Więźba dachowa na ul. Szewskiej 49 we Wrocławiu. Jej charakterystyka i znaczenie w kontekście historycznej sztuki ciesielskiej

• Autorzy: Schaaf Ulrich , Prarat Maciej

Identyfikatory

DOI

10.48234/WK69CARPENTRY

Warianty tytułu

EN

Roof structure at 49 Szewska Street in Wrocław: its characteristics and importance in the context of the history of the craft of carpentry

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Przedmiotem opracowania jest więźba dachowa znajdująca się nad budynkiem na ul. Szewskiej 49 we Wrocławiu. Celem podjętych badań architektonicznych była analiza obecnego zadaszenia, pochodzącego z połowy XIX wieku. Specyficzne rozwiązania konstrukcyjne zostały porównane z wiedzą zawartą w historycznych podręcznikach budowlanych. Znaczna część tej konstrukcji ma jednak widoczne ślady wtórnego użycia. Dzięki szczegółowej analizie wielkości budulca i sposobu jego obróbki, a także systemu ciesielskich znaków montażowych czy złącz ciesielskich wyodrębniono dwa wcześniejsze układy konstrukcyjne. Liczba zachowanych elementów pozwoliła na hipotetyczną rekonstrukcję obydwu więźb. Były to ustroje storczykowe o bardzo dużej rozpiętości wiązarów. Wykonane badania dendrochronologiczne dowiodły, że pochodzą one z lat siedemdziesiątych XIV wieku. Są to zatem jedne z nielicznych zachowanych elementów będących przykładami konstrukcji ciesielskich średniowiecznej architektury świeckiej Wrocławia.

EN

The subject of this study is the roof structure located over the building at 49 Szewska Street in Wrocław. The aim of the architectural research undertaken was an analysis of the present roof from the mid-nineteenth century. The specific structural solutions were compared with the knowledge contained in historical construction textbooks. However, a significant part of this structure bears visible traces of reuse. Thanks to the detailed analysis of the volume of the building material and the method of its trimming, and further the system of carpentry assembly marks or carpentry joints, two earlier structural systems were distinguished. The number of preserved elements made the hypothetical reconstruction of both roof structures possible. They were king strut systems with a very large span of trusses. The performed dendrochronological studies proved that they come from the 1470s. Therefore, they are one of the few preserved elements that are examples of the carpentry structures of medieval secular architecture in Wrocław.

Słowa kluczowe

PL

badania architektoniczne; historia technik budownictwa; więźba dachowa; Wrocław; średniowiecze

EN

architectural research; history of construction techniques; roof structures; Wrocław; Middle Ages

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2022
• Tom: Nr 69
• Strony: 126--140
• Opis fizyczny: Bibliogr. 31 poz., rys., fot.

Twórcy

autor

Schaaf Ulrich

• Wydział Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu

• https://orcid.org/0000-0003-3055-1009

autor

Prarat Maciej

• Wydział Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Ko- pernika w Toruniu

