„Niegrzeczne” naczynia. O postrzeganiu obsceniczności w prekolumbijskiej kulturze Majów

• Autorzy: Gilewski Michał

Warianty tytułu

EN

„Naughty” vases. Modern perceptions of obscenities in Ancient Maya culture

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Kultura Majów pozostawiła po sobie liczne przekazy ikonograficzne w postaci scen figuratywnych najczęściej znajdujących się na naczyniach ceramicznych, które mogą posłużyć do rekonstrukcji zjawisk starożytnego życia społecznego. Jednym z fenomenów zwykle wzbudzających wyjątkowe zainteresowanie zarówno naukowców, jak i szerokiej publiczności są niektóre praktyki kulturowe Majów, odbierane jako przekraczające normy kulturowe współczesności. W artykule zostaną omówione dwa przykłady takich zjawisk. Pierwszym będą sceny figuralne prezentujące libacyjne praktyki doodbytniczej konsumpcji alkoholu oraz zwróconej treści żołądkowej. Drugim – scena humorystyczna zawierająca seksualizmy i wulgaryzmy w inskrypcji na naczyniu ceramicznym. Należy zwrócić uwagę, że szczególne traktowanie majańskich praktyk libacyjnych przez dzisiejszych odbiorców wynika z rektofobicznych i emetofobicznych awersji znanych w zachodniej kulturze, oraz na to, że nie wszystkie aspekty rdzennej amerindiańskiej seksualności i obsceniczności są przez nas dobrze rozumiane, chociaż zdaniem części badaczy Majowie znali i lubili „niegrzeczne” żarty.

EN

The Maya culture left behind numerous examples of iconographic sources in the forms of figural representations and textual inscriptions on ceramic artifacts. Among those which strike most interest, both for the scientific community and the general public, are the ones which are perceived to be transgressing contemporary cultural norms. This article is going to discuss two such phenomena: the fi gural representations of the ritual applications of enemas consisting of alcohol and vomit, and the vulgar and sexually implicit inscriptions on ceramics. It has to be noted, however, that this special treatment of Maya libation rituals stems from the rectophobic and emetophobic attitudes of the Western culture. Furthermore, not all aspects of indigenous Native American sexuality and obscenity are thoroughly understood, though some researchers claim that the Maya knew and enjoyed dirty humor.

Słowa kluczowe

PL

Majowie; ceramika Majów; obsceniczność; ikonografia kultury Majów

EN

Maya; Maya ceramics; obscenity; Maya iconography

• Wydawca: Sieć Badawcza Łukasiewicz - Instytut Ceramiki i Materiałów Budowlanych
• Czasopismo: Szkło i Ceramika
• Rocznik: 2019
• Tom: R. 70, nr 4
• Strony: 14--17
• Opis fizyczny: Bibliogr.29 poz., fot.

