Zawodowe i środowiskowe narażenie na substancje i mieszaniny chemiczne działające szkodliwie na rozrodczość człowieka

Chmielewski, Jarosław; Szpringer, Monika; Łuszczki, Jarogniew J.; Czarny-Działak, Małgorzata; Dutkiewicz, Ewa; Zięba, Ewa; Gworek, Barbara; Dziechciaż, Małgorzata; Nowak-Starz, Grażyna

doi:10.15199/62.2020.6.7

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

Zawodowe i środowiskowe narażenie na substancje i mieszaniny chemiczne działające szkodliwie na rozrodczość człowieka

Autorzy

Chmielewski Jarosław , Szpringer Monika , Łuszczki Jarogniew J. , Czarny-Działak Małgorzata , Dutkiewicz Ewa , Zięba Ewa , Gworek Barbara , Dziechciaż Małgorzata , Nowak-Starz Grażyna

Wybrane pełne teksty z tego czasopisma

https://przemyslchemiczny.com/

Identyfikatory

DOI

10.15199/62.2020.6.7

Warianty tytułu

Occupational and environmental exposure to substances and chemical mixtures that are toxic to human reproduction

Języki publikacji

Abstrakty

Zarówno w środowisku naturalnym, jak i w środowisku pracy występują różne zagrożenia bezpośrednio związane z substancjami chemicznymi, wpływające szkodliwie na rozrodczość człowieka. Na podstawie wyników badań z różnych baz danych przedstawiono zagadnienia związane ze środowiskowym i zawodowym narażeniem na substancje i mieszaniny chemiczne oddziałujące szkodliwie na rozrodczość człowieka.

A review, with 125 refs., of harmful chem. compds. (esp. pesticides, solvents and air pollutants) and metal ions.

Słowa kluczowe

rozrodczość człowieka substancje szkodliwe czynniki środowiskowe czynniki zawodowe

human reproduction harmful substances environmental factors occupational factors

Wydawca

Wydawnictwo SIGMA-NOT

Czasopismo

Przemysł Chemiczny

Rocznik

2020

Tom

T. 99, nr 6

Strony

865--874

Opis fizyczny

Bibliogr. 125 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Chmielewski Jarosław

j.chmielewski@ios.gov.pl

Instytut Ochrony Środowiska - Państwowy Instytut Badawczy, ul. Krucza 5/11D, 00-548 Warszawa

autor

Szpringer Monika

Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Kielce

autor

Łuszczki Jarogniew J.

Instytut Medycyny Wsi, Lublin

autor

Czarny-Działak Małgorzata

Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Kielce

autor

Dutkiewicz Ewa

Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Kielce

autor

Zięba Ewa

Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Kielce

autor

Gworek Barbara

Instytut Ochrony Środowiska - Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa

