Metody geofizyczne w archeologicznych badaniach starożytnych miast w Egipcie

• Autorzy: Herbich T.

Warianty tytułu

EN

Geophysical methods in the archaeological study of ancient Egyptian cities

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Podczas ostatnich dwóch dekad nastąpił gwałtowny postęp w poznawaniu zespołów miejskich starożytnego Egiptu. Stało się to możliwe dzięki zastosowaniu metody magnetycznej, pozwalającej rekonstruować plany miast na obszarach o powierzchni dziesiątek hektarów – niemożliwych do przebadania przy użyciu konwencjonalnych metod wykopaliskowych. Metoda jest szczególnie efektywna w przypadku badań zabudowy w delcie Nilu, a także w dolinie Nilu i na jej na obrzeżach, czyli tam, gdzie podstawowym materiałem budowlanym była suszona w słońcu cegła, wytwarzana z mułu nilowego – surowca o dużej zawartości tlenków żelaza, a zatem łatwego do rejestracji przy użyciu metody magnetycznej. W korzystnych warunkach prospekcja magnetyczna daje na tyle dokładny obraz niewidocznej na powierzchni zabudowy, iż na podstawie cech typowych dla danych okresów rozwoju architektury egipskiej można wstępnie określać datę powstania budynków. Pomiary pozwalają także na rejestrowanie miejsc pochówków, struktur o charakterze produkcyjnym (np. piece do produkcji ceramiki). Obszary prowadzone na dużych przestrzeniach pozwalają na rekonstrukcję zmian w krajobrazie (np. poprzez odtworzenie sieci nieistniejących kanałów czy odnóg rzecznych). W pomiarach używane są dwa typy magnetometrów: gradientometry turboptrzepływowe mierzące wektor pionowy natężenia pola magnetycznego oraz magnetometry pompowane optycznie, mierzące całkowite natężenia pola. Gęstość próbkowania wynosi zwykle od 8 do 20 pomiarów na metr kwadratowy. Poza metodą magnetyczną, w badaniach znajduje także zastosowanie metoda elektrooporowa, głównie w wersji profilowań. Jest ona przydatna w badaniach zabudowy z epoki rzymskiej, gdy podstawowym materiałem budowlanym była cegła palona. Gęstość próbkowania wynosi 1 lub 2 pomiary na metr kwadratowy. W artykule przedstawione są wyniki badań autora na stanowiskach z epok począwszy od Średniego Państwa (1 poł. II tysiąclecia przed Chr.) do schyłku pierwszego tysiąclecia po Chr.

EN

Huge progress has been made over the last two decades in research on ancient Egyptian cities, mainly by means of the magnetic method, which has enabled city plans to be reconstructed over dozens of hectares – something conventional excavation methods do not allow. The method is particularly effective in the case of research in the valley and delta of the Nile, where the basic building material was sun-dried brick made of Nile mud, a material rich in iron oxides, easily registered using the magnetic method. Under the right circumstances, magnetic surveying provides an image of subterranean structures, sufficiently precise to date structures on the grounds of characteristics typical for Egyptian architecture of different periods. The readings can also register burials and industrial features (e.g. pottery-production furnaces). Surveys of larger areas support reconstructions of the paleo-landscape (e.g. by recreating canal networks and Nile branches). Measurements are taken using two kinds of instruments: fluxgate gradiometers (measuring the vertical component of the magnetic field) and optically pumped (measuring the total value of the magnetic field). The sampling grid is between 8 and 20 measurements per square meter. Surveying with the resistivity method (mainly profiling) has proved useful for examining sites from the Roman period, when fired brick was the basic material in use for building purposes. The sampling grid in this case is 1 or 2 measurements per square meter. The article presents the author’s research on sites from the Middle Kingdom (the first half of the 2nd millennium BC) to the end of the 1st millennium AD.

Słowa kluczowe

PL

geofizyka archeologiczna; metoda magnetyczna; metoda elektrooporowa; archeologia Egiptu; badania miast antycznych

EN

archaeological geophysics; magnetic method; electrical resistance method; archaeology of Egypt; study of Egyptian cities

• Wydawca: Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN
• Czasopismo: Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN
• Rocznik: 2016
• Tom: nr 93
• Strony: 5--19
• Opis fizyczny: Bibliogr. 29 poz., rys., zdj.

Twórcy

autor

Herbich T.

• Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa

Bibliografia

• [1] Aldsworth i in 1995 – Aldsworth, F.G., Sidebotham, S.E. i Wendrich, W.Z. 1995. The town survey, plan and description. [W:] Sidebotham S.E. i Wendrich W.Z. red., Berenike 1994. Preliminary report of the 1994 excavations at Berenike (Egyptian Red Sea coast) and the survey of the Eastern Desert. Leiden: Leiden University, s. 13–20.
• [2] Ballet, P. 2004. Graeco-Roman pottery workshops of Buto. Egyptian Archaeology 24, s. 18–19.
• [3] Bietak, M. 1979. Urban archaeology and the “town problem” in ancient Egypt. [W:] Weeks K. red., Egypt and the social sciences. Cairo: American University in Cairo, s. 97–144.
• [4] Bietak, M. 1996. Avaris. The capital of the Hyksos. London: British Museum, 98 s.
• [5] Bietak i in 2007 – Bietak, M., Herbich, T. i Forstner-Müller, I. 2007. Discovery of a new palatial complex in Tell el-Dabʾa in the Delta: geophysical survey and preliminary archaeological verification. [W:] Hawass Z. i Richards J. (red.), The Archaeology and Art of Ancient Egypt. Essays in Honor of David B. O’Connor, Annales du Service des Antiquités de l’Égypte 36(1), s. 119–125.
• [6] Fassbinder i in 2001 – Fassbinder, J.W.E., Becker, H. i Herbich, T. 2001. Magnetometry in the desert area west of Zosre’s pyramid, Saqqara, Egypt. Monuments and Sites VI. München: ICOMOS, s. 64–65.
• [7] Gaffney, C. i Gater, J. 2003. Revealing the buried past. Geophysics for archaeologists. Stroud: Tempus, 192 s.
• [8] Hartung, U. i Herbich, T. 2004. Geophysical investigation at Buto (Tell El Farain), Egyptian Archaeology 24, s. 14–17.
• [9] Herbich, T. 2005. Geophysical surveying in Egypt. [W:] Piro S. red., 6th International Conference on Archaeological Prospecting. Preceedings. Rome: ITABC, s. 1–5.
• [10] Herbich, T. 2009. Magnetic survey of the Late Period great temple enclosure in Tell el-Balamun, Egypt, Archeosciences. Revue d’Archéométrie 33 (suppl.), s. 77–79.
• [11] Herbich, T. 2013. Geophysical surveying in Egypt: periodic report for 2011–2012. [W:] Neubauer W., Trinks I., Salisbury R. i Einwögerer C. red., Archaeological Prospection. Preceedings of the 10th International Conference. Vienna: Ludwig Boltzmann Institute, s. 241–245.
• [12] Herbich, T. 2015. Magnetic prospecting in archaeological research: a historical outline. Archaeologia Polona 53, s. 21–68.
• [13] Herbich, T. i Forstner-Müller, I. 2013. Small harbours in the Nile Delta: the case of Tell el-Dabca, Études et Travaux 26(1), s. 257–272.
• [14] Herbich i in. 2011 – Herbich, T., von der Osten-Woldenburg, H. i Zych, I. 2011. Geophysics applied to the investigation of Graeco-Roman costal towns west of Alexandria: the case of Marina el-Alamein. [W:] Meyza H. i Zych. I. red., Classica Orientalia. Essays presented to Wiktor Andrzej Daszewski on his 75th birthday. Warsaw: University of Warsaw, s. 209–231.
• [15] Hesse, A. 1967. Mesures et interprétation en prospection géophysique des sites archéologiques du Nil, Prospezioni Archeologiche 1, s. 43–48.
• [16] Kemp, B. 2006. Starożytny Egipt. Anatomia Cywilizacji. Warszawa: PIW. 496 s.
• [17] Marouard, G. 2010. Archéologie, architecture et images de la maison urbaine d’époque hellénistique et romaine dans la chôra égyptienne. Université de Poitiers. Niepublikowana rozprawa doktorska.
• [18] Mathieson, I. 1984. A resistivity survey at el-Amarna. [W:] Kemp B.J. red., Amarna reports I, London: Egypt Exploration Society, s. 99–123.
• [19] Myśliwiec, K. i Herbich, T. 1988. Polish archaeological activity at Tell Atrib in 1985, [W:] van den Brink E. red., Archaeology of the Nile Delta, Amsterdam: Netherland Foundation for Archaeological Research in Egypt, s. 177–189.
• [20] Myśliwiec i in 1995 – Myśliwiec, K., Herbich, T. i Niwiński, A. 1995. Polish research in Saqqara in 1987. Études et Travaux 17, s. 178–03.
• [21] Parcak, S. 2016. Satellite archaeology for Egyptology. [W:] Zakrzewski S., Shortland A. i Rowland J., Science in the study of ancient Egypt, New York – London: Routlage, s. 55–58.
• [22] Pavlish, L. 2004. Archaeometry at Mendes: 1990–2002. [W:] Knoppers G. N. i Hirsch A. (red.), Egypt, Israel, and the ancient mediterranean world. Leiden – Boston: Brill, s. 61–111.
• [23] Pusch, E. 1999. Towards a map of Piramesse. Egyptian Archaeology 14, s. 13–15.
• [24] Pusch i in. 2000 – Push, E., Becker, H. i Fassbinder, J.W. 2000. Palast – Tempel – Auswärtiges Amt? Oder: sind Nilschlammauern magnetisch zu erfassen? Ägypten und Levante 11, s. 135–153.
• [25] Spencer, A.J. 2003. Excavations at Tell el-Balamun 1999–2001. London: British Museum, 56 s.
• [26] Spencer, N. 2008. Kom Firin. I: The Ramesside temple and the site survey. London: British Museum, 118 s.
• [27] Wilson, P. 2006. The survey of Saïs 1997–2002. London: Egypt Exploration Society. 336 s.
• [28] Verner, M. i Hašek, V. 1981. Die Anwendung geophysikalischer Methoden bei der archäologischen Forschung in Abusir. Zeitschrift für Ägyptische Sprache und Altertumskunde 108, s. 68–84.
• [29] Zych, I. i Herbich, T. 2015. Magnetic survey in the service of uncovering the Hellenistic and Roman port of Berenike on the Red Sea in Egypt. Archaeologia Polona 53, s. 95–118.

Uwagi

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę.