Zawodowe i środowiskowe narażenie na substancje i mieszaniny chemiczne działające szkodliwie na rozrodczość człowieka

• Autorzy: Chmielewski Jarosław , Szpringer Monika , Łuszczki Jarogniew J. , Czarny-Działak Małgorzata , Dutkiewicz Ewa , Zięba Ewa , Gworek Barbara , Dziechciaż Małgorzata , Nowak-Starz Grażyna

Identyfikatory

DOI

10.15199/62.2020.6.7

Warianty tytułu

EN

Occupational and environmental exposure to substances and chemical mixtures that are toxic to human reproduction

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Zarówno w środowisku naturalnym, jak i w środowisku pracy występują różne zagrożenia bezpośrednio związane z substancjami chemicznymi, wpływające szkodliwie na rozrodczość człowieka. Na podstawie wyników badań z różnych baz danych przedstawiono zagadnienia związane ze środowiskowym i zawodowym narażeniem na substancje i mieszaniny chemiczne oddziałujące szkodliwie na rozrodczość człowieka.

EN

A review, with 125 refs., of harmful chem. compds. (esp. pesticides, solvents and air pollutants) and metal ions.

Słowa kluczowe

PL

rozrodczość człowieka; substancje szkodliwe; czynniki środowiskowe; czynniki zawodowe

EN

human reproduction; harmful substances; environmental factors; occupational factors

• Wydawca: Wydawnictwo SIGMA-NOT
• Czasopismo: Przemysł Chemiczny
• Rocznik: 2020
• Tom: T. 99, nr 6
• Strony: 865--874
• Opis fizyczny: Bibliogr. 125 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Chmielewski Jarosław

• Instytut Ochrony Środowiska - Państwowy Instytut Badawczy, ul. Krucza 5/11D, 00-548 Warszawa

autor

Szpringer Monika

• Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Kielce

autor

Łuszczki Jarogniew J.

• Instytut Medycyny Wsi, Lublin

autor

Czarny-Działak Małgorzata

• Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Kielce

autor

Dutkiewicz Ewa

• Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Kielce

autor

Zięba Ewa

• Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Kielce

autor

Gworek Barbara

• Instytut Ochrony Środowiska - Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa

autor

Dziechciaż Małgorzata

• Państwowa Wyższa Szkoła Techniczno-Ekonomiczna, Jarosław

autor

Nowak-Starz Grażyna

• Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Kielce

Bibliografia

• [1] International Programme on Chemical Safety. Global assessment of the state-of-the-science of endocrine disruptors. WHO/PCS/EDC/02.2, World Health Organization, 2002; https://www.who.int/ipcs/publications/new_issues/endocrine_disruptors/en/, dostęp 21 października 2019 r.
• [2] S. Baldacci, F. Gorini, F. Minichilli i in., Epidemiol. Prev. 2016, 40, 185.
• [3] A. Chmielowiec-Korzeniowska, L. Tymczyna, A. Drabik, Ł. Krzosek, Ann. Agric. Environ. Med. 2016, 23, 54.
• [4] F. Dondero, A. Lenzi, F. Lombardo, L. Gandini, Acta Eur. Fertil. 1991, 22, 139.
• [6] L. Fraier, M.L. Hage, Reproductive hazard of workplaces, Wiley, New York 1997.
• [6] R.J. Kavlock i in., Environ. Health Perspect. 1996, 104, nr S4, 715.
• [7] C. Ekpenyong, K. Davies, N. Daniel, J. Environ. Protect. 2013, 4, nr 8A, 65.
• [8] G. Toft, L.J. Guliette Jr., Ecotoxicol. Environ. Safety 2005, 60, 1520.
• [9] Policy Department for Citizens’ Rights and Constitutional Affairs Directorate General for Internal Policies of the Union, Endocrine disruptors, From scientific evidence to human health protection policy 2019, https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2019/608866/IPOL_STU(2019)608866_EN.pdf, dostęp 10 października 2019.
• [10] D.A. Crain, M. Eriksen, T. Iguchi, Reprod. Toxicol. 2007, 24, 225.
• [11] V. Frutos, M. González-Comadrán, I. Sola i in., Gynecol. Endocrinol. 2015, 31, 7.
• [12] E. Patelarou, F.J. Kelly, Int. J. Environ. Res. Public Health 2014, 11, 5904.
• [13] C. Vecoli, L. Montano, M.G. Andreassi, Environ. Sci. Pollut. Res. Int. 2016, 23, 23339.
• [14] L. Wu, L. Jin, T. Shi, China. Environ. Int. 2017, 98, 219.
• [15] Ustawa z dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach, Dz.U. 2019, poz. 1225.
• [16] H. Puchalska, Bezp. Pracy Nauka Praktyka 1999, 4, 12.
• [17] C.C. Lawson, T.M. Schnorr, G.P. Daston i in., Environ. Health Perspect. 2003, 111, nr 4, 584.
• [18] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych kobietom, Dz.U. 1996, nr 114, poz. 545; http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19961140545, dostęp 2 października 2019 r.
• [19] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1907/2006, Dz. Urz. UE L 353/2 z 31.12.2008 ze zm.); https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=celex%3A32008R1272, dostęp 2 października 2019 r.
• [20] J.K. Piotrowski, Podstawy toksykologii, Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa 2006.
• [21] W. Seńczuk, Toksykologia współczesna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005.
• [22] D.H. Bennett, W.E. Kastenberg, T.E. McKone, Reliab. Eng. Syst. Safety 1999, 63, 185.
• [23] M. Nasterlack, Int. Arch. Occup. Environ. Health 2006, 79, nr 7, 536.
• [24] M. El-Helaly, K. Abdel-Elah, A. Haussein, H. Shalby, J. Occup. Med. Environ. Health 2011, 24, nr 2, 218.
