Extent of the Odranian Glaciation in the Silesian-Kraków Upland

Nita, Małgorzata; Nita, Jerzy; Andreychouk, Viacheslav; Myga-Piątek, Urszula

doi:10.7306/gq.1700

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

Extent of the Odranian Glaciation in the Silesian-Kraków Upland

Autorzy

Nita Małgorzata , Nita Jerzy , Andreychouk Viacheslav , Myga-Piątek Urszula

Treść / Zawartość

Pełne teksty:

Pobierz

Identyfikatory

DOI

10.7306/gq.1700

Warianty tytułu

Języki publikacji

Abstrakty

The scarcity of Scandinavian rock fragments in glaciogenic deposits and lack of well-preserved glacial accumulation forms make it difficult to determine the maximum extent of the Odranian ice sheet in the area of the Częstochowa Upland, the Woźniki-Wieluń Upland and the Silesian Upland. While the glaciogenic deposits only contain a small admixture of Scandinavian rocks, they have been enriched with local flints and gravels that are undoubtedly related to glacial transport. The distribution of flint debris suggests that within these areas, the Odranian ice sheet reached farther south than previously assumed. This question has been analysed again on the basis of archival materials, new publications and the results of field research (studies of the distribution of flints, the Połomia gravels, siderite clasts and roches moutonnées). The use of methods based on 3D visualizations via digital terrain models (DTMs) has proven very useful. Moreover, the use of computer methods (GIS) in conjunction with field surveys made it possible to delineate the Odranian Glaciation boundary more precisely in the study area. The study indicated the important role of local material for inferring the maximum extent of Pleistocene glaciations. This is particularly important in areas where typical forms of glacial accumulation have not been preserved.

Słowa kluczowe

Silesian-Kraków Upland Quaternary, extent of the Odranian ice sheet Flint lime stone rocks

Wydawca

Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy

Czasopismo

Geological Quarterly

Rocznik

2023

Tom

Vol. 67, No. 3

Strony

art. no. 30

Opis fizyczny

Bibl. 79 poz., fot., map.

Twórcy

autor

Nita Małgorzata

University of Silesia in Katowice, Faculty of Natural Sciences, Institute of Earth Sciences, Będzińska 60, 41-200 Sosnowiec, Poland

https://orcid.org/0000-0002-1843-0071

autor

Nita Jerzy

University of Silesia in Katowice, Faculty of Natural Sciences, Institute of Earth Sciences, Będzińska 60, 41-200 Sosnowiec, Poland

https://orcid.org/0000-0003-4911-1425

autor

Andreychouk Viacheslav

Akademia Bialska im. Jana Pawła II, Sidorska 95/97, 21-500 Biała Podlaska, Poland

https://orcid.org/0000-0002-9656-4542

autor

Myga-Piątek Urszula

University of Silesia in Katowice, Faculty of Natural Sciences, Institute of Earth Sciences, Będzińska 60, 41-200 Sosnowiec, Poland