Twórcy

autor

Gilewski Michał

• Instytut Archeologii UW, Ośrodek Badań Prekolumbijskich UW

Bibliografia

• [1] Gilewski M. (2015), Zagubiona archeologia zaginionych miast, „Biografi a archeologii”, 1(2), s. 13–22
• [2] Ulmer A. (2016), Cywilizacja Majów: Osiągnięcia intelektualne. Historia militarna i polityczna, Warszawa
• [3] Mikoś K. (2011), Nauka i jej popularyzatorzy wobec fenomenu 2012, „Nomos”, 73/74, s. 121–147
• [4] Hoopes J. W. (2011), A critical history of 2012 mythology, „Proceedings of the International Astronomical Union”, 7, s. 240–248
• [5] Webster D. L. (2002), The fall of the ancient Maya: solving the mystery of the Maya collapse, Londyn
• [6] Gilewski M. (2018), Rola ceramiki jako źródła archeologicznego w badaniach nad kulturą Majów, „Szkło i Ceramika”, nr 5/2018, s. 14–17
• [7] Grube N. (2001), Intoxication and ecstasy, [w:] Maya: Divine Kings of the Rainforest, Cologne
• [8] Grube N. (2013), Odurzenie i ekstaza, [w:] Grube N. (red.), Majowie: niezwykła cywilizacja, Warszawa
• [9] Grube N. (2004), Akan – the God of Drinking, Disease and Death, [w:] Grañ a Behrens D. (red.), Continuity and Change: Maya Religious Practices in Temporal Perspective, s. 59–76, Markt Schwaben
• [10] Stross B., Kerr J. (1992), Notes on the Maya Vision Quest Through Enema, [w:] Kerr J. (red.), The Maya Vase Book, vol. 2, Nowy Jork, s. 348–362
• [11] Beliaev D., Davletshin A. (2006), Los sujetos novelísticos y las palabras obscenas: Los mitos, los cuentos y las anécdotas en los textos mayas sobre la cerámica del período clásico, [w:] Sacred Books, Sacred Languages: Two Thousand Years of Ritual and Religious Maya Literature, Markt Schwaben,
• s. 21–44
• [12] Wichmann S., Nielsen J. (2016), Sequential text-image pairing among the Classic Maya, [w:] Cohn N. (red.), The Visual Narrative Reader, Londyn, s. 282–313
• [13] Tiesler V., Cucina A., Stanton T. W., Freidel D. A., Ardren T. (2017), Before Kukulkán: bioarchaeology of Maya life, death, and identity at classic period Yaxuná, Tucson
• [14] de Smet P. A., Hellmuth N. M. (1986), A multidisciplinary approach to ritual enema scenes on ancient Maya pottery, „Journal of Ethnopharmacology”, 16(2–3), s. 213–262
• [15] de Smet, P. A. G. M. (1985), Ritual enemas and snuffs in the Americas, Amsterdam
• [16] de Landa D. (2006), Świat Apocalypto, Radom
• [17] Trześniowski P. A. (2015), Pulque, mezoamerykański trunek z agawy – wynalazek Majów czy Azteków?, [w:] M. Szajkowska (red.), Studia i eseje amerykanistyczne, Warszawa
• [18] Robson D. (2016), Did the Maya create fi rst ‘comics’?, http://www.bbc.com/future/story/20160216-did-the-maya-create-the-fi rstcomics, (dostęp:
• 5.04.2018)
• [19] Stuart D. (1993), Breaking the Code: Rabbit Story [w:] Stuart E., Stuart G. (red.), Lost Kingdoms of the Maya, Waszyngton, s. 170–171
• [20] Helmke Ch. (2012), Mythology and Mythic Time, [w:] Didrichsen M., Kettunen H. (red.), Maya III, Life • Death • Time, Helsinki, s. 160–185
• [21] Carrasco M., Wald R. D. (2018), Intertextuality in Classic Maya Ceramic Art and Writing: The Interplay of Myth and History on the Regal Rabbit Vase,
• [w:] Huntington Y. P., Arnold, E., Minich, J. (red.), Ceramics of Ancient America: Multidisciplinary Approaches, Gainesville, s. 183–212
• [22] Douglas M. (1966), Purity and Danger: An analysis of the concepts of pollution and taboo, Massachusetts
• [23] Pearson M. R. (2010), Characteristics, correlates, and experiences of emetophobia: An exploratory study, praca magisterska, Wydział Psychologii, Ryerson University, Ontario
• [24] Houston S. D., Stuart D., Taube K. A. (2006), The memory of bones: body, being, and experience among the classic Maya, wyd. 1., Austin
• [25] Malinowski B. (1929), The Sexual Life of Savages in Northwestern Melanesia, Nowy Jork
• [26] Weismantel M. (2004), Moche sex pots: reproduction and temporality in ancient South America, „American Anthropologist”, 106(3), s. 495–505
• [27] Gilewski M. (2017), Sztuka erotyczna Moche, „AD REM”, nr 1–4/2015, s. 22–27
• [28] Overing J., Passes A., (2000), Introduction. Conviviality and the opening up of Amazonian anthropology, [w:] Overing J., Passes A. (red.), The Anthropology of Love and Anger: The Aesthetics of Conviviality in Native Amazonia, Londyn, s. 1–31, https://doi.org/10.4324/9780203184653
• [29] Overing J. (2000), The effi cacy of laughter. The ludic side of magic within Amazonian sociality [w:] Overing, J., Passes, A. (red.), The Anthropology of Love and Anger: The Aesthetics of Conviviality in Native Amazonia, Londyn, s. 64–81, https://doi.org/10.4324/9780203184653

Uwagi

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2019).