autor

Dziechciaż Małgorzata

Państwowa Wyższa Szkoła Techniczno-Ekonomiczna, Jarosław

autor

Nowak-Starz Grażyna

Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Kielce

Bibliografia

[1] International Programme on Chemical Safety. Global assessment of the state-of-the-science of endocrine disruptors. WHO/PCS/EDC/02.2, World Health Organization, 2002; https://www.who.int/ipcs/publications/new_issues/endocrine_disruptors/en/, dostęp 21 października 2019 r.
[2] S. Baldacci, F. Gorini, F. Minichilli i in., Epidemiol. Prev. 2016, 40, 185.
[3] A. Chmielowiec-Korzeniowska, L. Tymczyna, A. Drabik, Ł. Krzosek, Ann. Agric. Environ. Med. 2016, 23, 54.
[4] F. Dondero, A. Lenzi, F. Lombardo, L. Gandini, Acta Eur. Fertil. 1991, 22, 139.
[6] L. Fraier, M.L. Hage, Reproductive hazard of workplaces, Wiley, New York 1997.
[6] R.J. Kavlock i in., Environ. Health Perspect. 1996, 104, nr S4, 715.
[7] C. Ekpenyong, K. Davies, N. Daniel, J. Environ. Protect. 2013, 4, nr 8A, 65.
[8] G. Toft, L.J. Guliette Jr., Ecotoxicol. Environ. Safety 2005, 60, 1520.
[9] Policy Department for Citizens’ Rights and Constitutional Affairs Directorate General for Internal Policies of the Union, Endocrine disruptors, From scientific evidence to human health protection policy 2019, https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2019/608866/IPOL_STU(2019)608866_EN.pdf, dostęp 10 października 2019.
[10] D.A. Crain, M. Eriksen, T. Iguchi, Reprod. Toxicol. 2007, 24, 225.
[11] V. Frutos, M. González-Comadrán, I. Sola i in., Gynecol. Endocrinol. 2015, 31, 7.
[12] E. Patelarou, F.J. Kelly, Int. J. Environ. Res. Public Health 2014, 11, 5904.
[13] C. Vecoli, L. Montano, M.G. Andreassi, Environ. Sci. Pollut. Res. Int. 2016, 23, 23339.
[14] L. Wu, L. Jin, T. Shi, China. Environ. Int. 2017, 98, 219.
[15] Ustawa z dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach, Dz.U. 2019, poz. 1225.
[16] H. Puchalska, Bezp. Pracy Nauka Praktyka 1999, 4, 12.
[17] C.C. Lawson, T.M. Schnorr, G.P. Daston i in., Environ. Health Perspect. 2003, 111, nr 4, 584.
[18] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych kobietom, Dz.U. 1996, nr 114, poz. 545; http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19961140545, dostęp 2 października 2019 r.
[19] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1907/2006, Dz. Urz. UE L 353/2 z 31.12.2008 ze zm.); https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=celex%3A32008R1272, dostęp 2 października 2019 r.
[20] J.K. Piotrowski, Podstawy toksykologii, Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa 2006.
[21] W. Seńczuk, Toksykologia współczesna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005.
[22] D.H. Bennett, W.E. Kastenberg, T.E. McKone, Reliab. Eng. Syst. Safety 1999, 63, 185.
[23] M. Nasterlack, Int. Arch. Occup. Environ. Health 2006, 79, nr 7, 536.
[24] M. El-Helaly, K. Abdel-Elah, A. Haussein, H. Shalby, J. Occup. Med. Environ. Health 2011, 24, nr 2, 218.
