Tymbark. O budowie i kształcie miasta lokacyjnego w oparciu o analizę wielkości i kształtu działki lokacyjnej

• Autorzy: Malik R.

Identyfikatory

DOI

10.17425/WK43TYMBARKSETTL

Warianty tytułu

EN

Tymbark. Building and shape of the chartered town based on the analysis of the size and shape of a settlement plot

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Przeprowadzone ostatnimi laty badania nad planem miasta lokacyjnego w Tymbarku w oparciu o zagadnienie działki siedliskowej upoważniają nas do stwierdzenia, że budowa i organizacja przestrzenna miasta z tego okresu należy do zbioru tych rozwiązań, jakie stosowano w owym czasie przy okazji lokacji nowych układów urbanistycznych niemal powszechnie. Sam wybór miejsca pod wzniesienie Tymbarku, a wcześniej Jodłowej Góry jest wręcz niemal klasycznym przykładem lokalizacji miasta średniowiecznego. Także jego wielkość mieści się w zbiorze średnich wielkości powierzchni, jaką zajmowały małe, średniowieczne miasteczka małopolskie. Również globalny bilans terenu i proporcje pomiędzy obszarem zabudowanym a powierzchnią przypadającą na rynek wraz z ulicami są w pełni zbieżne z zasadami organizacji przestrzennej innych miast polskich lokowanych w XIV stuleciu. Podobnie jak na Śląsku, w Wielkopolsce czy też w wielu innych rejonach Małopolski, także i tu przy zakładaniu i rozmierzaniu miasta posłużono się rozwiązaniem urbanistycznym opartym na ortogonalnym, modularnym schemacie, którego centrum stanowił rynek wielkości jednej morgi. Powierzchnię równą trzem wężyskom posiada niemal 50% rynków średniowiecznych miast śląskich. W owe kanony powszechnie stosowane przy okazji lokowania miast wpisuje się użyta do osadzenia mieszczan, stypizowana pod względem szerokości i głębokości działka siedliskowa. Jej powierzchnia plasuje ją w granicach średnich wielkości parcel, jakie stosowano w miastach polskich tego okresu.

EN

Recently carried out research on the plan of a chartered town in Tymbark based on the issue of the settlement plot entitle us to state that the structure and spatial organisation of the town from that period are among the solutions commonly used at that time for founding new urban layout. The very choice of the site for erecting Tymbark, formerly Jodłowa Góra, is an almost classical example of locating a medieval town. Also its size fi ts into the set of average areas covered by small, medieval towns in Lesser Poland. Moreover, global estimate of the terrain and proportions between the built-in area and the area covered by the market square and streets fully coincide with rules of spatial organisation in other Polish towns founded in the 14th century. Like in Silesia, Greater Poland or in many other regions of Lesser Poland, also here an urban planning solution based on an orthogonal, modular scheme whose centre was a market square the size of one morgen was applied while founding and measuring out the town. Almost 50% of market squares in medieval Silesian towns possess the area equal to three ‘wężyska’. The settlement plot used for settling burghers, with standardized width and depth, fi ts well into those canons commonly used while founding towns. Its area places it within the bracket of medium-sized parcels of land that were used in Polish towns of that period.

Słowa kluczowe

PL

urbanistyka; średniowiecze; Tymbark

EN

Tymbark; urban planning; Middle Ages

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2015
• Tom: Nr 43
• Strony: 28--37
• Opis fizyczny: Bibliogr. 21 poz., il.

Twórcy

autor

Malik R.

