Nurt narodowy w architekturze wybranych krajów Europy Środkowo-Wschodniej na przełomie XIX i XX wieku

• Autorzy: Pszczółkowski M.

Warianty tytułu

EN

National tendency in the architecture of selected countries of the East-Central Europe in the late 19th and the beginnig of the 20th century

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Nurt narodowy, będący charakterystycznym zjawiskiem w architekturze przełomu XIX i XX wieku miał dla narodów pozbawionych własnej państwowości szczególne znaczenie w Europie Środkowo-Wschodniej. Stał się sposobem na podtrzymanie kultury i tożsamości narodowej. Koncepcje architektury tego czasu różniły się inspiracjami, a zatem i formą architektoniczną, która wynikała z indywidualnej historii każdego z narodów, z kolei wspólne podłoże ideowe powodowało, że zaangażowani w te działania architekci niezależnie dochodzili do zbliżonych pod względem formalnym rozwiązań. Można w związku z tym wyróżnić dwa podstawowe wątki. Pierwszy – wątek mitologiczny (legendarny) szukający inspiracji w czasach przedchrześcijańskich, prehistorycznych czy starożytnych, drugi – wątek ludowy oparty na odkrywanym i badanym folklorze, łączonym z aktualną w tym czasie secesją. Formy narodowe przybierały nieraz postać antagonistyczną w stosunku do form dawnych, stosowanych przez dominujące kiedyś narody.Poszczególne wątki zazwyczaj współistniały i wzajemnie się splatały.

EN

National trends as characteristic phenomena in the architecture at the turn of the 19th and the 20th century, were of special importance for the nations deprived of the sovereignty in the East-Central Europe as a way to support the national identity. Individual ideas varied in terms of inspirations and architectural forms as they resulted from the individual experiences of the nations. On the other hand, common ideological ground was the reason for which architects involved in these activities came up with similar formal solutions. Therefore, we can distinguish two basic themes. The first, mythological (legendary) one looked for inspiration in pre-Christian, prehistoric or ancient times. The second, folk one, was based on folklore, not entirely discovered and examined. It was common to combine folklore with the up-to-date art nouveau. Sometimes, the national forms appeared as antagonistic towards those applied by the dominant nations. Taking inspirations from the areas under foreign rule, considered as the cradle of the nation was also a popular tendency. The individual motifs often coexisted and interspersed each other.

Słowa kluczowe

PL

styl narodowy; wernakularyzm; narodowy romantyzm; Finlandia; Estonia; Czechy; Słowacja; Węgry; Lindgren Armas; Gesellius Herman; Saarinen Eliel; Hellat Georg; Gočár Josef; Jurkovič Dušan; Lechner Ödön

EN

national style; vernacular architecture; National Romantic style; Finland; Estonia; Bohemia; Slovakia; Hungary; Lindgren Armas; Gesellius Herman; Saarinen Eliel; Hellat Georg; Gočár Josef; Jurkovič Dušan; Lechner Ödön

• Wydawca: Komitet Architektury i Urbanistyki PAN ; Politechnika Warszawska, Wydział Architektury
• Czasopismo: Kwartalnik Architektury i Urbanistyki
• Rocznik: 2015
• Tom: T. 60, z. 2
• Strony: 23--50
• Opis fizyczny: Bibliogr. 32 poz., fot.

Twórcy

autor

Pszczółkowski M.

• Wydział Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska, Uniwersytet Zielonogórski

