Skutki zmian klimatu na środowisko jaskiniowe

• Autorzy: Kasprowska-Nowak K.

Identyfikatory

DOI

10.12912/23920629/99170

Warianty tytułu

EN

The effects of climate change of the cave environment

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W artykule przedstawiono skutki zmian klimatu na środowisko jaskiniowe (ekosystem podziemny) od momentu tworzenia się jaskiń (neogen), przez okres zlodowaceń na obszarze Polski do dnia dzisiejszego. Opracowano je na przykładzie analizy osadów Jaskini na Biśniku (położona w środkowej części Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej), które składają się z kilkunastu warstw zbudowanych z różnorodnych materiałów (geologicznych, paleozoologicznych, paleobotanicznych i archeologicznych) i dostarczają wiedzy na temat przeobrażeń klimatycznych. Dzięki wyróżnionym składnikom (opracowanym przez interdyscyplinarnych badaczy) i przy pomocy wyników datowania warstw osadów metodami fizykochemicznymi, dokonano rekonstrukcji poszczególnych elementów środowiskowych w jaskini (skały krasowiejącej, morfologii, mikroklimatu, wód jaskiniowych, fauny, flory oraz człowieka) w czasie geologicznym, pomiędzy którymi zachodziły określone relacje/ zależności. Wyróżnione elementy tworzyły różne układy (modele) ekologiczne na trzech etapach rozwoju jaskini (abiotycznym, biotycznym i antropicznym), które wydzielono w następstwie zmian klimatycznych.

EN

The article presents the effects of climate change of the cave environment (underground ecosystem) since the formation of caves (Neogene Period), through the glaciation period in Poland to the present day. They were developed on the example of the analysis of the Biśnik Cave sediments (located in the central part of the Cracow-Wieluń Upland), which consist of several layers made of various materials (geological, paleozoological, paleobotanical and archaeological) and provide knowledge about climate change. Thanks to the distinguished components (developed by interdisciplinary researchers) and using the results of dating of sediment layers using physicochemical methods, reconstruction of individual environmental elements in the cave (karstifited rock, morphology, microclimate, cave waters, fauna, vegetation and man) was made during the geological period between which occurred specific relationships / dependencies. The distinguished elements formed various ecological systems (models) at three stages of cave development (abiotic, biotic and anthropic), which developed as a result of climate change.

Słowa kluczowe

PL

neogen; plejstocen; holocen; układ ekologiczny; osady jaskiniowe

EN

Neogene; Pleistocene; Holocene; ecological system; cave sediments

• Wydawca: Polskie Towarzystwo Inżynierii Ekologicznej
• Czasopismo: Inżynieria Ekologiczna
• Rocznik: 2018
• Tom: Vol. 19, nr 6
• Strony: 198--204
• Opis fizyczny: Bibliogr. 23 poz., tab., rys.

Twórcy

autor

Kasprowska-Nowak K.

• Instytut Wychowania Fizycznego, Turystyki i Fizjoterapii, Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza, ul. Waszyngtona 4/8, 42-200 Częstochowa