https://orcid.org/0000-0002-4735-8582

Bibliografia

1. Arens, C., Stoter, J., Oosterom, P., 2005. Modelling 3D spatial objects in a geo-DBMS using a 3D primitive. Computers and Geosciences, 31: 165-177. https://doi.Org/10.1016/j.cageo.2004.05.013
2. Badura, J., Przybylski, B., 2005. Application of digital elevation models to geological and geomorphological studies - some examples. Przegląd Geologiczny, 53: 977-983.
3. Bardziński, W., Lewandowski, J., Więckowski, R., Zieliński, T., 1986. Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Częstochowa (in Polish). Wyd. Geol., Warszawa.
4. Biernat, S., Haisig, J., Lewandowski, J., Wilanowski, S., 1978. Mapa geologiczna Polski w skali 1:200 000, arkusz Częstochowa (in Polish). Wyd. Geol., Warszawa.
5. Błaszak, M., 1970. Description of natural raw materials for moulding mass from the karst sinks of the Częstochowa region (in Polish with English summary). Biuletyn Instytutu Geologicznego, 240: 157-243.
6. Biland, J., Çõltekin, A., 2017. An empirical assessment of the impact of the light direction on the relief inversion effect in shaded relief maps: NNW is better than NW. Cartography and Geographic Information Science, 44: 358-372. https://doi.org/10.1080/15230406.2016.1185647
7. Bruj, M., Roman, M., 2007. The Eemian lakeland extent in Poland versus stratigraphical position of the middle Polish Glaciations (in Polish with English summary). Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego, 425: 27-34.
8. Chmal, H., Kopański, A., 1978. Zasięg lądolodu zlodowacenia środkowopolskiego w centralnej części Wyżyny Śląskiej (in Polish). Czas Geograficzny, 49: 113-136.
9. Clark, C.D., 1997. Reconstructing the evolutionary dynamics of former ice sheets using multi-temporal evidence, remote sensing and GIS. Quaternary Science Reviews, 16: 1067-1092. https://doi.org/10.1016/S0277-3791 (97)00037-1
10. Clark, C.D., Evans, D.J.A., Khatwa, A., Bradwell, T., Jordan, C.J., Marsh, S.H., Mitchell, W.A., Bateman, M.D., 2004. Map and GIS of glacial landforms and features related to the last British Ice Sheet. Boreas, 33: 359-375. https://doi.org/10.1111/j.1502-3885.2004.tb01246x
11. Coblentz, D., Pabian, F.Z., Prasad, L., 2014. Quantitative Geomorphometrics for Terrain Characterization. International Journal of Geosciences, 5: 247-266. https://doi.org/10.4236/ijg.2014.53026
12. Dadlez, R., Marek, S., Pokorski, J., eds., 2000. Mapa geologiczna Polski bez utworów kenozoiku (in Pol ish). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
13. De Reu, J., Bourgeois, J., Bats, M., Zwertvaegher, A., Gelorini, V., De Smedt, P., Chu, W., Antrop, M., De Maeyer, P., Finke, P., Meirvenne, M.V., Verniers, J., Crombé, P., 2013. Application of the topographic position index to heterogeneous landscapes. Geomorphology, 186: 39-49. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2012.12.015
14. Dikau, R., 1989. The application of a digital relief model to landform analysis in geomorphology. In: Three Dimensional Application in Geographic Information Systems (ed. J. Raper): 51-77. Taylor and Francis, London.
15. Doneus, M., 2013. Openness as visualization technique for interpretative mapping of airborne lidar derived digital terrain models. Remote Sensing, 5: 6427-6442. https://doi.org/10.3390/rs5126427
16. Dyjor, S., Dendewicz, A., Grodzicki, A., Sadowska, A., 1978. The Neogene and old-Pleistocene sedimentation in the Paczków and Kędzierzyn graben zones, southern Poland (in Polish with English summary). Geologia Sudetica, 13: 31-65.
17. Galon, R., Roszkówna, L., 1967. Zasięgi zlodowaceń skandynawskich i ich stadiałów recesyjnych na obszarze Polski (in Polish). In: Czwartorzęd Polski (eds. R. Galon and J. Dylik): 18-38. PWN, Warszawa.
18. Giętkowski, T., Zachwatowicz, M., 2008. Klasyfikacja rzeźby w oparciu o pochodne Numerycznego Modelu Wysokości i jej potencjalne zastosowania w badaniach krajobrazowych (in Polish). Problemy Ekologii Krajobrazu, 21: 111-125.