[25] B.W. Fisher, Environ. Health Perspect. 1999, 107, nr 1, 18.
[26] D.R. Mattison, D.R. Plowchlk, M. J. Meadow i in., Med. Clin. North Am. 1990, 74, nr 2, 391.
[27] A.J. Wyrobek, G. Watchmaker, L. Gorde i in., Environ. Health Perspect. 1981, 40, 255.
[28] D.S. Rupa, P.P. Reddy, O.S. Reddy, Environ. Res. 1991, 55, nr 2, 123.
[29] P. Rita, P.P. Reddy, R. Venkataram, Environ. Res. 1987, 44, nr 1, 1.
[30] L.Z. Heidam, J. Epidemiol. Community Health 1984, 38, nr 2, 149.
[31] D.D.Weisenburger, Human Pathology 1993, 24, nr 6, 571.
[32] J. Zhang, W. Cai, D.J. Lee, Am. J. Ind. Med. 1992, 21, 379.
[33] M.P. Longnecker, M.A. Klebanoff, H. Zhou, J.W. Brock, The Lancet 2001, 358, 110.
[34] I. Gerhard, B. Monga, J. Krahe, B. Runnebaum, Environ. Res. 1999, 80, nr 4, 299.
[35] E.M. Bell, I. Hertz-Picciotto, J.J. Beaumont, Epidemiology 2001, 12, nr 2, 148.
[36] L.C. Sánchez-Pena, B.E. Reyes, L. López-Carrillo i in., Toxicol. Appl. Pharmacol. 2004, 196, nr 1, 108.
[37] J.F. Pomianowski, J. Wieczorek, W. Mozolewski, Bromat. Chem. Toksykol. 2011, XLIV, nr 3, 738.
[38] D. Whorton, R.M. Krauss, S. Marshall, T.H. Milby, The Lancet 1977, 11, 1259.
[39] D. Whorton, T.H. Milby, R.M. Krauss, H.A. Stubbs, J. Occup. Med. 1979, 21, 161.
[40] G. Potashnik, N. Ben Aderet, R. Israeli, I. Yanai-Inbar, I. Sober, Fertil. Steril. 1978, 30, 444.
[41] L. Multigner, A. Spira [w:] Genetics of human male fertility (red. C. Barratt, C. de Jonge, D. Mortimer, J. Parinaud), 1997, 43.
[42] D. Lerda, R. Rizzi, Mut. Res. 1991, 262, 47.
[43] A. Abell, E. Ernest, J.P. Bonde, Scand. J. Works Environ. Health 2000, 26, 492.
[44] S.A. Korrick, C. Chen, A.L. Damokosh i in., Ann. Epidemiol. 2011, 11, 491.
[45] B. Piechowicz, Bezp. Pracy 2013, 12, 22.
[46] P. Apostoll, P. Kiss, S. Porru i in., Occup. Environ. Med. 1998, 55, 364.
[47] B.H. Alexander, H. Chckoway, C. Van Netten i in., Occup. Environ. Med. 1996, 53, 411.
[48] W.E. Daniell, T.L. Vaughan, Br. J. Ind. Med. 1998, 45, nr 3, 193.
[49] E.B. Dawson, S. Ritter, W.A. Harris, Biol. Trace Element Res. 1998, 64, 215.
[50] S. Telisman, P. Cvitkovic, J. Jurasovic i in., Environ. Health Perspect. 2000, 108, 45.
[51] K.D. Vacchharajani, A. Roy Chowdhury, Indian J. Exp. Biol. 1990, 28, nr 8, 746.
[52] A.H Schuurs, J. Dent. 1999, 27, nr 4, 249.
[53] E. Ernst, Toxicol. Lett. 1990, 51, nr 3, 269.
[54] A. Roy Chowdhury, C. Mitra, Indian J. Exp. Biol. 1995, 33, nr 7, 480.
[55] I. Gerhard, B. Monga, A. Waldbrenner, B. Runnebaum, J. Toxicol. Environ. Health A 1998, 54, 593.
[56] J. Pisa, J. Cibulka, M. Ptacek, Physiol. Bohemoslov. 1990, 39, nr 2, 185.
[57] M. Piasek, J.W. Laskey, Reprod. Toxicol. 1994, 8, nr 6, 495.
[58] A. Roy Chowdhury, N.J. Chinoy, A.K. Gautam i in., Adv. Contracept. Deliv. Syst. 1986, 11, 208.
[59] J. Matthies Van, H. Donat, I. Schwarz, Zentralbl. Gynakol. 1989, 111, 155.
[60] J.P. Bonde, M. Joffe, P. Apostoll i in., Occup. Environ. Med. 2002, 59, 234.