• [25] B.W. Fisher, Environ. Health Perspect. 1999, 107, nr 1, 18.
• [26] D.R. Mattison, D.R. Plowchlk, M. J. Meadow i in., Med. Clin. North Am. 1990, 74, nr 2, 391.
• [27] A.J. Wyrobek, G. Watchmaker, L. Gorde i in., Environ. Health Perspect. 1981, 40, 255.
• [28] D.S. Rupa, P.P. Reddy, O.S. Reddy, Environ. Res. 1991, 55, nr 2, 123.
• [29] P. Rita, P.P. Reddy, R. Venkataram, Environ. Res. 1987, 44, nr 1, 1.
• [30] L.Z. Heidam, J. Epidemiol. Community Health 1984, 38, nr 2, 149.
• [31] D.D.Weisenburger, Human Pathology 1993, 24, nr 6, 571.
• [32] J. Zhang, W. Cai, D.J. Lee, Am. J. Ind. Med. 1992, 21, 379.
• [33] M.P. Longnecker, M.A. Klebanoff, H. Zhou, J.W. Brock, The Lancet 2001, 358, 110.
• [34] I. Gerhard, B. Monga, J. Krahe, B. Runnebaum, Environ. Res. 1999, 80, nr 4, 299.
• [35] E.M. Bell, I. Hertz-Picciotto, J.J. Beaumont, Epidemiology 2001, 12, nr 2, 148.
• [36] L.C. Sánchez-Pena, B.E. Reyes, L. López-Carrillo i in., Toxicol. Appl. Pharmacol. 2004, 196, nr 1, 108.
• [37] J.F. Pomianowski, J. Wieczorek, W. Mozolewski, Bromat. Chem. Toksykol. 2011, XLIV, nr 3, 738.
• [38] D. Whorton, R.M. Krauss, S. Marshall, T.H. Milby, The Lancet 1977, 11, 1259.
• [39] D. Whorton, T.H. Milby, R.M. Krauss, H.A. Stubbs, J. Occup. Med. 1979, 21, 161.
• [40] G. Potashnik, N. Ben Aderet, R. Israeli, I. Yanai-Inbar, I. Sober, Fertil. Steril. 1978, 30, 444.
• [41] L. Multigner, A. Spira [w:] Genetics of human male fertility (red. C. Barratt, C. de Jonge, D. Mortimer, J. Parinaud), 1997, 43.
• [42] D. Lerda, R. Rizzi, Mut. Res. 1991, 262, 47.
• [43] A. Abell, E. Ernest, J.P. Bonde, Scand. J. Works Environ. Health 2000, 26, 492.
• [44] S.A. Korrick, C. Chen, A.L. Damokosh i in., Ann. Epidemiol. 2011, 11, 491.
• [45] B. Piechowicz, Bezp. Pracy 2013, 12, 22.
• [46] P. Apostoll, P. Kiss, S. Porru i in., Occup. Environ. Med. 1998, 55, 364.
• [47] B.H. Alexander, H. Chckoway, C. Van Netten i in., Occup. Environ. Med. 1996, 53, 411.
• [48] W.E. Daniell, T.L. Vaughan, Br. J. Ind. Med. 1998, 45, nr 3, 193.
• [49] E.B. Dawson, S. Ritter, W.A. Harris, Biol. Trace Element Res. 1998, 64, 215.
• [50] S. Telisman, P. Cvitkovic, J. Jurasovic i in., Environ. Health Perspect. 2000, 108, 45.
• [51] K.D. Vacchharajani, A. Roy Chowdhury, Indian J. Exp. Biol. 1990, 28, nr 8, 746.
• [52] A.H Schuurs, J. Dent. 1999, 27, nr 4, 249.
• [53] E. Ernst, Toxicol. Lett. 1990, 51, nr 3, 269.
• [54] A. Roy Chowdhury, C. Mitra, Indian J. Exp. Biol. 1995, 33, nr 7, 480.
• [55] I. Gerhard, B. Monga, A. Waldbrenner, B. Runnebaum, J. Toxicol. Environ. Health A 1998, 54, 593.
• [56] J. Pisa, J. Cibulka, M. Ptacek, Physiol. Bohemoslov. 1990, 39, nr 2, 185.
• [57] M. Piasek, J.W. Laskey, Reprod. Toxicol. 1994, 8, nr 6, 495.
• [58] A. Roy Chowdhury, N.J. Chinoy, A.K. Gautam i in., Adv. Contracept. Deliv. Syst. 1986, 11, 208.
• [59] J. Matthies Van, H. Donat, I. Schwarz, Zentralbl. Gynakol. 1989, 111, 155.
• [60] J.P. Bonde, M. Joffe, P. Apostoll i in., Occup. Environ. Med. 2002, 59, 234.
• [61] H. Popschu, Br. Med. J. 1978, 1, 1347.
• [62] H. Li, Q. Chen, S. Li, i in., Zhonghua Yu Fang Xue Za Zhi 1999, 33, 6, 351.
• [63] A. Irgens, K. Kruger, A.H. Skorve, L.M. Irgens, Am. J. Ind. Med. 1998, 34, 431.
• [64] G.P. Dancher, P. Horstedt-Bindslev, J. Rungby, Exp. Mol. Pathol. 1990, 52, 291
• [65] A.J. McMichael, G.V. Timpani, E.F. Robertson i in., J. Epidemiol. Commun. Health 1986, 40, 18.
• [66] T. Laudański, M. Sipowicz, P. Modzelewski i in., Int. J. Gynaecol. Obstet. 1991, 36, 309.
• [67] U. Fagher, T. Laudański, A. Schutz i in., Int. J. Gynaecol. Obstet. 1993, 40, 109.
• [68] X. Wu, S.J. Cobbina, G. Mao, Environ. Sci. Pollut. Res. 2016, 23, nr 9, 8244.
• [69] J. Baby, J.S. Raj, E.T. Biby i in., Int. J. Biol. Chem. Sci. 2010, 4, nr 4, 939.
• [70] M.R. Bruins, S.K. Frederick, W. Oehme, Ecotoxicol. Environ. Safety 2000, 45, nr 3, 198.
• [71] J. Chmielewski, B. Gworek, M. Florek-Łuszczki i in., Przem. Chem. 2020, 99, nr 1, 50.
• [72] M. Gavrilescu, Eng. Life Sci. 2004, 4, nr 3, 219.
• [73] D.E. Salt, M. Blaylock, N.P. Kumar, Biotechnology 1995, 13, nr 5, 468.
• [74] C.F. Carolina, P.S. Kumara, A. Saravanana, J. Environ. Chem. Eng. 2017, 5, 2782.
• [75] J. Chmielewski, M. Dziechciaż, M. Czarny-Działak i in., Med. Środ. - Environ Med. 2017, 20, nr 2, 52.
• [76] https://herbisarium.wordpress.com/tag/metale-ciezkie/, dostęp 2 listopada 2019 r.
• [77] I. Figa Talamanca, M.E. Traina, E. Urbani, Occup. Med. 2001, 51, nr 3, 174.
• [78] S.R. Reutman, G.K. LeMasters, E.A. Knecht i in., Environ. Health Perspect. 2002, 110, nr 8, 805.
• [79] R.V. Bhatt, Int. Federation Gynecol. Obstet. 2000, 69, 75.
• [80] M. Hooiveld, W. Haveman, K. Roskes i in., Occup. Environ. Med. 2006, 63, 538.
• [81] U. Luderer, A. Bushley, B.D. Stover i in., Am. J. Ind. Med. 2004, 46, nr 6, 614.
• [82] L.S. Welch, S.M. Schrader, T.W. Turner, M.R. Cullen, Am. J. Ind. Med. 1988, 14, 509.
• [83] I. Gerhard, A. Frick, B. Monga, B. Runnebaum, Environ. Res. 1999, 80, nr 4, 383.
• [84] M.L. Lindbohm, J. Occup. Environ. Med. 1995, 37, nr 8, 908.
• [85] M. Sallmén, M.L. Lindbohm, P. Kyyrönen i in., Am. J. Ind. Med. 1995, 27, nr 5, 699.
• [86] L.S. Welch, E. Plotkin, S. Schrader, Am. J. Med. 1991, 20, 229.
• [87] J.M. Ratcliffe, S.M. Schrader, K. Steenland i in., Br. J. Ind. Med. 1987, 44, nr 5, 317.
• [88] S.M. Schrader, T.W. Turner, J.M. Ratcliffe, Reprod. Toxicol. 1988, 2, nr 3-4, 191.
• [89] I. Lancranjan, Med. Lev. 1972, 63, nr 1-2, 29.
• [90] M. Vanhoorne, F. Comhaire D. De Bacquer, Arch. Environ. Health. 1994, 49, nr 4, 273.
• [91] Y. Kim, K. Jung, T. Hwang i in., Scand. J. Work Environ. Health 1996, 22, nr 5, 387.
• [92] H.A. Kolstad, J.P. Bonde, M. Spano, Int. Arch. Occup. Environ. Health 1999, 72, 135.
• [93] E. Tielemans, V.E. Burdorf, R.F. Weber i in., Fertil. Steril. 1999, 71, nr 4, 690.
• [94] A. Pieleszek, Ann. Acad. Med. Stetin 1997, 43, 255.
