Rola wyróżników i wyznaczników krajobrazu przyrodniczego i kulturowego w określeniu wyspowego charakteru Beskidu Małego

• Autorzy: Łach J.

Warianty tytułu

EN

The role of landmarks and determinants of a natural and cultural landscape in defining the island character of the Little Beskids

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Badania na potrzeby artykułu dotyczyły określenia wyspowego charakteru Beskidu Małego w stosunku do otaczającego go Beskidu Śląskiego, Beskidu Makowskiego, Kotliny Żywieckiej oraz Pogórza Śląskiego. W tym celu sięgnięto do metody wyróżników/wyznaczników krajobrazu na płaszczyźnie geograficznej oraz etnograficznej, badając jego izolację przestrzenną i kulturową. Z analizy elementów przyrodniczych za szczególny wyróżnik wyspowości Beskidu Małego wybrano rzeźbę oraz dominujący typ pokrycia terenu, natomiast z elementów etnograficznych za unikatowy wyróżnik przyjęto konstrukcyjny typ budowli polaniarskiej oraz przynależność etniczno-kulturową mieszkańców regionu. Zdefiniowane w artykule inne wyróżniki krajobrazowe stanowiące często pojedyncze, niewielkie płaty krajobrazowe, posiadające historyczne oraz geograficzne powiązania z regionem, pozwoliły z powyższymi wyróżnikami określić Beskid Mały jako krajobrazową wyspę górską Zewnętrznych Karpat Zachodnich.

EN

The research for the needs of the article referred to the definition of island character of the Little Beskids in relation to surrounding Silesian Beskids, Makowski Beskids, Żywiec Basin and Silesian Foothills. To realize this goal, the method of landmarks and determiners of landscape was used on geographical and ethnographical plane examining its spatial and cultural isolation. From the analysis of the natural elements, terrain and dominant type of the land cover were chosen as a specific landmark of the island character. From ethnographic elements, structural type of pastoral buildings and ethno-cultural affiliation of the inhabitants of the Little Beskids were used as unique landmark. Other landscape landmarks defined in the article posing often single, small landscape patch with historical and geographical connections to the region allowed in the above determine the Little Beskids as a landscape mountain island in the Outer Western Carpathians.

Słowa kluczowe

PL

Karpaty Zachodnie; Beskid Mały; wyspiarskość; fizjonomia krajobrazu; góralszczyzna; polaniarstwo

EN

Western Carpathians; Little Beskids; insularity; landscape physiognomy; highland culture; pastoralism

• Wydawca: Komisja Krajobrazu Kulturowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego
• Czasopismo: Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego
• Rocznik: 2016
• Tom: nr 33
• Strony: 39--52
• Opis fizyczny: Bibliogr. 27 poz., ryc., fot.

Twórcy

autor

Łach J.

• Uniwersytet Wrocławski, Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego, Wrocław, Polska