19. Gilewska, S., 1971. The paleogeographic conditions of karst evolution in Poland (with Europe as a background). Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica, 5: 5-24.
20. Głazek, J., 1973. Importance of karst phenomena for paleogeographic and paleotectonic reconstructions (in Polish with English summary). Przegląd Geologiczny, 21: 517-523.
21. Haisig, J., Kotlicki, S., Wilanowski, S., Żurek, W., 1983. Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski (in Polish). Instytut Geologiczny, Warszawa.
22. Haisig, J., Wilanowski, S., 1976. Mapa geologiczna Polski w skali 1:200 000, arkusz Kluczbork (in Polish). Wyd. Geol., Warszawa.
23. Haisig, J., Wilanowski, S., 2003. Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski, arkusz Tychy (in Polish). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
24. Heliasz, Z., Ptak, B., Więckowski, R., Zieliński, T., 1982. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Janów oraz objaśnienia (in Polish). Wyd. Geol., Warszawa.
25. Heliasz, Z., Lewandowski, J., Liszkowski, J., Wielgomas, L., 1994. Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski, arkusz Żarki (in Polish). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
26. Höfle, B., Rutzinger, M., 2011. Topographic airborne LiDAR in geomorphology: a technological perspective. Zeitschrift für Geomorphologie, Supplementary Issues, 55: 1-29. https://doi.org/10.1127/0372-8854/2011/0055S2-0043
27. Irvin, B.J., Ventura, S.J., Slater, B.K., 1997. Fuzzy and isodata classification of landform elements from digital terrain data in Pleasant Valley, Wisconsin. Geoderma, 77: 137-154. https://doi.org/10.1016/S0016-7061 (97)00019-0
28. Karaś, C., Starkel, L., 1958. Zasięg zlodowacenia środkowo-polskiego w południowej części Wyżyny Śląskiej (in Polish). Przegląd Geograficzny, 30: 263-271.
29. Klimaszewski, M., 1952. The problems of the Pleistocene in southern Poland (in Polish with English summary). Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego, 65: 137-268.
30. Knopik, J., 2011. Preliminary reconstruction of geometry of the ice sheet of the Odra glaciation in northern part of the Cracow- Częstochowa Upland (in Polish with English summary). Przegląd Geologiczny, 59: 474-478.
31. Kotlicka, G.N., 1981. Neotectonics of the Upper Odra Valley (in Polish with English summary). Biuletyn Instytutu Geologicznego, 321: 165-175.
32. Kotlicka, G.N., Kotlicki, S., 1977. Mapa geologiczna Polski w skali 1:200 000, arkusz Gliwice (in Polish). Wyd. Geol., Warszawa.
33. Kryza, J., 1987. Osady peryglacjalne doliny Małej Panwi koło Opola (in Polish). In: Problemy młodszego neogenu i eoplejstocenu w Polsce (eds. A. Jahn and S. Dyjor): 131-136. Ossolineum, Wrocław.
34. Kurkowski, S., 2015. Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski (in Polish). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
35. Lewandowski, J., 1987. Odra Glaciation in the Silesian Upland (in Polish with English summary). Biuletyn Instytutu Geologicznego, 31: 247-312.
36. Lewandowski, J., 1993. Rzeźba podczwartorzędowa regionu śląsko-krakowskiego i jej ewolucja morfomagnetyczna (in Polish). Folia Quaternaria, 64: 101-121.
37. Lewandowski, J., 1996. Główne czynniki neogeńskiej i czwartorzędowej ewolucji morfogenetycznej regionu śląsko-krakowskiego (in Polish). Acta Geographica Lodziensia, 71: 131-146.
38. Lewandowski, J., 2007. Neotectonic structures of the Upper Silesian region, south Poland. Folia Quaternaria, 24: 21-28.
39. Lewandowski, J., 2015. Kenozoik regionu śląsko-krakowskiego (in Polish). Wydawnictwa Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, 198.
40. Lewandowski, J., Ciesielczuk, J., 1997. A case to study karst regoliths in the Silesian Upland (in Polish with English summary). Geologia, 14: 1-13.
