Ocena wartości zabytków epoki modernizmu z 1 poł. XX wieku. Propozycja metody klasyfikacji

• Autorzy: Lewicki Jakub

Warianty tytułu

EN

Evaluation of the value of modernism monuments from the 1st half of the XXth century. Proposals of the classification methods

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W pracy omówione zostały wszystkie próby oceny wartości zabytków XX wieku oraz wymienione najważniejsze polskie badania mające na celu ocenę XX-wiecznych budynków. Przedstawiono także kryteria ochrony architektury sporządzone w związku z przepisami wprowadzającymi pojęcie współczesnego dziedzictwa kulturowego zawartymi w ustawie o planowaniu przestrzennym z 2003 roku. Praca omawia wykorzystanie kryteriów oceny wartości XX-wiecznego budynku zgodnie z aktualnie obowiązującą Ustawą o ochronie zabytków. Obejmowałyby one wartość artystyczną - formę obiektu lub kompleksu, jego jakość i wpływ - autentyczność idei, materiału, funkcji, materiału konstrukcyjnego, ponadregionalną i lokalną nowość oraz wartość historyczną - miejsca, ludzi, wydarzeń - europejską, ponadregionalną i lokalną. Zasugerowano również, aby zróżnicować wartość zabytków na europejską, ponadregionalną i lokalną. W przypadku poszczególnych zabytków należałoby zastosować następujące kryteria: określenie wartości bezwzględnie chronionych, wartości, które można przekształcić oraz wartości utracone, ale potrzebne do odtworzenia. Należałoby zastosować regułę postulującą większy zakres ochrony w przypadku zabytków o wyższej randze. Podstawą do wyboru XX-wiecznych zabytków powinny być dokumenty źródłowe zweryfikowane literaturą i aktualnymi badaniami. Wybór tych obiektów winien być warunkowany następującymi wytycznymi: powinien być prosty i klarowny według dokładnie określonych kategorii i przy możliwie najmniejszej liczbie kryteriów oceny; powinien być zgodny z polskim prawem; musi umożliwiać selekcję zamiast pomnażać w bezmyślny sposób kolejne grupy cennych zabytków i wartości trudnych do zdefiniowania. Ocena wartości modernistycznych zabytków i selekcja najcenniejszych budynków powinny stanowić podstawę do ustalenia rodzaju ochrony zabytków z tego okresu.

EN

The work discusses all the attempts at assessing the value of the 20th-century monuments so far and mentions the most important Polish studies aimed at evaluating the 20th-century buildings. It also presents the criteria for architecture protection prepared in relation to regulations introducing the notion of contemporary culture heritage included in the act about spatial planning passed in 2003. The work supports using the criteria for assessing the value of 20th-century buildings in accordance to the currently binding Old Monuments Protection Law. Those would involve artistic value – the form of the object or complex, its quality and impact – European, over-regional and local; scientific value – authenticity of idea, material, function; construction, material, over-regional and local novelty; and historic value – of the place, people, events – European, over-regional and local. It was also suggested to diversify the value of monuments into that of European, over-regional and local rank. In case of individual monuments it would be necessary to apply the following criteria: determining the values absolutely protected, values possible to transform, and values lost but needed to recreate/reconstruct. The rule saying that the higher the rank of the building, the larger the range of protection would have to be applied. The basis for selecting outstanding monuments of the 20th century should be source documents verified by later literature and current research studies. The selection of outstanding buildings of the 20th century ought to possess three features: it should be simple and clear due to precisely defined categories and using the smallest possible number of evaluating criteria; it should conform with the Polish law; and it must allow for actual selection instead of mindless multiplying of subsequent groups of valuable monuments and values difficult to define. Assessing the value of modernist monuments and selecting the most valuable buildings should constitute the basis for establishing the varying degree of protection for monuments from that period.

Słowa kluczowe

PL

modernizm; architektura XX w.; zabytki XX wieku; ocena wartości; waloryzacja; ochrona zabytków

EN

modernism; architecture in the 20th century; historical monuments of the 20th century; assessing the value; valorisation; monument protection

• Wydawca: Polski Komitet Narodowy Międzynarodowej Rady Ochrony Zabytków ICOMOS ; Wydawnictwo Politechniki Lubelskiej
• Czasopismo: Ochrona Dziedzictwa Kulturowego
• Rocznik: 2017
• Tom: Nr 3
• Strony: 107--124
• Opis fizyczny: Bibliogr. 64 poz., rys.

