Wpływ zjawisk lodowych na erozję brzegów koryta rzecznego na przykładzie rzeki Łyny

• Autorzy: Kalinowski A. , Glińska-Lewczuk K , Burandt P , Banaszek Ż

Warianty tytułu

EN

Effect of ice phenomena on bank erosion of a river channel based on the example of the Łyna river

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W artykule podjęto próbę analizy wpływu zjawisk lodowych na erozję brzegów koryta rzeki pojeziernej na przykładzie rzeki Łyny (północno-wschodnia Polska). Do analizy wytypowano przekrój Smolajny, położony w jej środkowym biegu. Badania przeprowadzono w latach hydrologicznych 2005-2012. W badanym okresie obserwowano występowanie, rozwój i intensywność zjawisk lodowych, takich jak: lód brzegowy, pokrywa lodowa, spływ wody na lodzie na tle zmian cech morfologicznych koryta rzecznego. W wyniku obserwacji stwierdzono skokowe zwiększenie się szerokości koryta w badanym profilu poprzecznym (dwukrotnie po 0,5 m). Związane było to z długim czasem zalegania grubej pokrywy lodowej. W latach 2005-2012 zaobserwowano fluktuacje wielkości cech morfometrycznych, zarówno dodatnie jak i ujemne. Czynnikiem kształtującym brzegi koryta są ponadto gwałtowne roztopy pokrywy śnieżnej przy jednoczesnym utrzymywaniu się pokrywy lodowej. Wpływa to na zwiększone podmywanie brzegów koryta. Wykazano, że w badanym okresie nastąpiło zwiększenie szerokości koryta w badanym przekroju o jeden metr, zwiększenie powierzchni przekroju poprzecznego oraz głębokości maksymalnej i średniej.

EN

The aim of the paper is attempt to analysis influence on bank erosion on example Łyna river (NE Poland). The analysis has been performed at the cross section of Smolajny during hydrological years 2005-2012. In that period we observed occurrence, evolution and intensity of ice phenomena, such as: border ice, ice cover, water runoff on ice cover. Simultaneously, hydrological and morphological measurements of bed channel have been done. Results showed that width of river bed had increase, bit by bit (twice by 0,5 m), in observed cross section. There was observed fluctuation attributes of morphology in years 2005-2012, both positive and negative. Sudden snowmelt has a great impact on bank erosion, with prolonged ice cover. That situation has influence on sapping of banks. It was stated that, in spite of fluctuations of channel morphological parameters, the overall increase in the channel width was at about 1m in 2005-2012. Similarly other parameters, as wetted area, maximal and average depths have increased in those years.

Słowa kluczowe

PL

erozja brzegowa; pokrywa lodowa; północno-wschodnia Polska; przepływ; morfologia koryta

EN

bank erosion; ice cover; NE Poland; discharge; channel morphology

• Wydawca: Polskie Towarzystwo Inżynierii Ekologicznej
• Czasopismo: Inżynieria Ekologiczna
• Rocznik: 2012
• Tom: Nr 31
• Strony: 57--71
• Opis fizyczny: Bibliogr. 22 poz., tab.

Twórcy

autor

Kalinowski A.

• Katedra Melioracji i Kształtowania Środowiska, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Plac Łódzki 2, 10-756 Olsztyn
• Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Stacja Hydrologiczno-Meteorologiczna w Olsztynie, ul. Sielska 34, 10-805 Olsztyn

autor

Glińska-Lewczuk K

• Katedra Melioracji i Kształtowania Środowiska, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Plac Łódzki 2, 10-756 Olsztyn

autor

Burandt P

• Katedra Melioracji i Kształtowania Środowiska, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Plac Łódzki 2, 10-756 Olsztyn

autor

Banaszek Ż

• Katedra Melioracji i Kształtowania Środowiska, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Plac Łódzki 2, 10-756 Olsztyn