• Wydział Architektury Politechniki Krakowskiej, Instytut Historii Architektury i Konserwacji Zabytków, Katedra Historii Architektury, Urbanistyki i Sztuki Powszechnej

Bibliografia

• 1. A. Berdecka, Lokacje i zagospodarowanie miast królewskich w Małopolsce za Kazimierza Wielkiego (1333–1370), Studia i materiały z historii kultury materialnej, tom LV, PAN 1982.
• 2. Miasta polskie w tysiącleciu, Tom I, s. 673; A. Wojas, Z przeszłości ziemi limanowskiej [w:] Ziemia limanowska, Kraków 1963, s. 46.
• 3. F. Kiryk, Rozwój urbanizacji małopolski XIII – XIV w., Województwo krakowskie (powiaty południowe), Kraków 1985.
• 4. Słownik geografi czny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, tom XII, wydany pod redakcją B. Chlebowskiego w Warszawie w 1892 roku, na s. 705 podaje, że zmiana nazwy z Jodłowej Góry na Tymbark miała miejsce gdzieś na przełomie XIV i XV wieku.
• 5. S. Zakrzewski, Najdawniejsze dzieje klasztoru Cystersów w Szczyrzycu (1238–1382). Przyczynek do dziejów osadnictwa na Podhalu, Kraków: Akademia Umiejętności 1901, s. 251;
• 6. B. Wyrozumska, Drogi w ziemi krakowskiej do końca XVI wieku, Prace Komisji Nauk Historycznych, Polska Akademia Nauk 1977, s. 86.
• 7. M. Książek, Zarys budowy miast średniowiecznych w Polsce do końca XV wieku. Skrypt dla studentów wyższych szkół technicznych do przedmiotu: Historia Urbanistyki, Politechnika Krakowska, Kraków 1992, s. 101, zob. też il. 53, s. 71.
• 8. R. Malik, Nowe Brzesko. Charakterystyka rozplanowania miasta lokacyjnego z 1279 roku w oparciu o wyniki badań nad wielkością i kształtem działki siedliskowej, Wiadomości Konserwatorskie nr 38/2014, s. 68.
• 9. M. Książek, Zarys rozwoju przestrzennego Krościenka nad Dunajcem w okresie średniowiecza, Teka Komisji Urbanistyki i Architektury, T. XVI/1982, s. 115.
• 10. D. Kuśnierz-Krupa, Jaśliska w średniowieczu na tle miast dawnego powiatu bieckiego, Politechnika Krakowska, Kraków 2013, s. 38.
• 11. J. Pudełko, Próba pomiarowej metody badania planów niektórych miast średniowiecznych w oparciu o zagadnienie działki, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki (dalej KAiU) 1964, z. 1, s. 3–26
• 12. J. Pudełko J, Działka lokacyjna w strukturze przestrzennej średniowiecznych miast śląskich XIII wieku, KAiU 1964, z. 2, s. 115–136
• 13. S. Golachowski, J. Pudełko, O analizie metrologiczno-geometrycznej planów osiedli średniowiecznych, KAiU 1963, t. VIII, z. 3, s. 287–298.
• 14. J. Malczewski, Miasta między Wisłoka a Sanem do początku XVI w., Rzeszów 2006
• 15. M. Książek, Zarys budowy miast średniowiecznych w Polsce do końca XV wieku. Skrypt dala studentów Wyższych Szkół technicznych do przedmiotu Historia Urbanistyki, Politechnika Krakowska, Kraków 1992, s. 79–82
• 16. L. Kalinowski, Zarys historii budowy miast w Polsce do połowy XIX wieku, UMK, Toruń 1966.
• 17. Joannis Dlugossii Senioris Canonici Cracoviensis Opera omnia. T. 2, Liber benefi ciorum dioecesis vracoviensis nunc primum e codice autographo editus, Wyd. A.Przyździecki, Kraków 1864, s. 257;
• 18. Księga dochodów benefi cjów diecezji krakowskiej z roku 1529 (tzw. Liber retaxationum), wyd. Z. Leszczyńska-Skrętowa, Wrocław 1968, s. 242; Archiwum Metropolitarne w Krakowie, AV cap. 7, k. 60.
• 19. Matricularum Regni Poloniae Summaria, t. IV, wyd. Th. Wierzbowski, Warszawa 1905–1919, nr 8735, 22339
• 20. Archiwum Skarbu Koronnego AGAD XVIII ks. 18 i 288
• 21. J. Pudełko, Rynki w planach miast Śląska, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, t. IV, 1959, z. 3–4, s. 250.