Niemirów na Podolu – zapomniany eksperyment urbanistyczny doby stanisławowskiej

• Autorzy: Rychkov P.

Warianty tytułu

EN

Nemyriv in the Podolia – a forgotten urban experiment of the late 18th century

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Czasy ostatniego króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego (1764–1795) sprzyjały nowym przedsięwzięciom urbanistycznym. Inicjatywy króla powołały do życia kilka śmiałych projektów, zachęcając do podobnej działalności ambitnych magnatów. Najbardziej odległą od stolicy realizacją jednorodnego zamysłu urbanistycznego była przebudowa podolskiego miasteczka Niemirowa – obecnie centrum rejonowego obwodu winnickiego na Ukrainie. Przebudowa struktury całego miasta była możliwa dzięki udziałowi Wincentego Potockiego, podkomorzego wielkiego koronnego. W końcu lat 70. i na początku 80. XVIII wieku nadano regularny układ przestrzenny miastu, zgodnie ze współczesnymi ideami klasycyzującego urbanizmu. Niestety w ciągu dwóch następnych stuleci charakterystyczne elementy tego projektu uległy stopniowemu zatarciu. Na podstawie mało znanych źródeł archiwalnych podjęto zatem próbę wyjaśnienia historycznych dziejów tego swoistego zabytku sztuki urbanistycznej, dotychczas mało znanego i nieobecnego w studiach nad miastem.

EN

The reign of the last king of Poland, Stanisław August Poniatowski (1764–1795) was a time when new ideas were welcomed and eagerly embraced in urban planning. The monarch supported a number of bold projects and encouraged similar initiatives among the more ambitious of the nobles. Of all the towns where a uniform planning scheme was implemented, the most distant from the capital was the town of Nemyriv in today’s Vinnytsia Oblast in Ukraine. The entire structure of the town was transformed owing to the involvement of Wincenty Potocki, Grand Chamberlain of the Crown. In late 1770s and early 1780s, the town was given a regular spatial arrangement, in line with the then popular ideas of classicist urbanism. Sadly, the centuries which followed have gradually obliterated the characteristic elements of the design. On the basis of little known archive sources, the author makes an attempt at tracking the fate of this one-of-a-kind urban work of art, so far quite neglected in urban studies.

Słowa kluczowe

PL

Niemirów; Podole; urbanistyka oświeceniowa; rozplanowanie układu miasta

EN

Nemyriv; Podolia; urban planning in the Enlightenment period; urban arrangement

• Wydawca: Komitet Architektury i Urbanistyki PAN ; Politechnika Warszawska, Wydział Architektury
• Czasopismo: Kwartalnik Architektury i Urbanistyki
• Rocznik: 2015
• Tom: T. 60, z. 2
• Strony: 5--22
• Opis fizyczny: Bibliogr. 25 poz., fot., rys.

Twórcy

autor

Rychkov P.

• Narodowy Uniwersytet Gospodarki Wodnej i Wykorzystania Przyrodniczego, Równe, Ukraina
• Katedra Konserwacji Zabytków, Politechnika Lubelska

Bibliografia

• R. Aftanazy, Dawne województwo Brodowskie, Materiały do dziejów rezydencji, T. XA, Warszawa 1991.
• V. K. Guldman, Pamjatniki stariny Podolu. Materiały dlja sostavlenija archeologičeskoj karty Podol’skoj gubernii, Kamieniec Podolski 1901.
• W. Kalinowski, Zarys historii budowy miast w Polsce do połowy XIX wieku, Toruń 1966.
• W. Kalinowski, S. Trawkowski, Polish towns to the mid of XIX century. Warszawa 1965.
• T. Korzon, Wewnętrzne dzieje Polski za Stanisława Augusta (1764-1794), t. II, Kraków 1883.
• X. Liske, Cudzoziemcy w Polsce, Lwów 1876, s. 113.
• S. Łoza, Architekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa 1954.
• D. V. Malakov, Po Braclavščine (od Vinnicy do Tulčina), Moskwa 1982.
• A. Miłobędzki, Zarys dziejów architektury w Polsce, Warszawa 1968.
• Nemyrivské gorodyšče. Encyklopedia Ukrainy, T. 7, Kijów 2010.
• Nimmerov en Ucraine Poloinoise ōu il y avoies le quartier general de l’armee Russie”, 1784, Fait du Capitaine H. de Baver (Bover?).
• W. Ostrowski, Wprowadzenie do historii budowy miast. Ludzie i środowisko. Warszawa 2001.
• Pamjatniki gradostroitelstva i architektury USSR, T. 2, Kijów 1985.
• N. I. Petrov, Podolija. Istoričeskoje opasanije, SPb, 1891.
• „Plan de la Ville Nimmerov en Ucraine Poloinoise ōu il y avoies le quartier general de l’armee Russie”, 1784, Fait du Capitaine H. de Baver (Bover?), Rosyjskie Państwowe Archiwum Wojskowo-Historyczne, f. WUA, d. 22217, 1.1.
• „Plan m. Niemirova grafini Marii Stroganovoj s pokazaniem wykuplenych krest’janskich usadeb. Sostavlen v 1866 godu”, PAOW, f. 39, o. 4, sp. 1, a. 125.
• „Plan pol’skogo mestečka Nemirova”, bez datowania (k. XVIII w.), RPAWH, f. ВУА, d. 22218.
• “Plan pol’skago mestečka Nemirova”, 1788, RPAWH, f. 349, o. 19, d, 4347.
• Polski Słownik Biograficzny, T. 28/2, Z. 117, Wrocław 1985.
• P. Rychkov, Korets and Katerburg: two urban experiments in Volhynia in the late 18th century. Architectural Heritage of Volhynia. Collected papers, vol. 4, Rivne 2014.
• G. O. Šenk, Narysy z istorii Pol’šči. Poljaki wNemyrowi, Vinnycja 2008.
• L. Stadnicka, Niemirów Podolski niegdyś i dziś, „Gazeta Lubelska”, 1884.
• T. Święcki, Opis starożytnej Polski, T. 2, Warszawa 1928.
• W. Trzebiński, Działalność urbanistyczna magnatów i szlachty w Polsce XVIII wieku. Warszawa 1962.
• O. Vintoniak, Ukrajina w opysach zachidniojevropejskich podorožnykiv drugoji polovyny XVIII stolittja, Lwów-Monachium 1995.