Twórcy

autor

Lewicki Jakub

• Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa

Bibliografia

• 1. Album Budownictwa Polskiego, „Polski Przemysł Budowlany”, R. V, 1928, nr 7–9.
• 2. Architektura Arseniusza Romanowicza i Piotra Szymaniaka, (red.) G. Piątek, Warszawa 2012.
• 3. Architektura polska wczoraj i dziś, „Architektura i Budownictwo”, R. XIII, 1937, nr 4–5.
• 4. Awangarda Polska 1918–39, koncepcja Olgierd Czerner, Hieronim Listowski, Warszawa 1981.
• 5. Bieniecki Z., Potrzeba i drogi ochrony obiektów architektury najnowszej, „Ochrona Zabytków”, R. XXII, 1969 nr 2.
• 6. Bilewicz H. (red.), Włodzimierz Padlewski: Architektura i sztuka. W roku jubileuszu stulecia urodzin, Warszawa 2008.
• 7. Błaszczyk D., Juliusz Żurawski. Przerwane dzieło modernizmu, Warszawa 2010.
• 8. Błotnicka-Mazur E., Między profesją i pasją. Życie i twórczość Bohdana Kelles-Krauzego, Lublin 2010.
• 9. Bohdan Pniewski 1897–1965. Katalog, Warszawa 1967.
• 10. Brykowska M., Architekt Oskar Sosnowski (1880–1939) profesor Politechniki Warszawskiej: twórczość i dzieła, Warszawa 2000.
• 11. Brykowska M., Oskara Sosnowskiego świat architektury: twórczość i dzieła, Warszawa 2005.
• 12. Burno F., Świątynie nowego państwa: kościoły rzymskokatolickie II Rzeczypospolitej, Warszawa 2012.
• 13. Burno F., Zygmunt Gawlik 1895–1961. Architekt katedry katowickiej, Warszawa 2003.
• 14. Butelski K., Zbigniew Kupiec 1905–1990. Ewolucja twórczości od modernizmu do regionalizmu, Kraków 2012.
• 15. Chojecka E., Miasto jako dzieło sztuki, Architektura i urbanistyka Bielska Białej do 1939 roku, Bielsko Biała 1994.
• 16. Chojecka E., Nieznane piękno sztuki śląskiej. Architektura i urbanistyka Bielska Białej 1855–1939, Katowice 1987.
• 17. Cielątkowska R., Architektura i urbanistyka Lwowa II Rzeczpospolitej, Gdańsk 1998.
• 18. Dawidowski R., Długopolski R., Szymski A. M., Architektura modernistyczna lat 1928–1940 na obszarze Pomorza Zachodniego, Szczecin 2001.
• 19. Dybczyńska-Bułyszko A., Kształt dla chaosu. Twórczość Romualda Gutta a problemy polskiego modernizmu, Warszawa 2008.
• 20. East European Modernism. Architecture in Czechoslovakia, Hungary and Poland between the Wars, (red.) W. Leśnikowski. Essays by Vladimír Šlapeta, John Macsai, János Bonta and Olgierd Czerner,Rizzoli 1996.
• 21. Faryna-Paszkiewicz H., Grygiel T., Marcinowska-Skrabucha A., Polska bibliografia sztuki 1801–1944, T. IV, Architektura, cz. 2, Topografia A-Ż, Wrocław 2001.
• 22. Fragmenty stuletniej historii 1899–1999. Ludzie, fakty, wydarzenia. W stulecie organizacji warszawskich ar¬chitektów, (red.) T. Barucki [i inni], SARP Oddział Warszawski , Warszawa 2001.
• 23. Fragmenty stuletniej historii 1899–1999. Relacje, wspomnienia, refleksje. W stulecie organizacji warszawskich architektów, (red.) T. Barucki [i inni], SARP Oddział Warszawski , Warszawa 2001.
• 24. Heyman Ł., Nowy Żoliborz 1918–1939. Architektura-Urbanistyka, Wrocław 1976.
• 25. Jaroszewski T. S., Przedruk wcześniejszych prac Tadeusza S. Jaroszewskiego [w:] Od klasycyzmu do nowoczesności. O architekturze polskiej XVIII, XIX i XX wieku, Warszawa 1996.
• 26. Jeleński A., Konferencja „Problemy ochrony architektury najnowszej”, „Ochrona Zabytków”, R. XXIV, 1971 nr 2.
• 27. Jonkajtys-Luba G., Czesław Przybylski, Warszawa 1989.
• 28. Leśniakowska M., Architektura w Warszawie 1918–39, Warszawa 2000.
• 29. Leśniakowska M., Architektura w Warszawie, Warszawa 2000.
• 30. Leśniakowska M., Jan Koszczyc Witkiewicz 1881–1958. Warszawski architekt doby historyzmu, Warszawa 1998.
• 31. Lewicki J., Wartościowanie zabytków w Polsce [w:] Wartościowanie zabytków architektury”, red. B. Szmygin, Warszawa 2013.
• 32. Lewicki J., Ochrona i konserwacja architektury modernistycznej. Polska praktyka ostatnich lat [w:] Prolegomena do ochrony obiektów architektonicznych i zespołów urbanistycznych Poznania XX wieku, (red.) H. Grzeszczuk Brendzel, G. Klause, G. Kodym-Kozaczko, P. Marciniak, Poznań 2009.