[61] H. Popschu, Br. Med. J. 1978, 1, 1347.
[62] H. Li, Q. Chen, S. Li, i in., Zhonghua Yu Fang Xue Za Zhi 1999, 33, 6, 351.
[63] A. Irgens, K. Kruger, A.H. Skorve, L.M. Irgens, Am. J. Ind. Med. 1998, 34, 431.
[64] G.P. Dancher, P. Horstedt-Bindslev, J. Rungby, Exp. Mol. Pathol. 1990, 52, 291
[65] A.J. McMichael, G.V. Timpani, E.F. Robertson i in., J. Epidemiol. Commun. Health 1986, 40, 18.
[66] T. Laudański, M. Sipowicz, P. Modzelewski i in., Int. J. Gynaecol. Obstet. 1991, 36, 309.
[67] U. Fagher, T. Laudański, A. Schutz i in., Int. J. Gynaecol. Obstet. 1993, 40, 109.
[68] X. Wu, S.J. Cobbina, G. Mao, Environ. Sci. Pollut. Res. 2016, 23, nr 9, 8244.
[69] J. Baby, J.S. Raj, E.T. Biby i in., Int. J. Biol. Chem. Sci. 2010, 4, nr 4, 939.
[70] M.R. Bruins, S.K. Frederick, W. Oehme, Ecotoxicol. Environ. Safety 2000, 45, nr 3, 198.
[71] J. Chmielewski, B. Gworek, M. Florek-Łuszczki i in., Przem. Chem. 2020, 99, nr 1, 50.
[72] M. Gavrilescu, Eng. Life Sci. 2004, 4, nr 3, 219.
[73] D.E. Salt, M. Blaylock, N.P. Kumar, Biotechnology 1995, 13, nr 5, 468.
[74] C.F. Carolina, P.S. Kumara, A. Saravanana, J. Environ. Chem. Eng. 2017, 5, 2782.
[75] J. Chmielewski, M. Dziechciaż, M. Czarny-Działak i in., Med. Środ. - Environ Med. 2017, 20, nr 2, 52.
[76] https://herbisarium.wordpress.com/tag/metale-ciezkie/, dostęp 2 listopada 2019 r.
[77] I. Figa Talamanca, M.E. Traina, E. Urbani, Occup. Med. 2001, 51, nr 3, 174.
[78] S.R. Reutman, G.K. LeMasters, E.A. Knecht i in., Environ. Health Perspect. 2002, 110, nr 8, 805.
[79] R.V. Bhatt, Int. Federation Gynecol. Obstet. 2000, 69, 75.
[80] M. Hooiveld, W. Haveman, K. Roskes i in., Occup. Environ. Med. 2006, 63, 538.
[81] U. Luderer, A. Bushley, B.D. Stover i in., Am. J. Ind. Med. 2004, 46, nr 6, 614.
[82] L.S. Welch, S.M. Schrader, T.W. Turner, M.R. Cullen, Am. J. Ind. Med. 1988, 14, 509.
[83] I. Gerhard, A. Frick, B. Monga, B. Runnebaum, Environ. Res. 1999, 80, nr 4, 383.
[84] M.L. Lindbohm, J. Occup. Environ. Med. 1995, 37, nr 8, 908.
[85] M. Sallmén, M.L. Lindbohm, P. Kyyrönen i in., Am. J. Ind. Med. 1995, 27, nr 5, 699.
[86] L.S. Welch, E. Plotkin, S. Schrader, Am. J. Med. 1991, 20, 229.
[87] J.M. Ratcliffe, S.M. Schrader, K. Steenland i in., Br. J. Ind. Med. 1987, 44, nr 5, 317.
[88] S.M. Schrader, T.W. Turner, J.M. Ratcliffe, Reprod. Toxicol. 1988, 2, nr 3-4, 191.
[89] I. Lancranjan, Med. Lev. 1972, 63, nr 1-2, 29.
[90] M. Vanhoorne, F. Comhaire D. De Bacquer, Arch. Environ. Health. 1994, 49, nr 4, 273.
[91] Y. Kim, K. Jung, T. Hwang i in., Scand. J. Work Environ. Health 1996, 22, nr 5, 387.
[92] H.A. Kolstad, J.P. Bonde, M. Spano, Int. Arch. Occup. Environ. Health 1999, 72, 135.
[93] E. Tielemans, V.E. Burdorf, R.F. Weber i in., Fertil. Steril. 1999, 71, nr 4, 690.
[94] A. Pieleszek, Ann. Acad. Med. Stetin 1997, 43, 255.
[95] W.L. Heinrich, Clin. Obstet. Gynecol. 1983, 26, nr 2, 429.
