Kwas azotowy(V)

• Autorzy: Starek A.

Warianty tytułu

EN

Nitric acid

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Kwas azotowy(V) należy do mocnych kwasów mineralnych o silnych właściwościach utleniających. Jest powszechnie stosowany w przemyśle metalowym oraz w syntezie organicznej, a tak-że do otrzymywania nawozów mineralnych. Ostre zatrucie dymami kwasu azotowego(V) u ludzi manifestuje się objawami ze strony układu oddechowego, nierzadko prowadzącymi do obrzęku płuc i zgonu. Również połknięcie tego kwasu może zakończyć się perforacją żołądka i zgonem. Związek silnie działa drażniąco i żrąco. U zwierząt ostre i przewlekłe działanie kwasu azotowego(V) prowadzi także do uszkodzenia układu oddechowego. Uważa się, że człowiek jest bardziej wrażliwy na toksyczne działanie tego kwasu niż zwierzęta. W badaniach w warunkach in vitro nie wykazano mutagennego działania kwasu azotowego(V) w testach bakteryjnych. Nie stwierdzono rakotwórczego działania mgły tego kwasu u ludzi. Nie ma danych dotyczących wpływu kwasu azotowego(V) na przed urodzeniowy i po urodzeniowy rozwój organizmu. Stwierdzono, na podstawie wyników badania przeprowadzonego na ochotnikach, że 10-minu-towe narażenie na kwas azotowy(V) o stężeniu 4,2 mg/m3 nie spowodowało żadnych zmian czynnościowych w układzie oddechowym. Wartość tę SCOEL przyjęła za podstawę wartości chwilowej STEL, oceniając krytycznie ograniczoną podstawę tego normatywu wynikającą z małej liczebności grupy (5 osób) oraz jednego poziomu narażenia przez bardzo krótki okres. W załączniku do dyrektywy 2006/15/WE podano najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe kwasu azotowego (NDSCh) wynoszące 2,6 mg/m3. Zaproponowano, zgodnie z ekspertami SCOEL, przyjęcie stężenia 2,6 mg/m3 za wartość NDSCh kwasu azotowego i wyliczonego ze wzoru stężenia 1,4 mg/m3 za wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) związku. Zaproponowano ponadto oznakowanie normatywu literą „C” (substancja o działaniu żrącym). Obecnie brak jest merytorycznych podstaw do zaproponowania wartości dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym (DSB) kwasu azotowego.

EN

Nitric acid(V) is a clear colourless or yellowish liquid with a characteristic choking odour. The odour threshold is in the range of 0.75 ÷ 2.5 mg/m3. In moist air it forms a white fume (contain-ing 0.1 ÷ 0.4% NO2), whereas heated or in the presence of light it decomposes to red fuming nitric acid (containing 8 ÷ 17% NO2). Nitric acid as a major industrial acid is used in manufac-turing fertilizers and in etching, dipping, plating and engraving processes. Nitric acid is a strong mineral acid with powerful oxidizing properties. It causes skin and eye burns. Exposure to relatively low concentrations of nitric acid results in mild irritation of the eyes and throat, a dry cough and tightness of the chest. According to literature data contin-ued exposure to the vapour and mist of nitric acid may results in chronic bronchitis, and more severe exposure results in chemical pneumonitis. The vapour and mist of nitric acid may erode teeth, especially canines and incisors. An association between incidences of laryngeal cancer and exposure to acid mists containing sulphuric acid and nitric acid has been reported. This is possibly due to respirable acid mist particles causing an irritating effect. The irritation may damage the epithelium and thereby potentiate the carcinogenic effects of other substances. No evidence of mutagenicity was found in bacterial studies of nitric acid. It is likely that the carcinogenicity of acid mists is an epigenetic effect. Data on reproductive toxicology are not available. The study of Sackner and Ford (1981) indicates a NOAEL of 4.2 mg/m3 for effects of nitric acid on pulmonary functions in volunteers over a 10-min period. On the basis of this value for local short-term (10 min) effects of nitric acid on the airways SCOEL recommended a STEL value of 2.6 mg/m3 for this chemical. The MAC (TWA) value for nitric acid was calculated on the basis of the STEL value recom-mended by SCOEL. The MAC (TWA) value of 1.4 mg/m3 and a STEL value of 2.6 mg/m3 are recommended. Moreover, “C” (corrosive agent) notation is also recommended.

Słowa kluczowe

PL

kwas azotowy; narażenie zawodowe; działanie żrące; najwyższe dopuszczalne stężenie

EN

nitric acid; occupational exposure; corrosive effect; maximum admissible concentration

• Wydawca: Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy
• Rocznik: 2009
• Tom: Nr 2 (60)
• Strony: 65--78
• Opis fizyczny: Bibliogr. 27 poz., tab.

Twórcy

autor

Starek A.

• Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego 30-688 Kraków ul. Medyczna 9

Bibliografia

• 1.ACGIH, American Conference of Governmental Industrial Hygienists (2001) Nitric acid 1–3 [Baza danych].
• 2.Beaumont J.J. i in. (1987) Lung cancer mortality in workers exposed to sulfuric acid mist and other acid mists. JNCI 79, 911–921.
• 3.Christensen T.G. i in. (1988) Acid induced secretory cell metaplasia in hamster bronchi. Environ. Res. 45, 78–90.
• 4.Darke C.S., Warrack A.J. (1958) Bronchiolitis from nitrous fumes. Thorax 13, 327–333.
• 5.DFG, Deutsche Forschungsgemeinschaft (1992) Occupational toxicants. Critical data evaluation for MAK values and classification of carcinogens. Vol. 3. Nitric acid. VCH, Weinheim (FRG), 233-240.
• 6.Diem L. (1907) Experimentelle Untersuchungen über die Einatmung von Salt petersäure-Dämpfen, Thesis, D-8700 Würzburg [cyt. za DFG 1992].
• 7.Diggle W.M., Gage J.C. (1954) The toxicity of nitrogen pentoxide. Br. J. Ind. Med. 11, 140–144.
• 8. Fairhall L.T. (1957) Industrial toxicology. 2nd ed. Baltimore, Williams & Wilkins, MD 83–84 [cyt. za ACGIH 2001].
• 9.Fujita M., Schroeder M.A., Hyatt R.E. (1988) Canine model of chronic bronchia injury. Lung mechanics and pathologic changes. Am. Rev. Resp. Dis. 137, 429–434.
• 10.Gardiner T.H., Schanker L.S. (1976) Effect of oxygen toxicity and nitric acid-induced lung damage on drug absorption from the rat lung. Res. Comm. Chem. Path. Pharmacol. 15, 107–119. 11.Gray E.L. i in. (1954a) Toxicity of the oxides of nitrogen. II. Acute inhalation toxicity of nitro-gen dioxide, red fuming nitric acid, and white fuming nitric acid. Ind. Hyg. Occup. Med. 10, 418–422.
• 12.Gray E.L., Goldberg S.B., Patton F.M. (1954b) Toxicity of the oxides of nitrogen. III. Effect of chronic exposure to low concentrations of vapors from red fuming nitric acid. Arch. Ind. Hyg. 10, 423–425 [DFG 1992].
• 13.Greenberg S.D. (1971) Alveolar epithelial cells following exposure to nitric acid. Electron mi-croscopic study in rats. Arch. Environ. Health 22, 655–662.
• 14.Gün F., Abbasoģlu L., Celik A. (2002) Acute gastric perforation after acid ingestion. J. Pediatr. Ga-stroenterol. Nutr. 35, 360–362.
• 15.Hajela R. i in. (1990) Fatal pulmonary edema due to nitric acid fume inhalation in three pulp-mill workers. Chest 97, 487–489.
• 16.Hoffmann D.H., Engelhardt G. (1989) Report on the study of Salpetersäure (ZST Test Sub-stance No.: 88/972) in the Ames Test. Project No.: 40M0972/884396, BAST, Abteilung Toxi-kologie, D-6700 Ludwigshafen [cyt. za DFG 1992]. 77
• 17.Holinger P.H., Tamari M.J., Bear S.H. (1953) Corrosive esophagitis due to nitric acid. Laryn-goscope 63, 789–807.
• 18.Lynch J.B., Bell J. (1947) Dental erosion in workers exposed to inorganic acid fumes. Br. J. Ind. Med. 4, 84–86 [cyt. za DFG 1992].
• 19.McAdams A.J.,Jr., Krop S. (1955) Injury and death from red fuming nitric acid. JAMA 158, 1022–1024
• 20.Merck Index (2002) An encyclopedia of chemicals, drugs, and biologicals. 13th ed. NJ, Merck & CO., Inc., Whitehouse Station, 6608.
• 21.Peters S.G., Hyatt R.E. (1986) A canine model of bronchial injury induced by nitric acid. Lung mechanics and morphologic features. Am. Rev. Respir. Dis. 133, 1049–1054.
• 22.Sacker M.A., Ford D. (1981) Effects of breathing nitrate aerosols in highconcentrations for 10 minutes on pulmonary function of normal and asthmatic adults, and preliminary results in normals exposed to nitric acid Am. Rev. Resp. Dis., 123, 51 (abstract).
• 23.Saul R.L., Archer M.C. (1983) Nitrate formation in rats exposed to nitrogen dioxide. Toxicol. Appl. Pharmacol. 67, 284–291.
• 24.SCOEL/SUM/61 rev.final/1 June 2001. Recomendation from Scientific Committee on Occupa-tional Exposure Limits for Nitric Acid.
• 25.Ten Bruggen-Cate H.J. (1968) Dental erosion in industry. Br. J. Ind. Med. 25, 249–266.
• 26.Vernot E.H. i in. (1977) Acute toxicity and skin corrosion data for some organic and inorganic compounds and aqueous solutions. Toxicol. Appl. Pharmacol. 42, 417–423.
• 27.Weiner M. (1983) Preclinical and clinical evaluation of topical acid products for skin tumors. Clin. Pharmacol. Ther. 33, 77–83.