• [95] W.L. Heinrich, Clin. Obstet. Gynecol. 1983, 26, nr 2, 429.
• [96] Y.L. Wang, X.H. Zhao, Asia-Pacific J. Public Health 1987, 1, 66.
• [97] E. Ha, S.I. Cho, D. Chen i in., Arch. Environ. Health 2002, 57, nr 3 207.
• [98] P.C. Chen, G.Y. Hsieh, J.D. Wang, T.J. Cheng, Epidemiology 2002, 13, nr 2, 191.
• [99] A. Pleng-Bonig, W. Karmaus, Occup. Environ. Med. 1999, 56, nr 7, 443.
• [100] B. Brunekreef, S.T. Holgate, The Lancet 2002, 360 (9341), 1233.
• [101] R.T. Zoeller, T.R. Brown, L.L. Doan i in., Endocrinology 2012, 153, nr 9, 4097.
• [102] M.M. Veras, E.G. Caldini, M. Dolhnikoff, P.H.N. Saldiva, J. Toxicol. Environ. Health, Part B 2010, 13, nr 1, 1.
• [103] B. Ritz, M. Wilhelm, Basic Clin. Pharmacol. Toxicol. 2008, 102, nr 2, 182.
• [104] A. Hammoud, D.T. Carrell, M. Gibson, Fertil. Steril. 2010, 93, nr 6, 1875.
• [105] M. Radwan, J. Jurewicz, K. Polańska i in., Ann. Hum. Biol. 2016, 43, nr 1, 50.
• [106] D. Santi, S. Vezzani, A.R. Granata i in., Environ. Res. 2016, 150, 144.
• [107] A.E. Calogero, S. La Vignera, R.A. Condorelli, J. Endocrinol. Invest. 2011, 34, nr 6, 139.
• [108] J. Rubes, S.G. Selevan, D.P. Evenson i in., Hum. Reprod. 2005, 20, nr 10, 2776.
• [109] X.Q. Lao, Z. Zhang, A.K.H. Lau i in., Occup. Environ. Med. 2018, 75, 148.
• [110] M.J. Nieuwenhuijsen, X. Basagana, P. Dadvand i in., Environ. Int. 2014, 70, 9.
• [111] A. Wdowiak, E. Wdowiak, I. Bojar, G. Bakalczuk, Post. Hig. Med. Dośw. 2018, 72, 35.
• [112] https://www.nik.gov.pl/plik/id,7764,vp,9732.pdf, dostęp 9 października 2019 r.
• [113] https://www.nik.gov.pl/plik/id,18090,vp,20682.pdf, dostęp 9 października 2019 r.
• [114] Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, Dz.U. z 2011, nr 33, poz. 166.
• [115] https://gis.gov.pl/wp-content/uploads/2019/09/SSK-2018-www-1.pdf, dostęp 9 października 2019 r.
• [116] https://www.pip.gov.pl/pl/f/v/211637/Sprawozdanie%202018%20 r.#page=20, dostęp 9 października 2019 r.
• [117] J.P. Bonde, Int. J. Androl. 1993, 16, nr 1, 1.
• [118] J.P. Bonde, Br. J. Ind. Med. 1990, 47, nr 8, 508.
• [119] J.P. Bonde, K.S. Hansen, R.J. Levine, Scand. J. Work Environ. Health 1990, 16, nr 5, 15.
• [120] K. Danadevi, R. Rozati, P.P. Reddy, P. Grover, Reprod. Toxicol. 2003, 17, nr 4, 451.
• [121] R. Jiwane, V. Waghmare, V. Gajbhiye, Int. J. Biol. Med. Res. 2013, 4, nr 2, 3008.
• [122] J. Chmielewski, N. Jackowska, T. Nagas i in., Życie Wet. 2015, 90, nr 11, 711.
• [123] A. Shirangi, L. Fritschi, C.D.J. Holman, Occup. Environ. Med. 2008, 65, nr 11, 719.
• [124] E.N. Cohen, H.C. Gift, B.W. Brown i in., J. Am. Dent. Assoc. 1980, 101, nr 1, 21.
• [125] S.S. Guirguis, P.L. Palmear, M.L. Roy, L. Wong, Br. J. Ind. Med. 1990, 47, 490.

Uwagi

1. Projekt finansowany w ramach programu Ministra Nauki Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Regionalna Inicjatywa Doskonałości” w latach 2019-2022 nr projektu 024/R1D/2018/19, kwota finansowania 11 999 000,00 zł.

2. Błędna numeracja w bibliografii (dwa razy pozycja nr 6)