Nil timide, nil tumide. About the oldest view of Strzelin and the finials of its towers

• Autorzy: Łuniewicz Zygmunt

Identyfikatory

DOI

10.37190/arc220103

Warianty tytułu

PL

Nil timide, nil tumide. O najstarszym widoku Strzelina i zwieńczeniach jego wież

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The article analyzes the newly discovered veduta of Strzelin and compares the buildings visible in it with the information contained in written sources and iconography. This panorama comes from the friendship book of Brzeg clergyman Johann Christoph Letsch (* 1634, † 1686). It presents the town from the north along with a ring of fortifications, buildings and towers of architectural dominants. Below the drawing there is the inscription Nil timide, nil tumide/Bartholomeus Pilgram/Strel. Consul Ao 1653/16 7-bris, which makes it possible to identify the author of the entry as Bartholomäus Pilgram, the mayor of Strzelin in the period of November 26, 1642 – December 11, 1671. The research procedure was aimed at verifying the reliability of the iconographic message with the methods used for the analysis of iconographic materials. They included a comparison of preserved buildings, archaeological relics as well as messages in written sources and iconography. In the course of the research, it was possible to confirm that the buildings shown in the view had shapes consistent with the data contained in written sources and the preserved relics. The relative location is correct, but with some reduction in the distance between the buildings. A unique value of the veduta are the only known representations of the towers’ copulas, i.e., on St. Michael’s Church, which was probably erected in 1596 or slightly later, and above St. Gotthard’s Church – a high, two-open-work dome from 1620, a missing element of the 17^th-century remodeling. The town hall tower was presented with a two-open-work copula which was erected only five years earlier, in 1648, and was previously known from descriptions only. The depiction of de-sacralized St. Cross’ Church, which was devoid of the roof and the crowning of the tower, allows us to assume that originally the building had hitherto unknown gables. The towers and fortified towers of the town walls were drawn along with ceramic covered roofs with a short ridge and attics in the condition they obtained during the remodeling carried out in the same year as the entry was made. The date on the card, i.e. September 16, 1653, allows us to make the conclusion that the discussed source is 60 years older than the earliest known iconography of Strzelin. The panorama at Pilgram’s entry, despite a certain schematic character, allows us to expand the knowledge of the town’s architecture, in spite of almost complete destruction of a significant part of its building development.

PL

W artykule poddano analizie nowo odnalezioną wedutę Strzelina, zestawiając widoczne na niej budowle z informacjami zawartymi w źródłach pisanych i ikonografii. Panorama ta pochodzi z wystawionego na sprzedaż sztambucha brzeskiego duchownego Johanna Christopha Letscha (*1634, †1686). Przedstawia miasto w widoku od północy, wraz z pierścieniem fortyfikacji, zabudową i wieżami dominant architektonicznych. Pod rysunkiem umieszczono napis Nil timide, nil tumide / Bartholomeus Pilgram/ Strel. Consul Ao 1653/ 16 7-bris, który pozwala zidentyfikować autora wpisu jako Bartholomäusa Pilgrama, burmistrza Strzelina w okresie 26 XI 1642 – 11 XII 1671. Przeprowadzone postępowanie badawcze miało na celu zweryfikowanie rzetelności przekazu ikonograficznego metodami stosowanymi dla analiz materiałów ikonograficznych. Objęły one porównanie zachowanych budowli, reliktów archeologicznych oraz przekazów w źródłach pisanych i ikonografii. W toku badań udało się potwierdzić, że ukazane na widoku budowle mają kształty zgodne z danymi zawartymi w źródłach pisanych oraz zachowanymi reliktami. Zgadza się wzajemne położenie, przy pewnym zmniejszeniu odległości pomiędzy budowlami. Szczególnym walorem weduty są jedyne znane dotychczas przedstawienia hełmów wież: na kościele św. Michała, wzniesiona prawdopodobnie w 1596 r. lub nieco później, w 1619 r., oraz ponad kościołem św. Gotarda – wysoki, dwuprzezroczowy hełm z 1620 r., brakujący element XVII-wiecznej przebudowy. Wieża ratuszowa została ukazana ze wzniesionym zaledwie pięć lat wcześniej, w 1648 r., dwuprzezroczowym hełmem, znanym dotychczas jedynie z opisu. Przedstawienie zdesakralizowanego kościoła św. Krzyża, pozbawionego dachu i zwieńczenia wieży, pozwala przyjąć, że pierwotnie budowla miała nieznane dotychczas szczyty. Wieże i baszty murów miejskich narysowano wraz z krytymi ceramiką dachami z krótką kalenicą oraz attykami w stanie, jaki uzyskały podczas remontu w roku, w którym wykonano wpis. Zawarta na karcie data dzienna: 16 września 1653 r. pozwala stwierdzić, że omawiane źródło jest o 60 lat starsze od najwcześniejszej dotychczas znanej ikonografii Strzelina. Panorama przy wpisie Pilgrama, pomimo pewnej schematyczności, pozwala rozszerzyć wiedzę na temat architektury miasta, pomimo niemal całkowitego zniszczenia istotnej części jego zabudowy.

Słowa kluczowe

EN

Strzelin; tower copula; town hall; friendship book; 17th century; iconography of Silesia

PL

Strzelin; hełm wieżowy; ratusz; sztambuch; XVII w.; ikonografia śląska

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2022
• Tom: Nr 1 (69)
• Strony: 27--35
• Opis fizyczny: Bibliogr. 19 poz., il.