41. Lewandowski, J., Kaziuk, H., 1982. Ancient, early Pleistocene valleys in the Silesian-Cracow region (in Polish with English summary). Geological Quarterly, 26 (1): 177-190.
42. Lewandowski, J., Zieliński, T., 1990. Age and origin of fossil valley-fill deposits - the Błędów Fm., Quaternary, S Poland (in Polish with English summary). Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego, 364: 97-126.
43. Lindner, L., 1984. An outline of Pleistocene chronostratigraphy in Poland. Acta Geologica Polonica, 24: 27-50.
44. Lindner, L., 1988. Stratigraphy and extents of Pleistocene continental glaciations in Europe. Acta Geologica Polonica, 38: 63-83.
45. Lindner, L., 2005. A new look at the number, age and extent of the Middle Polish Glaciations in the southern part of central-eastern Poland (in Polish with English summary). Przegląd Geologiczny 53: 145-150.
46. Lindner, L., Marks, L., 1995. Outline of palaeomorphology of the Polish territoryduring the Scandinavian Glaciations (in Polish with English summary). Przegląd Geologiczny, 43: 591-594.
47. Lindner, L., Marks, L., 2012. Climatostratigraphic subdivision of the Pleistocene Middle Polish Complex in Poland (in Polish with English summary). Przegląd Geologiczny, 60: 36-45.
48. Marks, L., 2005. Pleistocene glacial limits in the territory of Poland. Przegląd Geologiczny, 53: 988-993.
49. Marks, L., Ber, A., Gogołek, W., Piotrowska, K., eds., 2006. Geological map of Poland 1:500 000 with explanatory text Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
50. Marks, L., Dzierżek, J., Janiszewski, R., Kaczorowski, J., Lindner, L., Majecka, A., Makos, M., Szymanek, M., Tołoczko-Pasek A., Woronko, B., 2016. Quaternary stratigraphy and palaeogeography of Poland. Acta Geologica Polonica, 66: 403-427. https://doi.org/10.1515/agp-2016-0018
51. Mayoral, A., Toumazet, J.P., Simon, F.X., Vautier, F., Peiry, J.L., 2017. The highest gradient model: a new method for analytical assessment of the efficiency of lidar-derived visualization techniques for landform detection and mapping. Remote Sensing, 9. https://doi.org/10.3390/rs9020120
52. Minár, J., Evans, I.S., 2008. Elementary forms for land surface segmentation: the theoretical basis of terrain analysis and geomorphological mapping. Geomorphology, 95: 236-259. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2007.06.003.
53. Mojski, J.E., 1993. Europa w plejstocenie, ewolucja środowiska przyrodniczego (in Polish). PAE, Warszawa.
54. Mojski, J.E., 2005. Ziemie Polskie w czwartorzędzie. Zarys morfogenezy (in Polish). PIG, Warszawa.
55. Mojski, J.E., Rühle, E., 1965. Atlas geologiczny Polski, zagadnienia stratygraficzno-facjalne (in Polish). Wyd. Geol., Warszawa.
56. Nita, J., Małolepszy, Z., 2004. Improvements of surficial geology visualization and interpretation (in Polish with English summary). Technika Poszukiwań Geologicznych, 43: 39-43.
57. Nita, J., Myga-Piątek, U., 2021. Wyżyna Krakowsko-Częstochowska (in Polish). In: Regionalna geografia fizyczna Polski (eds. A. Richling, J. Solon, A. Macias, J. Balon, J.H. Borzyszkowski and M. Kistowski): 384-391. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
58. Nita, J., Małolepszy, Z., Chybiorz, R., 2007. Adigital terrain model in visualization and interpretation of geological and geomorphological settings (in Polish with English summary). Przegląd Geologiczny, 55: 511-520.
59. Ostaficzuk, S., 2003. The importance of digital terrain elevation model in modern geological mapping (in Polish with English summary). Technika Poszukiwań Geologicznych, 42: 53-58.
60. Ozimkowski, W., 2010. Effect of direction of sun shading on geological interpretation of DEM - examples from the Weastern Carpathians (in Polish with English summary). Przegląd Geologiczny, 58: 862-866.
61. Piotrowski, A., 1991. The influence of sub-Quaternary basement on the development of Lower Odra Valley in Pleistocene and Holocene. Geological Quarterly, 35 (2): 221-234.