• 33. Lewicki J., Powołanie kolegium doradczego ds. ochrony zabytków architektury modernistycznej w Polsce, „Ochrona Zabytków”, R. LX, 2007, nr 1.
• 34. Lewicki J., Roman Feliński – architekt i urbanista. Pionier nowoczesnej architektury, Warszawa 2007.
• 35. Lewicki J., Zabytek – historyczny zespół urbanistyczny i budowlany- dobro kultury współczesnej [w:] 10 lat obowiązywania ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Rozważania de lege lata i de lege ferenda, Materiały z ogólnopolskiej konferencji w Gdańsku-Gdyni, red. K. Zeidler, Gdańsk 2014.
• 36. Łoza S., Architekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa 1954.
• 37. Marek Czapelski, Bohdan Pniewski – warszawski architekt XX wieku, Warszawa 2008.
• 38. Minorski J., Polska nowatorska myśl architektoniczna w latach 1918–1939, Warszawa 1970.
• 39. Odorowski W., Architektura Katowic w latach międzywojennych, Katowice 1994.
• 40. Olszewski A., Nowa forma w architekturze polskie 1900–1925, Warszawa 1967.
• 41. Omilanowska M., Stefan Szyller (1857–1933) i budowanie w jego czasach, Warszawa 1998.
• 42. Pawłowski K. K., Kierunki rozwoju urbanistyki polskiej okresu międzywojennego a ewolucja osiedla mieszkaniowego [w:] Sztuka XX wieku. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Słupsk, październik 1969, Warszawa 1971.
• 43. Pawłowski K. K., Osiedle, miasto, region, kraj [w:] Awangarda Polska 1918–39, koncepcja Olgierd Czerner, Hieronim Listowski, Warszawa 1981.
• 44. Pismo Magdaleny Gawin z dnia 15 lutego 2016 roku skierowane do wojewódzkich konserwatorów zabytków.
• 45. Polska bibliografia sztuki 1801–1944, T. III, Rzeźba, cz. 1, Źródła, opr. Janina Wiercińska, Maria Liczbińska, Hanna Faryna-Paszkiewicz, Wrocław 1986.
• 46. Polska bibliografia sztuki 1801–1944, T. IV, Architektura, cz. 1, Źródła. Opracowania ogólne. Historia. Architekci i budowniczowie, (red.) J. Wiercińska, Wrocław 1991.
• 47. Praojcowie i ojcowie. Dorobek polskich absolwentów Wydziału Architektonicznego Politechniki Lwowskiej, Muzeum Architektury, Wrocław 1994–95. (red.) I. Juszkiewicz, O. Czerner.
• 48. Problemy ochrony architektury najnowszej 1850–1939, Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, Seria B, T. XXIX, Warszawa 1971.
• 49. Pszczółkowski M., Toruńska architektura XX wieku, Toruń 2011.
• 50. Reakcja na modernizm. Architektura Adolfa Szyszko-Bohusza, Kraków 2013.
• 51. Romaniak W., Wybrane zagadnienia urbanistyki i architektury w województwie pomorskim w latach 1920–1939, Warszawa 2005.
• 52. Rytel G., Lucjan Korngold. Warszawa-San Paulo 1897–1963, Warszawa 2014.
• 53. Skuratowicz J., Architektura Poznania w latach 1918–1939, „Kronika Miasta Poznania”, 1996, nr 4.
• 54. Sołtysik M., Gdynia miasto dwudziestolecia międzywojennego. Urbanistyka i architektura, Warszawa 1993.
• 55. Sołtysik M., Na styku dwóch epok. Architektura gdyńskich kamienic okresu dwudziestolecia międzywojennego, Gdynia, 2003.
• 56. Toruński modernizm architektura miasta 1920–1989, (red.) K. Kluczwajd, M. Pszczółkowski, Toruń 2015.
• 57. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym
• 58. Wisłocka I., Dom i miasto jutra, Warszawa 1971.
• 59. Wisłocka I., Awangardowa architektura polska 1918–39, Warszawa 1968.
• 60. Wiśniewski M., Ludwik Wojtyczko. Krakowski architekt i konserwator zabytków pierwszej połowy XX wieku, Kraków 2003.
• 61. Wysocka A., Architektura i urbanistyka Bydgoszczy w dwudziestoleciu międzywojennym, Lublin 2015.
• 62. Zachwatowicz J., Architektura polska, Warszawa 1966.
• 63. Zieliński J., Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy, t. 1–15, Warszawa 1995–2011.
• 64. http://mkidn.gov.pl/pages/posts/szansa-na-ochrone-zabytkow-architektury-modernistycznej---bdquopozegnanie-emiliirdquo-6292.php, (dostęp: 10.12.2016).