Twórcy

autor

Łuniewicz Zygmunt

• Faculty of Architecture, Wrocław University of Science and Technology, Poland

• https://orcid.org/0000-0003-2461-3031

Bibliografia

• [1] Atlas historyczny miast polskich, R. Czaja (red.), t. 4, Śląsk, M. Młynarska-Kaletynowa (red.), z. 10, Strzelin, D. Adamska (red.), D. Adamska, Z. Bandurska, M. Chorowska et al. (oprac.), Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Ośrodek Badań nad Kulturą Późnego Antyku i Wczesnego Średniowiecza, Wrocław 2017.
• [2] Bimler K., Die Schlesischen Massiven Wehrbauten, Bd. 2, Fürstentum Brieg. Kreise Brieg–Ohlau–Strehlen, Kommission Heydebrand-Verlag, Breslau 1941 [collections of the Wrocław University Library].
• [3] Brinkes J.Ch., Strehlische Chronika von 1735. Chronik der mittelschlesischen Kreisstaddt Strehlen von 1250 bis 1741, J.A. Hoffmann (Hrsg.), Verlag Paul Neumann, Velen i. Westfalen 1963.
• [4] Görlich F., Geschichte der Stadt Strehlen in Preußisch-Schlesien, Josef Max und Komp., Breslau 1853.
• [5] Drescher K., Chronik der Stadt Strehlen, Verlag Traugott Erler, Strehlen 1889.
• [6] Ehrhardt S.J., Presbyterologie des Evangelischen Schlesiens, Zweiten Theils, Erster Haupt-Abschnitt, welcher die protestantische Kirchen- und Prediger-Geschichte der Stadt und der Fürstenthums Brieg in sich fasset, Verlag Johann Gottfried Pappäsche, Liegnitz 1782 [manuscript in: Wrocław University Library, sygn. 358670/II].
• [7] Werner F.B., Topographia oder Prodromus Delineati Principatus Ligni censis Bregensis, et Wolaviensis [...], [manuscript in: Wrocław University Library, sygn. Akc. 1948/1094].
• [8] Romanow J., Dwilewicz A., Florek S., Rytka K., Strzelin, woj. wrocławskie. Dawny kościół parafialny Św. Michała, “Informator Archeologiczny: Badania” 1978, Vol. 12, 259–260.
• [9] Romanow J., Dwilewicz A., Florek S., Rytka K., Dawny kościół parafialny Św. Michała w Strzelinie, Inwentaryzacja fundamentów, Wrocław 1978 [manuscript in: archives WUOZ, Wrocław].
• [10] Schmidt J.G., Wahre Abbildung der Stadt Strehlen in Schlesien Briegischen Fürstentum, Berlin [after 1741, colored copperplate according to a drawing by F.B. Werner, in: Wrocław University Library, sygn. 2517-IV.B].
• [11] Karst M., Sprawozdanie z badań architektoniczno-archeologicznych kościoła św. Gotarda w Strzelinie woj. wrocławskie, prowadzonych w okresie od listopada 1978 r. do maja 1979 r., Wrocław 1979 [manuscript in: archives WUOZ, Wrocław].
• [12] Małachowicz M., Karnicki R., Średniowieczny ratusz w Strzelinie, Strzelin 2009 [manuscript in: Autorska Pracownia arch. Macieja Małachowicza].
• [13] Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 4, Województwo wrocławskie (dolnośląskie), E. Kołaczkiewicz (red.), z. 6, Powiat strzeliński, A. Dobrzyniecki, R. Kaczmarek, E. Kołaczkiewicz et al. (oprac.), Instytut Sztuki PAN, Instytut Historii Sztuki UWr, Warszawa 2008.
• [14] Grochowska-Sachs E., Jacob Gross, Karl Gottfried Geissler i inni. Nieznane projekty i realizacje wrocławskich architektów w świetle dokumentów, [in:] H. Okólska (red.), Mieszczaństwo wrocławskie. Materiały sesji naukowej zorganizowanej przez Muzeum Miejskie Wrocławia w dniach 7–9 grudnia 2000 r., Muzeum Miejskie Wrocławia, Wrocław 2003, 183–187.
• [15] Czerner R., Ratusz w Brzegu, Oficyna Wydawnicza PWr, Wrocław 1994.
• [16] Bandurska Z., Studium historyczno-architektoniczne wieży ratuszowej w Strzelinie, Wrocław 1977 [manuscript in: NID, Wrocław].
• [17] Karnicki R., Możliwości restytucji detalu architektonicznego na przykładzie projektu odbudowy ratusza w Strzelinie, [in:] E. Łużyniecka (red.), Dziedzictwo architektoniczne: w kręgu świata przyrodniczego i budowli miejskich, Oficyna Wydawnicza PWr, Wrocław 2019, doi: 10.5277/DZAR_M_2019, 26–36.
• [18] Hoffmann H., Die Kreuzkirche in Strehlen. Eine Führung, Verlag Otto Bergmeyer, Breslau 1939.
• [19] Codex Diplomaticus Silesiae, Bd. 22, Regesten zur schlesischen Geschichte 1327–1333, C. Grünhagen, K. Wuttke (Hrsg.), E. Wohlfarthʼs Buchhandlung, Breslau 1903.