„Nie z piękności na papierze sądzić o rzeczy należy, ale z przystosowania optyki i perspektywy” - o percepcji i kształtowaniu elementów krajobrazu opisanych 205 lat temu w dziele Sebastiana Sierakowskiego

• Autorzy: Oleński Wojciech

Identyfikatory

DOI

10.24425/tkuia.2021.138707

Warianty tytułu

EN

‘Not from the beauty on the paper the things should be considered but from the application of the optics and perspective’ - characteristic of the perception and design of landscape elements described 205 years ago in the handbook of Sebastian Sierakowski

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

W artykule przedstawione zostały „prawa widzenia” budowli w przestrzeni krajobrazu opisane w jednym z pierwszych polskojęzycznych podręczników z dziedziny architektury i budownictwa, napisanym i wydanym w 1812 roku w Krakowie przez Sebastiana Alojzego Sierakowskiego (1743–1824) - duchownego, architekta i naukowca, sprawującego ważne urzędy publiczne w odchodzącej w przeszłość dawnej Polsce przełomu XVIII i XIX wieku. Opisane sugestywnym i barwnym językiem zasady percepcji obiektów tworzą rodzaj oryginalnego zbioru reguł odwołujących się do pojęć z zakresu optyki, perspektywy i kompozycji, które zasługują na uważną analizę i odczytanie na nowo w kontekście trwających dyskusji nad stanem polskiego krajobrazu i systemem planowania miast.

EN

This paper presents the ‘precepts of perception’ of buildings observed in the space of the landscape that were described in one of the first Polish-language handbooks on architecture and construction published in Krakow in 1812 by Sebastian Alojzy Sierakowski (1743–1824)-a clergyman, architect and scientist, as well as a statesman holding important public positions during the turn of the nineteenth century in what was becoming historical Poland. Sierakowski’s principles of building perception-described in suggestive and colourful language—created a kind of original set of rules referring to optics, perspective and composition, that deserve careful analysis and re-reading in the present times of ongoing discourse on the condition of the Polish landscape and city planning system.

Słowa kluczowe

PL

zasady widzenia przedmiotów; krajobraz; kąt widokowy; zasięg widoczności; punkt obserwacji; proporcje budowli; pozorna wielkość budowli

EN

principles of object perception; cityscape; viewshed; visibility range; viewpoint; building proportions; apparent building size

• Wydawca: Polska Akademia Nauk, Oddział w Krakowie ; Politechnika Krakowska, Wydział Architektury
• Czasopismo: Teka Komisji Urbanistyki i Architektury Oddział PAN w Krakowie
• Rocznik: 2021
• Tom: T. 49
• Strony: 137--162
• Opis fizyczny: Bibliogr. 24 poz., il., wykr., zdj.

Twórcy

autor

Oleński Wojciech

• Miejska Pracownia Planowania Przestrzennego i Strategii Rozwoju w Warszawie

Bibliografia

• Arnheim R. (2013), Sztuka i percepcja wzrokowa. Psychologia twórczego oka, Łódź: Officyna s.c.
• Biuletyn Informacyjny (2009), vol. 1, Związek Mostowców Rzeczypospolitej Polskiej, https://zmrp.pl/biuletyn-informacyjny-2/ (accessed: 9.2017).
• Cullen, G. (2006), The Concise Townscape, Great Britain: Elsevier.
• Dąbrowska-Budziło, K. (1990), Wśród panoram Krakowa, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Guile, C.C. (2014), Sebastian Sierakowski, S.J. and the Language of Architecture [in:] Maryks, R.A. and Wright, J. (ed.), Jesuit Survival and Restoration. A Global History, 1773–1900, Leiden-Boston: Brill, p. 99126.
• Klemensiewicz-Bajerowa, I. (1955), ‘Modernizacja pisowni w tekstach z pierwszej poł. XIX wieku’, Pamiętnik Literacki: czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej, vol. 46/3/1955, pp. 144–158, https://bazhum.muzhp.pl/media//files (accessed: 9.2017).
• Lepiarczyk, J. (1968), ‘Działalność architektoniczna Sebastiana Sierakowskiego’, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Seria Prace z Historii Sztuki, Zeszyt 7, https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/iiif/phs1968/manifest.json (accessed: 9.2017)
• Lynch, K. (1960), Image of the City, London: MIT Press.
• Moughtin, C. et al. (1995), Urban Design: Ornament and Decoration, Great Britain: Butterworth Architecture.
• Możliwości lokalizacji obiektów wysokościowych w aspekcie ochrony panoramy miasta Krakowa - analiza (2009), Biuro Planowania Przestrzennego Urzędu Miasta Krakowa [online] https://www.bip.krakow.pl/?dok_id=28466 (accessed: 9.2017).
• Pawłowski, Z. and Cała, I. (2006), Budynki wysokie, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej.
• Sheybal, S. (1964), Kompozycja plastyczna - podstawowe zasady, Warszawa: PZWS.
• Sierakowski, S. (1812), Architektura obejmująca wszelki gatunek murowania i budowania, Tom I, Kraków: Drukarnia Akademicka, http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/doccontent?id=5185 (accessed: 9.2017).
• Sierakowski, S. (1812), Wzory do dzieła „Architektury”, vol. II, Kraków: Drukarnia Akademicka, http://www. dbc.wroc.pl/dlibra/docmetadata?id=5187 (accessed: 9.2017).
• Sojecki, A. (1997), Optyka, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
• Tatarkiewicz, W. (1985), Historia estetyki. Estetyka starożytna, Warszawa: Arkady.
• Wejchert, K. (1984), Elementy kompozycji urbanistycznej, Warszawa: Arkady.
• Ziejka, F. (2008), ‘Ocalić dla potomnych narodowe pamiątki… O społecznym ruchu odnowy zabytków w Krakowie w XIX wieku’, NAUKA, vol. 2, pp. 29–46.
• LEGAL ACTS
• Rozporządzenie Ministra Infrastruktury oraz Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie warunków technicznych dla znaków i sygnałów drogowych, Dz. U., 2019, poz. 454 z późn. zm.
• Ustawa z dnia 24 kwietnia 2015 roku o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu, Dz. U., 2015, poz. 774.
• Websites:
• Centralna Baza Danych Geologicznych, Przeglądarka geograficzna, http://bazagis.pgi.gov.pl/website/cbdg (accessed: 3.2021).
• Dalekie Obserwacje, https://www.dalekieobserwacje.eu (accessed: 9.2017).
• Internetowy Polski Słownik Biograficzny iPSB, Warszawa: Narodowy Instytut Audiowizualny, http://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/sebastian-alojzy-sierakowski-h-ogonczyk (accessed: 9.2017).
• Katalog lokalizacji anten nadawczych stacji radiowych nadających w Polsce, https://radiopolska.pl/wykaz/obiekt/672 (accessed: 3.2021).

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MEiN, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2022-2023)