• https://orcid.org/0000-0001-7076-2009

Bibliografia

• Teksty źródłowe / Source texts
• 1. Grellmann Karl Traugott, Lehrbuch der praktischen Zimmermannskunst, Leipzig 1856.
• 2. Hale Bejamin, Introduction to the Mechanical Principles of Carpentry, Boston 1827.
• 3. Heurich Jan, Przewodnik dla cieśli, obejmujący cały zakres ciesielstwa, Warszawa 1874.
• 4. Hoffmann Johann Gottfried, Die Hauszimmerkunst, Königsberg 1802.
• 5. Menzel Carl August, Die hölzernen Dachverbindungen in ihrem ganzen Umfange, Halle 1842.
• 6. Romberg Johann Andreas, Zimmerwerks-Baukunst in al-len ihren Teilen, wyd. 3 popr., Glogau 1850.
• 7. Schübler Johann Jacok, Nützliche Anweisung zu Zimmermannskunst, Nürnberg 1731.
• 8. Voch Lucas, Wirkliche Baupraktik der bürgerlichen Baukunst, Augsburg 1780.
• 9. Opracowania / Secondary sources800 Jahre Bamberger Dachwerke, oprac. Manfred Schuller, Thomas Eißing, Michael Scheffold, Bamberg 2004.
• 10. Als Zimmerleute Großes schufen – Monumentale Dachwerke über mittelalterlichen Hallenkirchen. Zum Forschungsstand bei „ausgeständerten Kehlbalkendachwerken”, Münster 2014.
• 11. Binding Günter, Das Dachwerk auf Kirchen im deutschen Sprachraum vom Mittelalter bis zum 18. Jahrhundert, München 1991.
• 12. Bronner Josef, Zur konstruktiven Entwicklung der Dachstühle auf Breslauer Kirchen und Monumentalbauten, Breslau 1931.
• 13. Eißing Thomas, Kirchendächer in Thüringen und dem südlichen Sachsen-Anhalt. Dendrochronologie – Flößerei –Konstruktion, t. 1–2, Altenburg 2009.
• 14. Fischer-Kohnert Barbara, Das mittelalterliche Dach als Quelle zur Bau- und Kunstgeschichte, Fulda 1999.
• 15. Ganowicz Ryszard, Historyczne więźby dachowe polskich kościołów, Poznań 2000. Goliński Mateusz, Średniowieczni właściciele posesji Szewska 49 we Wrocławiu i ich sąsiedzi, [w:] Orbis hominum: civitas, potestas, unoversitas. W kręgu badań nad kształtowaniem cywilizacji w wiekach średnich, red. Mateusz Goliński, Stanisław Rosik, Wrocław 2016.
• 16. Legendziewicz Andrzej, Marcinów Aleksandra, Elewacja północna ratusza w Kożuchowie – problematyka badawczo-konserwatorska, „Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation” 2020, nr 62.
• 17. Ostendorf Friedrich, Die Geschichte des Dachwerks erläutert an einer großen Anzahl mustergültiger alter Konstruktionen, Leipzig 1908.
• 18. Prarat Maciej, Przekształcenia średniowiecznego klasztoru kanoników laterańskich w Kaliszu w świetle badań architektonicznych elewacji, „Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation” 2021, nr 65.
• 19. Raczyński Jerzy, Przyczynki do historii ciesielskich kostrukcji dachowych w Polsce, „Studia do Dziejów Sztuki w Polsce” 1930, t. 3.
• 20. Schaaf Ulrich, Die Baugeschichte der Friedenskirche Jauer im Spiegel des bautechnischen Befundes sowie der schriftlichen und bildlichen Quellen, cz. 1, 2, Toruń 2019.
• 21. Schaaf Ulrich, Metody i formy dokumentacji badań architektonicznych konstrukcji szkieletowych na wybranych przykładach śląskich Kościołów Pokoju, [w:] Badania architektoniczne. Historia i perspektywy rozwoju, red. Marian Arszyński, Maciej Prarat, Ulrich Schaaf, Bożena Zimnowoda-Krajewska, Toruń 2015.
• 22. Schaaf Ulrich, Prarat Maciej, Badania architektoniczne więźby nad nawą środkową kościoła Świętojańskiego oraz ich znaczenie dla historii budowlanej świątyni i średniowiecznego warsztatu ciesielskiego w Toruniu, [w:] Kościół Świętojański w Toruniu – nowe rozpoznanie, red.Katarzyna Kluczwajd, Toruń 2015.
• 23. Schaaf Ulrich, Prarat Maciej, Wood as a building material in Toruń - a contribution to the research on the medieval carpentry art of Northern Poland, [w:] History of Construction Cultures, vol. 1, red. João Mascarenhas-Mateus, Ana Paula Pires, Proceedings of the Seventh International Congress on Construction History (7ICCH), Lisbon, Portugal, 12–16 July 2021.
• 24. Tajchman Jan, Ze studiów nad więźbami storczykowymi Torunia, „Acta Universitatis Nicolaii Copernici, Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo” 1989, t. 13, z. 176.
• 25. Warchoł Maciej, Przekształcenia dawnej cerkwi greckoka- tolickiej w Hannie w świetle badań architektonicznych i dendrochronologicznych, „Ochrona Zabytków” 2020, nr 1.
• 26. Zimna-Kawecka Karolina, Piaskowska Beata, Prarat Maciej, Historia budowlana kościoła w Łobdowie w świetle badań architektonicznych. Przyczynek do techniki wznoszenia i przekształceń kamienno-ceglanych średniowiecznych, wiejskich świątyń ziemi chełmińskiej, „Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Herita- ge Conservation” 2021, nr 67.
• Projekty / Projects
• 27. Eysymontt Rafał, Krzywka Łukasz, „Studium historyczno-architektoniczne zespołu budynków Szewska 49 we Wrocławiu”, Wrocław 1998, mps w archiwum Oddziału Terenowego Narodowego Instytutu Dziedzictwa we Wrocławiu.
• 28. Makowski Stanisław, „Więźby dachowe budowli monumentalnych Wrocławia”, Toruń 1989, praca magisterska napisana pod kierunkiem dr. hab. inż. arch. Jana Tajchmana, mps w zbiorach Katedry Konserwatorstwa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• 29. Säbel Ania, „Hölzerne Dachtragwerke im Königreich Bayern”, München 2016, praca doktorska, mps w zbiorach Universität der Bundeswehr. Schaaf Ulrich, Prarat Maciej, „Badania architektoniczne więźb dachowych nad skrzydłem wschodnim i północnym Instytutu Historycznego Uniwersytetu Wrocławskiego”, Toruń 2021, mps w archiwum Miejskiego Konserwatora Zabytków we Wrocławiu.
• 30. Walaszak Adam, „Więźby dachowe o stolcach leżących na terenie miasta Wrocławia”, Toruń 1979, praca magisterska napisana pod kierunkiem dr inż. arch. Jana Tajchmana, mps w zbiorach Katedry Konserwatorstwa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika;
• 31. Ważny Tomasz, „Analiza dendrochronologiczna więźby dachowej budynku Instytutu Historycznego Uniwersytetu Wrocławskiego”, Toruń 2021, mps w archiwum Miejskiego Konserwatora Zabytków we Wrocławiu.