Bibliografia

• M. Benešová, Ceská architekturo v proménách dvou století 1780-1980, Praha 1984.
• D. Bořutová, Impulzy a reflexie. Architektúra 20. storočia na Slovensku 1900-1918, [w:] Architektúra Slovenska. Impulzy a reflexia. Slowakei Architektur Impulse und Reflexionen, red. A. Stiller, Wieden 2004, s. 89-121.
• F. Burckhardt, M. Lamarová, Cubismo checoslovacco - architetture e interni, Mediolan 1982.
• R. Čaupale, Z. Tołłoczko, Secesja i modernizm w Rydze. Pół wieku architektury łotewskiej - perłą europejskiego dziedzictwa kulturowego. Część I. U progu uzyskania suwerenności, „Czasopismo Techniczne”, CII, 2005. nr 13-A, s. 3-25.
• T. Cieślak, Historia Finlandii, Wrocław 1983.
• J. Gerle, Historyzm narodowy Jenö Lechnera, czyli specyficzne środkowoeuropejskie podejście do tożsamości narodowej, [w:] Sztuka około 1900, red. p. Krakowski, J. Purchla, Kraków 1997, s. 155-158.
• F. Haas, Architektura 20. století, Praha 1978.
• J. Hackmann, Architektur als Symbol. Nation building in Nordosteuropa, Estland und Lettland im 20. Jahrhundert, [w:] Riga im Process der Modernisierung. Studien zum Wandel einer Ostseemetropole im 19. und frühen 20. Jahrhundert, red. E. Mühle, N. Angermann, Marburg 2004, s. 149-172.
• K. Hallas-Murula, 20th Century Architecture in Tallinn, Tallin 2000.
• K. Hallas-Murula, Tallinn Architecture 1900-2010, Tallin 2010.
• K. Hallas-Murula, U. Oja, K. Valk, Arhitektuuris peegelduv ajalugu, Tallin 2005.
• Jan Kotéra 1871-1923. Zakladatel moderní české architektury, red. V. Šlapeta, Praha 2001.
• M. Klivar, Český kubismus v architektuře, Praha 1992.
• K. Kodres, Sada aastat ehitamist Eestis. Ideid, probleeme ja lahendusi, „Ehituskunst”, XXIV-XXVI, 1999, s. 7-31.
• D. Kováč, Słowacka tożsamość w procesie historycznym, [w:] Kim są Słowacy? Historia - kultura - tożsamość, red. J. Purchla, M. Vášáryová, Kraków 2005, s. 57-65.
• A. Kroh, Dušan Jurkovič a styl zakopiański, [w:] Cmentarze z I wojny światowej na Podkarpaciu. Materiały z sesji krajoznawczej Wysowa 23-25 października 1987, red. B. Mościcki, L. Wierzycka, Warszawa 1989, s. 7-16.
• J. Lewandowski, Historia Estonii, Wroclaw 2002.
• A. Margolius, Cubism in Architecture and the Applied Art. Bohemia and France 1900-1914, Londyn 1979.
• Mythos Grossstadt. Architektur und Stadtbaukunst in Zentraleuropa 1890-1937, red. E. Blau, M. Platzer, München 1999.
• I. Okkonen, A. Salokorpi, Finnish Architecture in the 20th Century, Jyväskylä 1985.
• N. Pamer, Magyar épitészet a két világháború között, Budapeszt 2001.
• J. Pavel, Sztuka Czechosłowacji, Warszawa 1986.
• A. Piecuch, Duszan Jurkowicz 1868-1947, „Magury. Rocznik Krajoznawczy poświęcony Beskidowi Niskiemu”, XVI, 2001, s. 31-36.
• M. Pszczółkowski, Węgierski Gaudi, „Spotkania z Zabytkami”, XXXVI, 2012, nr 1-2, s. 64-66.
• M. Quantrill, Finnish Architecture and the Modernist Tradition, Londyn 1995.
• A. Salokorpi, Suomen arkkitehtuuri 1900-luvulla, Helsinki 1971.
• R. Švácha, Lomené, granaté a obloukové tvary. Česká kubistická architektura 1911-1923. Praha 2000.
• A. von Vegesack, Tschechischer Kubismus. Architektur und Design 1910-1925, Weil am Rhein 1991.
• Vernacular Art in Central Europe. International Conference 1-5 October 1997, red. J. Purchla, Kraków 2001.
• R. Wäre, The situation of Art Nouveau Architecture in Finland. Some Aspects on the National Background and the Developments, [w:] Art Nouveau-Jugendstil Architecture in Europe, red. H. D. Dyroff, Nowy Jork 1988, s. 47-60.
• L. Wedhorn, Finland in Europa. Geschichte und Bauschaffen, Berlin 1994.
• N. E. Wickberg, Finnische Baukunst, Helsinki 1963.