Bibliografia

• Balon J., Jodłowski M., 2014: Regionalizacja fizycznogeograficzna Karpat Zewnętrznych – studium metodyczne, (red.) Ziaja W., Jodlowski M., Struktura środowiska przyrodniczego a fizjonomia krajobrazu, Wyd. Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Jagielloński, Kraków, s.85-107.
• Chmielewski T. J., 2012: Systemy krajobrazowe, struktura – funkcjonowanie – planowanie. Wyd. PWN, Warszawa.
• Dobrowolski K., 1938: Badania nad ugrupowaniami etnograficznymi w Karpatach Zachodnich [w:] Sprawozdania z czynności i posiedzeń Polskiej Akademii Umiejętności, t.42, nr 5, Kraków.
• Hołub-Pacewiczowa Z., 1930: Z badań nad pasterstwem karpackim i alpejskim. Czasop. Wierchy, T. 8, Wyd. Towarzystwo Tatrzańskie, Kraków, s.89-121.
• Janicka–Krzywda U., 1996: Górale babiogórscy w pismach XIX – wiecznych badaczy, Prace Babiogórskie, t. 9.
• Komoniecki A., 1704: Chronografia albo dziejopis żywiecki, Opracowanie. Grodzicki S., Dwornicka I., W ramach Pracowni Wydawnictw Źródłowych Instytutu Historyczno-Prawnego Uniwersytetu Jagiellońskiego, Wyd. Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej, Żywiec 1987.
• Kondracki J., 2009: Geografia regionalna Polski. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.
• Kopczyńska-Jaworska B., 1961: Wędrówki pasterskie w Beskidzie Śląskim. Etnografia. Polska, T. V, Instytut Historii Kultury Materialnej PAN, Wyd. Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków: 227-231.
• Kopczyńska-Jaworska B., 1962: Szałaśnictwo w Karpatach Polskich w świetle prac zespołowych w roku 1960: Czas. Etnografia Polska, T. VI, Instytut Historii Kultury Materialnej PAN, Wyd. Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków: 321-329.
• Książkiewicz M., 1972: Karpaty. Budowa geologiczna Polski. T.IV, Wyd. Geologiczne, Warszawa.
• Leszczycki S., 1932: Szałasy kamienne Beskidu Małego. Czasop. Wierchy, T.X: 120-123.
• Łach J., 2010: Kamienne szopy pasterskie jako ginący element krajobrazu Beskidu Małego. Czasop. Wierchy, T.76, Kraków.
• Łach J., 2014: Stan obecny i perspektywy rozwoju turystyki przemysłowej regionu Beskidu Małego na przykładzie zespołu elektrowni wodnych Porąbka-Żar S.A. [w:] red. Widawski K, Duda-Seifert M., Turystyka przemysłowa w kontekście rozwoju zrównoważonego, Wyd. Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego Uniwersytet Wrocławski, Rozprawy Naukowe IGRiR UWR, Wrocław: 99-117.
• Łach J., Musiał M., 2015: Przeszłość i znaczenie tradycji dla współczesnego oblicza kulturowego góralszczyzny Beskidu Małego – zapis w krajobrazie. Wyd. Zakład Geografii Regionalnej i Turystyki, Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław.
• Mikołajski J., Sołtysik J., 1994: Beskid Mały latem i zimą, Przewodnik. Wyd. Colgraf-Press, Poznań.
• Mizerski W., 2009: Geologia Polski. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.
• Musiał M., 2010: Śladami kultury góralskiej w Beskidzie Małym. Wyd. Drukarnia Drukpress s.c., Andrychów.
• Myczkowski Z., 2015: Kompozycyjne i architektoniczne wyznaczniki tożsamości krajobrazów. Problemy Ekologii Krajobrazu. Tom XL: 199-208.
• Myga-Piątek U., Chmielewski T. J., Solon J., 2015: Rola cech charakterystycznych wyróżników i wyznaczników krajobrazu w klasyfikacji i audycie krajobrazów aktualnych. Problemy Ekologii Krajobrazu. Tom XL: 177-185.
• Olędzki J. R., 2007: Regiony geograficzne Polski, Teledetekcja Środowiska T.38, Wyd. Polskie Towarzystwo Geograficzne Klub Teledetekcji Środowiska, Warszawa.
• Sosnowski K., 1926: Beskid Mały. Czasopismo Wierchy, T.3. Lwów.
• Stachura P., 1998: Międzybrodzie Bialskie – dzieje i obyczaje. Wyd. Księży Sercanów SCJ, Kraków.
• Szewczyk R., 2005: Krajobrazy Polski. Najpiękniejsze góry. Wyd. Publikat, Poznań.
• Tlałka D., 2015: Dryopteris affinis (Lowe) Fraser-Jenk. s. str. i D. pseudodisjuncta (Tavel ex Fraser-Jenk.) Fraser-Jenk. – nowe gatunki we florze Polski. Wyd. Acta Botanica Silesiaca, vol. 11: 173-182.
• Truś R., 2014: Beskid Mały.Przewodnik. Wyd. Oficyna Wydawnicza Rewasz, Warszawa.
• Wojtanek T., 1997: Monografia Zembrzyc i Marcówki, Wyd. Urząd Gminy Zembrzyce, Zembrzyce.
• Zawiejska E., 1986: Budownictwo pasterskie w Beskidzie Żywieckim, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Etnograficzna nr 26, Łódź.

Uwagi

PL

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2018).