Hatzfeldów i Uniwersytet Wrocławski oraz drobnych formach stosowanych w architekturze w latach 1715-1740, np. w portalach. Pomimo to, tych kilka dzieł architektury monumentalnej wzniesionych na Dolnym Śląsku z użyciem omawianej techniki prezentuje się jako dzieła wybitne w skali ogólnoeuropejskiej o indywidualnych, lokalnych cechach. Ze względu na twórców, wykazują również powinowactwo z kręgiem austriackim i czeskim.

EN

The article aims to analyze the use of the Baroque convex-concave design technique, from the point of view of town-planning and architecture, for the facades of monumental buildings in Lower Silesia. For the first time this method was used in its Roman creations by Francesco Borromini. Hence, most often in the literature it appears under the Italian designation parete ondulata. Relatively quickly this technique became widespread in other European countries, in which non-Classical forms were being adopted, also in Lower Silesia. The convex-concave method of designing facades gave architects the possibility of creating attractive architecture and of designing sophisticated urban interiors that had a strong impact on the recipient. The parete ondulata method was not assimilated into the local Silesian architecture. Most of the buildings that present such forms were built on the basis of designs prepared by Kilian Ignaz Dientzenhofer and, in a reduced form, in several cases by Austrian architects active in Silesia (J. B. Peintner, Ch. Hackner). In cramped urban locations the parete ondulata technique provided the opportunity for making a stronger impression. However, in Silesia it was only applied in the facades of the Hatzfeld Palace and the University in Wrocław and in small architectural forms such as portals built in 1715–1740. Nevertheless, these few works of monumental architecture in Lower Silesia erected with the use of this technique present themselves as an outstanding achievement on the European scale with individual local characteristics. Because of the people who designed them, they also show an affinity with Austrian and Bohemian architecture.

Słowa kluczowe

PL

urbanistyka barokowa; architektura barokowa; XVII–XVIII w.; Dolny Śląsk

EN

Baroque town planning; Baroque architecture; 17–18th century; Lower Silesia

• Wydawca: Komitet Architektury i Urbanistyki PAN ; Politechnika Warszawska, Wydział Architektury
• Czasopismo: Kwartalnik Architektury i Urbanistyki
• Rocznik: 2016
• Tom: T. 61, z. 2
• Strony: 5--33
• Opis fizyczny: Bibliogr. 39 poz., fot., rys.

Twórcy

autor

Ludwig B.

• Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej

Bibliografia

• H. Bode, Die Kirchenbauten der Jesuiten in Schlesien,Halle 1935.
• W. Brzezowski, Dom mieszkalny we Wrocławiuw okresie baroku, Wrocław 2005.
• W. Brzezowski, Ratusz legnicki, „Szkice legnickie”, t. X (1981), s. 51-76.
• H. Dziurla, I. Kořán, J. Wrabec, Krzeszów europejska perła baroku - Grüssau Die Europäische Barockperle, Legnica 2001.
• H. Dziurla, Krzeszów, Wrocław 1974.
• H. Dziurla, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław 1972.
• G. Grundmann, Die Baumeisterfamilie Frantz, Breslau 1937.
• G. Grundmann, Dome, Kirchen und Kloester in Schlesien, Frankfurt/M 1963.
• E. Hintze, Führer durch das Schloßmuseum in Breslau, Breslau 1930.
• R. Hołownia, Jan Łukasz Hildebrandt a rezydencja władców we Wrocławiu, „Quart”, 2/2006, www.historiasztuki.uni.wroc.pl/quart/pdf/quart02_Holownia.pdf.
• H. Höpfl i in., Abtei Grüssau einst und jetzt. Festschrift anläszlich der Weiche des ersten Abtes im wiedererstanden Kloster, Landeshut 1924.
• H. Höphffner, Architekt Matthias Steinl - Baugeschichte, http://members.aon.at/laxenburg/kirche2.htm [20.06.2014].
• Inwentaryzacje pierwszego Pałacu Hatzfeldtów (1723–1725) z opracowań R. Steina [1. poł. XX w.]. Biblioteka Instytutu Historii Architektury, Sztuki i Techniki WA PWr, za: http://dolny-slask.org.pl/839469,foto.html [20.06.2014].
• K. Kalinowski, Architektura barokowa na Śląsku, Warszawa 1974.
• K. Kalinowski, Architektura doby baroku na Śląsku, Wrocław 1977.
• K. Kalinowski, Rzeźba barokowa na Śląsku, Warszawa 1986.
• A. Kozieł i in., Lubomierz. Kościół klasztorny benedyktynek, http://www.wirtualnefreski.pl/wirtualnawycieczka, kosciol-klasztorny-benedyktynek-pw-wniebowziecia-nmp-i-sw-maternusa.
• S. A. H. Kraffert, Chronik von Liegnitz, Bd. III, Liegnitz 1872.
• E. Kretschner, Die glogauer Jesuitenkirche, Glogau 1935.
• Krzeszów uświęcony łaską, red. H. Dziurla, K. Bobowski, Wrocław 1997.
• Legnica. Zarys monografii miasta, red. S. Dąbrowski, Wrocław-Legnica 1998.
• R. Łuczyński, Zamki, dwory i pałace w Sudetach, Legnica 2008.
• R. Łuczyński, Rezydencje i majątki szlacheckie w powiecie legnickim do 1945 roku, Wrocław 2012.
• Martin Frantz, http://pl.wikipedia.org/wiki/Martin_Frantz [20.05.2015];
• Pałac Hochbergów (Hochbergische Hof), http://liegnitz.pl/?OBJ/608 [20.06.2014].
• B. Patzak, Die Jesuitenkirche zu Glogau und die Kirche zu Seitsch, zwei schlesische Barockdenkmäler, Breslau 1922.
• F. Pfeiffer, Zur Geschichte der St.Johaniskirche zu Liegnitz, „Mitteilungen des Geschichts- und Altertums-Vereins zu Liegnitz”, VII, 1918-19, s. 78-140.
• L. Pühringer-Zwanowetz, Matthias Steinl, München 1966.
• H. Sedlmayr, Johann Bernhard Fischer von Erlach, München 1976.
• F. B. Werner, Prospectuum... Urbis Vratislaviae, wyd. M. Engelbrecht, Augsburg 1736.
• J. Wrabec, Architektoniczny język Dientzenhoferów czeskich na Śląsku, Wrocław 2004.
• J. Wrabec, Dientzenhoferowie czescy a Śląsk, Wrocław 1991.
• J. Wrabec, Kilka uwag o programie ideowym kościoła Najświętszej Maryi Panny Łaskawej w Krzeszowie oraz o okolicznościach jego powstania, [w:] Krzeszów uświęcony łaską, red. H. Dziurla, K. Bobowski, Wrocław 1997, s. 260-271, s. 11, il. 3.
• J. Wrabec, Legnickie Pole, Wrocław 1991.
• J. Wrabec, Zależność czy autonomia, „Quart”, 2(8), 2008, www.historiasztuki.uni.wroc.pl/quart/pdf//quart08_Wrabec.pdf, s. 3-17.
• M. Wyrzykowska, Śląsk w orbicie Wiednia: artystyczne związki Śląska z Arcyksięstwem Austriackim w latach 1648-1741, Wrocław 2010.
• Zabytkowe kamienice w Świdnicy, http://pl.wikipedia.org/wiki/Zabytkowe_kamienice_w_%C5%9Awidnicy#Rynek_25 [20.06.2014].
• A. Zapke, Gnadenkirche zum Kreuze Christi Hirschberg i. Rsgb., Hirschberg i. Rsbg. 1928.
• W. Zdziarski, Świdnica, Świdnica 2003.

Uwagi

PL

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę (zadania 2017).