[96] Y.L. Wang, X.H. Zhao, Asia-Pacific J. Public Health 1987, 1, 66.
[97] E. Ha, S.I. Cho, D. Chen i in., Arch. Environ. Health 2002, 57, nr 3 207.
[98] P.C. Chen, G.Y. Hsieh, J.D. Wang, T.J. Cheng, Epidemiology 2002, 13, nr 2, 191.
[99] A. Pleng-Bonig, W. Karmaus, Occup. Environ. Med. 1999, 56, nr 7, 443.
[100] B. Brunekreef, S.T. Holgate, The Lancet 2002, 360 (9341), 1233.
[101] R.T. Zoeller, T.R. Brown, L.L. Doan i in., Endocrinology 2012, 153, nr 9, 4097.
[102] M.M. Veras, E.G. Caldini, M. Dolhnikoff, P.H.N. Saldiva, J. Toxicol. Environ. Health, Part B 2010, 13, nr 1, 1.
[103] B. Ritz, M. Wilhelm, Basic Clin. Pharmacol. Toxicol. 2008, 102, nr 2, 182.
[104] A. Hammoud, D.T. Carrell, M. Gibson, Fertil. Steril. 2010, 93, nr 6, 1875.
[105] M. Radwan, J. Jurewicz, K. Polańska i in., Ann. Hum. Biol. 2016, 43, nr 1, 50.
[106] D. Santi, S. Vezzani, A.R. Granata i in., Environ. Res. 2016, 150, 144.
[107] A.E. Calogero, S. La Vignera, R.A. Condorelli, J. Endocrinol. Invest. 2011, 34, nr 6, 139.
[108] J. Rubes, S.G. Selevan, D.P. Evenson i in., Hum. Reprod. 2005, 20, nr 10, 2776.
[109] X.Q. Lao, Z. Zhang, A.K.H. Lau i in., Occup. Environ. Med. 2018, 75, 148.
[110] M.J. Nieuwenhuijsen, X. Basagana, P. Dadvand i in., Environ. Int. 2014, 70, 9.
[111] A. Wdowiak, E. Wdowiak, I. Bojar, G. Bakalczuk, Post. Hig. Med. Dośw. 2018, 72, 35.
[112] https://www.nik.gov.pl/plik/id,7764,vp,9732.pdf, dostęp 9 października 2019 r.
[113] https://www.nik.gov.pl/plik/id,18090,vp,20682.pdf, dostęp 9 października 2019 r.
[114] Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, Dz.U. z 2011, nr 33, poz. 166.
[115] https://gis.gov.pl/wp-content/uploads/2019/09/SSK-2018-www-1.pdf, dostęp 9 października 2019 r.
[116] https://www.pip.gov.pl/pl/f/v/211637/Sprawozdanie%202018%20 r.#page=20, dostęp 9 października 2019 r.
[117] J.P. Bonde, Int. J. Androl. 1993, 16, nr 1, 1.
[118] J.P. Bonde, Br. J. Ind. Med. 1990, 47, nr 8, 508.
[119] J.P. Bonde, K.S. Hansen, R.J. Levine, Scand. J. Work Environ. Health 1990, 16, nr 5, 15.
[120] K. Danadevi, R. Rozati, P.P. Reddy, P. Grover, Reprod. Toxicol. 2003, 17, nr 4, 451.
[121] R. Jiwane, V. Waghmare, V. Gajbhiye, Int. J. Biol. Med. Res. 2013, 4, nr 2, 3008.
[122] J. Chmielewski, N. Jackowska, T. Nagas i in., Życie Wet. 2015, 90, nr 11, 711.
[123] A. Shirangi, L. Fritschi, C.D.J. Holman, Occup. Environ. Med. 2008, 65, nr 11, 719.
[124] E.N. Cohen, H.C. Gift, B.W. Brown i in., J. Am. Dent. Assoc. 1980, 101, nr 1, 21.
[125] S.S. Guirguis, P.L. Palmear, M.L. Roy, L. Wong, Br. J. Ind. Med. 1990, 47, 490.

Uwagi

1. Projekt finansowany w ramach programu Ministra Nauki Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Regionalna Inicjatywa Doskonałości” w latach 2019-2022 nr projektu 024/R1D/2018/19, kwota finansowania 11 999 000,00 zł.

2. Błędna numeracja w bibliografii (dwa razy pozycja nr 6)

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-9b236fb5-8a1c-43e7-892e-1d484c633ce3