Bibliografia

• 1. Cyrek K. 2002. Jaskinia Biśnik. Rekonstrukcja zasiedlenia jaskini na tle zmian środowiska przyrodniczego. Wyd. UMK, Toruń, ss. 232.
• 2. Cyrek K. 2003. Środkowopaleolityczna konstrukcja w Jaskini Biśnik na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Archaeol. Hist. Pol., 13, 35-41.
• 3. Cyrek K. 2006. Środkowopaleolityczne vistuliańskie zespoły wyrobów krzemiennych z Jaskini Biśnik. W: Szymczak K., Przeździecki M. (red.). In memoriam Valdemari Chmielewski. Księga poświęcona pamięci Profesora Waldemara Chmielewskiego. Światowit, Supplement Series P: Prehistory and Middle Ages, 11, 93-101.
• 4. Cyrek K., Socha P., Stefaniak K., Madeyska T., Mirosław-Grabowska J., Sudoł M., Czyżewski Ł. 2010. Paleolithic of Biśnik Cave (Southern Poland) within the environment al background. Quaternary International 220, 1–2, 5-30.
• 5. Cyrek K., Sudoł M., Czyżewski Ł, Osipowicz G., Grelowska M., 2014. Middle Palaeolithic cultural levels from Middle and Late Pleistocene sediments of Biśnik Cave. Quaternary International Poland 326, 20-63.
• 6. Cyrek K., 2013. Jaskinia Biśnik – wczesny środkowy paleolit. Wyd. UMK, Toruń.
• 7. Granoszewski W., Winter H. 2016. Zmiany klimatu w plejstocenie w świetle danych palinologicznych. Prz. Geol., 64, 43-48.
• 8. Hercman H., Gorka P. 2002. Analizy metodą uranowo-torową kości kopalnych z Jaskini Biśnik. W: Cyrek K. (red.). Jaskinia Biśnik. Rekonstrukcja zasiedlenia jaskini na tle zmian środowiska przyrodniczego. Wyd. UMK, Toruń, 181-192.
• 9. Kasprowska K., 2010. Ewolucja środowiska jaskiniowego na przykładzie Jaskini Biśnik (Wyżyna Krakowsko-Wieluńska). Praca doktorska, Uniwersytet Śląski, Sosnowiec, ss. 146.
• 10. Klimaszewski M. 1958. Nowe poglądy na temat rzeźby krasowej. Prz. Geogr., 30, 425-438.
• 11. Madeyska-Niklewska T. 1971. Metody stosowane w badaniach górnoplejstoceńskich osadów jaskiń Wyżyny Krakowskiej. Światowit, 32, 5-25.
• 12. Madeyska T., Mirosław-Grabowska J. 2001. Stratygrafia osadów Jaskini Bisnik. Badania naukowe w południowej części Wyżyny Krakowsko- Częstochowskiej. Materiały konferencyjne – referaty, postery, sesje terenowe, Ojców, 410-411.
• 13. Mirosław-Grabowska J. 1998. Stratygrafia osadów czwartorzędowych wschodniej części Pasma Smolensko-Niegowonickiego (Wyżyna Krakowsko- Częstochowska). Stud. Geol. Pol., 113, 105-119.
• 14. Mirosław-Grabowska J. 2002 a. Litologia i stratygrafia osadów Jaskini Biśnik. W: Cyrek K. (red.). Jaskinia Biśnik. Rekonstrukcja zasiedlenia jaskini na tle zmian środowiska przyrodniczego. Wyd. UMK, Toruń, 143-179.
• 15. Mirosław-Grabowska J. 2002 b. Geological value of Biśnik Cave sediments (Cracow-Częstochowa Upland). Acta Geol. Polon., 52, 1, 97-110.
• 16. Mojski J.E. 1993. Europa w plejstocenie. Wyd. PAE, Warszawa, ss. 333.
• 17. Pelisiak A. 1993-1994. Jaskinia Biśnik (gmina Wolbrom, województwo katowickie) – badania z 1991 roku. Acta Archeol. Carp., 32, 125-150.
• 18. Richling A., Ostaszewska K. 2005. Geografia fizyczna Polski. Wyd. PWN, Warszawa, 5-71.
• 19. Rüehle E. 1973. Metody badań osadów czwartorzędowych. Wyd. Geol., Warszawa, 31-41.
• 20. Różycki S.Z. 1960. Czwartorzęd regionu Jury Częstochowskiej i sąsiadujących z nią obszarów. Prz. Geol., 8, 424-429.
• 21. Tyczyńska M. 1957. Klimat Polski w okresie trzeciorzędowym i czwartorzędowym. Czas. Geogr., 28, 131, 131-168.
• 22. Wiszniowska T., Socha P., Stefaniak K. 2002. Czwartorzędowa fauna z osadów Jaskini Biśnik. W. Cyrek K. (red.). Jaskinia Biśnik. Rekonstrukcja zasiedlenia jaskini na tle zmian środowiska przyrodniczego. Wyd. UMK, Toruń, 193-225.
• 23. Wójcik Z. 1974. Denudacja krasowa w trzeciorzędzie na terenie środkowej i południowej Polski. Pr. Muz. Ziemi 22, 149-168.