Bibliografia

• Banach M. 1998. Dynamika brzegów dolnej Wisły. Dokumentacja geograficzna. PAN IGi-PZ, Wrocław.
• Borowiak D., Barńczuk J. 2004. Secular fluctuations of ice phenomena in Upper Radunia Lake, Kashubian Lakeland. Limnological Reviwe, 4: 17-24.
• Bryndal T., Cabaj W., Gębica P., Kroczak R., Suligowski R. 2010. Gwałtowne wezbrania spowodowane nawalnymi opadami deszczu w zlewni potoku Wątok (Pogórze Ciężkowickie) W: Woda w badaniach geograficznych [red: T.Ciupa, R. Suligowski] UJK Kielce: 307-319.
• Danilov I.D. 1972. Ice as a factor of relief formation and sedimentation. Problemy Krioliltogii, 2: 137-143.
• Dionne C.J. 1974. How ice shapes the St Lawrence. Canadian Geographical Journal, 88(2): 4-9.
• Dynowska I. 1994. Reżim odpływu rzecznego, plansza 32.3 Odpływ rzeczny [w:] Atlas Rzeczpospolitej Polskiej, IG PZ PAN, wyd. PPWK im E. Romera S.A., Warszawa.
• Engelhardt B., Waren G. 1991. Upper Missouri River bank erosion. Report prepared by North Dakota and Montana, North Dakota State Water Commission, Bismark, North Dakota.
• Ettema R., Daly S.F. 2004. Sediment Transport Under Ice. Cold Regions Research and Engineering Laboratory, Hanover, New Hampshire.
• Glińska-Lewczuk K. 2011. Komentarz do Mapy Hydrograficznej Polski 1: 50 000. Arkusz: Olsztyn, Dobre Miasto i Lidzbark Warmiński. CUGiK Warszawa.
• Glińska-Lewczuk K., Cymes I., Kobus S., Grabińska B. 2005. Erozja korytowa na sieci rzecznej Warmii i Mazur. Inżynieria Ekologiczna, 13: 66-69.
• Kalinowski A. 2011. The Issue of the Snowmelt Flooding on Post-Glacial Rivers Based on the Example of the Łyna River. In: Issues of Landscape Conservation and Water Management in Rural Areas [Edit by Glińska-Lewczuk K.] Contemporary Problems of Management and Environmental Protection, 7: 203-220.
• Kellerhals, R., Church M. 1980. Comment on “Effects of channel enlargement by river ice processes on bankfull discharge in Alberta, Canada,” by Smith D.G., in Water Resources Research, 16(6): 1131-1134.
• Kiedrzyńska E., Jóźwik A. 2006. Analiza procesu transportu rumowiska unoszonego na tle dynamiki przepływów rzeki Pilicy z wykorzystaniem metod statystycznych. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich, Nr 4/3/2006, PAN, o. Kraków: 45-53.
• Klimaszewski M. 1995. Geomorfologia, PWN, Warszawa.
• Mackay J.R., Mackay D.K. 1977. The stability of ice-push features, Mackenzie River, Canada. Canadian Journal of Earth Sciences, 14(10): 2213- 2225.
• Pawłowski B. 2009. Long-term variability in the course of ice phenomena on the Vistula river in Toruń. Bulletin of Geography, 1: 91-102.
• Piątek M., Solarski M., Rzętała M., Pradela A. 2010. Przebieg zjawisk lodowych w wybranych antropogenicznych zbiornikach wodnych Wyżyny Katowickiej. W: Woda w badaniach geograficznych [red: T.Ciupa, R.Suligowski] UJK Kielce: 243-252.
• Rachlewicz G. 2006. Zjawiska wezbraniowe i ich skutki geomorfologiczne w rzekach proglacjalnych przykłady z doliny Ebby, Spitsbergen środkowy. W: Funkcjonowanie geo ekosystemów zlewni rzecznych 4. Procesy ekstremalne w środowisku geograficznym Kołobrzeg 2006: 59-60.
• Smith D.G. 1979. Effects of channel enlargement by river ice processes on bankfull discharge in Alberta, Canada. Water Resources Research, 15(2): 469-475.
• Tekielak T., Michalik A., Bąk Ł., Książek L. 2007. Wpływ wezbrań na intensywność procesów fluwialnych na przykładzie koryta potoku Smolnik. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich, Nr 4/1/2007, PAN, o. Kraków: 167-178.
• Wierzbicki G., Mazgajski M. 2011. Wezbranie zatorowe rzeki Wisły w Kotlinie Warszawskiej w lutym i marcu 2010 roku. Przegląd Naukowy – Inżynieria i Kształtowanie Środowiska,51: 52-60.
• Zabilansky, L., Ettema R., Wuebben J.L., Yankielun N.E. 2002. Survey of river-ice influences on channel bathymetry along the Fort Peck reach of the Missouri River, winter 1998–1999. U.S. Army Engineer Research and Development Center, Cold Regions Research and Engineering Laboratory, ERDC/CRREL Technical Report, s. 02-14.