62. Premik, J., 1934. Budowa i dzieje geologiczne okolic Częstochowy (in Polish). Ziemia Częstochowska, 1: 34-37.
63. Romanek, A., 2020. Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski, ark. Koziegłowy (in Polish). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
64. Rosentau, A., Hang, T., Miidel, A., 2004. Simulation of the shorelines of glacial Lake Peipsi in Eastern Estonia during the Late Weichselian. Geological Quarterly, 48 (4): 299-307.
65. Różycka, M., 2015. Morphometric indices in tectonic geomorphology. Landform Analysis, 30: 3-20. https://doi.org/10.12657/landfana.030.001
66. Różycki, S.Z., 1960a. Quaternary of the Częstochowa Jura region and the adjacent area (in Polish with English summary). Przegląd Geologiczny, 8: 424-429.
67. Różycki, S.Z., 1960b. Jura górna i kreda oraz zjawiska krasowe w północnej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej (in Polish). Przewodnik 33 Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Warszawa.
68. Różycki, S.Z., 1972. Plejstocen Polski środkowej na tle przeszłości w górnym trzeciorzędzie (in Polish). PWN, Warszawa.
69. Różycki, S.Z., 1982. Objawy mutonizacji i denne moreny “egzaracyjne” z materiału lokalnego na północnym obrzeżeniu Wyżyny Małopolskiej (in Polish). Biuletyn Geologiczny Uniwersytetu Warszawskiego, 26: 107-119.
70. Różycki, S.Z., Lamparski, Z., 1967. Direction of ice advance during the Middle Polish glaciation in the northern part of the Polish Jura (in Polish with English summary). Acta Geologica Polonica, 17: 369-392.
71. Rühle, E., Mojski, J.E., 1968. Czwartorzęd (in Polish). In: Atlas geologiczny Polski w skali 1:2 000 000 (ed. J. Znosko). Instytut Geologiczny, Warszawa.
72. Sawicki, L., 1921. Wiadomość o środkowopolskiej morenie czołowej (in Polish). Rozprawy Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego PAU, 65: 26-35.
73. Sedlák, P., 2002. Using landsat tm data for mapping of the quaternary deposits in central Sweden. Geographica, 37: 77-81. Schmidt, J., Hewitt, A., 2004. Fuzzy land element classification from DTMs on geometry and terrain position. Geoderma, 121: 243-256. https://doi.org/10.1016/j.geoderma.2003.10.008
74. Solon, J., Borzyszkowski, J., Bidłasik, M., Richling, A., Badora, K., Balon, J., Brzezińska-Wójcik, T., Chabudziński, Ł., Dobrowolski, R., Grzegorczyk, I., Jodłowski, M., Kistowski, M., Kot, R., Krąż, P., Lechnio, J., Macias, A., Majchrowska, A., Malinowska, E., Migoń, P., Myga-Piątek, U., Nita, J., Papińska, E., Rodzik, J., Strzyż, M., Terpiłowski, S., Ziaja, W., 2018. Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data. Geographia Polonica, 91: 143-170. https://doi.org/10.7163 /GPol.0115
75. Tagil, S., Jenness, J., 2008. GIS - based automated landform classification and topographic, landcover and geologic attributes of landforms around the yazoren polje, Turkey. Journal of Applied Sciences, 8: 910-921. https://doi.org10.3923/jas.2008.910.921
76. Wieczorek, M., Źyszkowska, W., 2011. The Morphometric Relief Characteristic on a Basis of Digital Terrain Models (in Polish with English summary). Polski Przegląd Kartograficzny, 43: 130-144.
77. Wilanowski, S., 2016. Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski, arkusz Katowice (in Polish). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
78. Wu, Q., Xu, H., Zou, X., 2005. An effective method for 3D geological modeling with multi-source data integration. Computers and Geosciences, 31: 35-43. https://doi.org/10.1016/j.cageo.2004.09.005
79. Źelaźniewicz, A., Aleksandrowski, P., Buła, Z., Karnkowski, P.H., Konon, A., Oszczypko, N., Ślączka, A., Żaba, J., Żytko, K., 2011. Regonalizacja tektoniczna Polski. Komitet Nauk Geologicznych (in Polish). PAN, Wrocław.

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-98a4d1e9-2503-45cd-b343-8cbcb9b7af66