Authigenic K-feldspars in the Debnik limestone (S Poland)

• Autorzy: Marszalek M. , Muszyński M.

Warianty tytułu

PL

Autigeniczne k-skalenie w wapieniu dębnickim (S Polska)

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

In the Givetian, bituminous Debnik limestone (S Poland) the authors found about 5 wt.% of authigenic K-feldspars. Their essential properties include: prevailing size of the crystals <5 µm, the presence of two populations of the crystals (1 - dominant, with the prevalent Felsöbanya-Maderaner habit, 2 - with the Zillertal-Fibia habit), the Si/Al ordering of the structure corresponding to that of orthoclase, no isomorphic substitutions determinable using the EDS method, the presence of mineral inclusions from a surrounding rock, sometimes heterogeneity of the structure. The feldspars were probably formed under isochemical conditions, as a result of two-stage diagenetic processes (mainly in direct crystallization from pore solutions). In the first, low-temperature stage, the crystals with the Felsöbanya-Maderaner habit originated, while in the other, higher-temperature one, those with the Zillertal-Fibia habit, following probably heating of the rockmass by a rhyolite laccolith. A substrate for the K-feldspars may have been represented by primary constituents of the Debnik limestone: aluminosilicate gel, detrital feldspars, clay substance and, as an additional source of potassium, organic matter.

PL

Przebadano sondażowo na zawartość skaleni cztery węglanowe skały paleozoiczne antykliny Dębnika (S Polska). W znaczącej ilości (około 5 % wag.) stwierdzono je tylko w żyweckim, bitumicznym wapieniu dębnickim oraz śladowo - w turnejskim wapieniu czatkowickim (tab. 1). Są to wyłącznie K-skalenie, a ich zasadnicze cechy to: przeważające rozmiary kryształów <5 µm, obecność dwu populacji kryształów: 1 - o pokroju Felsöbanya-Maderaner (w przewadze) i 2 - Zillertal-Fibia (fig. 1-3), stan uporządkowania Si/Al w strukturze odpowiadający ortoklazowi (fig. 4-6), brak wykrywalnych metodą EDS podstawień izomorficznych (fig. 2, 3), występowanie wrostków minerałów otaczającej skały, niekiedy niejednorodność budowy. Skalenie te utworzyły się najprawdopodobniej w warunkach izochemicznych, w wyniku procesów diagenetycznych, głównie przez bezpośrednią krystalizację z roztworów porowych. Substratem dla nich były zapewne obecne pierwotnie w wapieniu dębnickim: żel glinokrzemianowy, detrytyczne skalenie a ponadto substancja ilasta i - jako dodatkowe źródło potasu - substancja organiczna. Tworzenie się badanych K-skaleni miało miejsce w dwu etapach. W pierwszym, niżejtemperaturowym, powstały kryształy o pokroju Felsöbanya-Maderaner, w drugim, wyżejtemperaturowym - przypuszczalnie po podgrzaniu górotworu przez lakkolit ryodacytowy - o pokroju ZillertalFibia. W przypadku tych ostatnich nie można też wykluczyć hydrotermalnej, a więc epigenetycznej ich genezy.

Słowa kluczowe

EN

authigenic K-feldspars; carbonate rocks; Upper Palaeozoic; Dębnik anticline; southern Poland

PL

autigeniczne k-skalenie; skalenie; wapień dębnicki; Polska

• Wydawca: Mineralogical Society of Poland
• Czasopismo: Mineralogia
• Rocznik: 2001
• Tom: Vol. 32, iss. 1
• Strony: 49--61
• Opis fizyczny: Bibliogr. [29] poz., rys., tab., wykr.

Twórcy

autor

Marszalek M.

• University of Mining and Metallurgy, Faculty of Geology, Geophysics and Environmental Protection, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków, Poland

autor

Muszyński M.

• University of Mining and Metallurgy, Faculty of Geology, Geophysics and Environmental Protection, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków, Poland

Bibliografia

• BASKIN Y., 1956: A study of authigenic feldspars. Jour. Geol. 64,132-155.
• BEDNARCZYK J., HOFFMAN M., 1989: Wapienie dębnickie. Przew. 60. Zjazdu Pol. Tow. Geol., Kraków 14-16. 09.1989, 40-46.
• BUCZEK M., 1966: Uwagi о zmienionych wapieniach łomu karmelickiego w Dębniku. Spraw. Pos. Kom. Nauk. Oddz. PAN w Krakowie I-VI1965,9,1,221-222.
• CHRISTIE O.H.J., 1962: Observations on natural feldspars: randomly disordered structures and a preliminary suggestion to a plagioclase thermomether. Norsk Geol. Tidsskr. 42,2,383-388.
• ĆERNY P., CHAPMAN R., 1986: Adularia from hydrothermal vein deposits: extrems in structural state. Can. Miner. 24, 717-728.
• CZERNY J., MUSZYŃSKI M., 2000: The current state of recognition of Upper Palaeozoic volcanites of the Cracow area. Miner. Soc. Pol. — Spec. Pap. 17, 13-17.
• GOLDSMITH J. R., LAVES F., 1954: The microcline — sanidine stability relations. Geoch. Cosmoch. Acta 5, 1-19.
• KASTNER M., 1971: Authigenic feldspars in carbonate rocks. Amer. Miner. 56, 1403-1442.
• KASTNER M., SIEVER R., 1979: Low temperature feldspars in sedimentary rocks. Amer. Journ. Sei. 279, 435-479.
• KUBISZ J., BUCZEK-PUŁKA M., 1973: Badania mineralogiczne brucytu Mg(OH)2 z przeobrażonych wapieni z Dębnika koło Krzeszowic. Spraw. Pos. Kom. Nauk. Oddz. PAN w Krakowie VI-XII1972,16, 2, 509-510.
• LEWANDOWSKA A., 2000: Contact metamorphism induced by late Paeozoic igneous activity in the Dębnik anticline. Min. Soc. Pol. — Spec. Pap. 17, 41-46.
• ŁAPTAŚ A., 1982: Sedymentacja utworów węglanowych dewonu środkowego rejonu Dębnika. Stud. Geol. Pol. 75, 59-100.
• MANECKI A., MUSZYŃSKI M., 1982: Trachity potasowe z Zawiercia. Kwart. Geol. 26, 1, 45-57.
• MICHALIK M., 1991: Authigenic K-feldspar from Gogolin Limestones (Lower Muschelkalk) of the Cracow-Silesian region. Miner. Polon. 22, 3-10.
• MISIKM., 1994: Authigenic feldspars in carbonate rocks of the western Carpathians. Geol. CarpA5, 103-111.
• MUSZYŃSKI M., PIECZKA A., 1994: Porphyry of the Dębnik laccolith. Miner. Polon. 25, 1, 15-28.
• MUSZYŃSKI M., PIECZKA А., 1996: Potassium-bearing volcanic rocks from the northern margin of the Krzeszowice throuh. Miner. Polon. 27,1, 3-24.
• MUSZYŃSKI M., WYSZOMIRSKI P., 1986: Adularia from the basement of the Cracow-Silesian monocline near Zawiercie. Miner. Polon. 17, 1, 43-54.
• MUSZYŃSKI M., WYSZOMIRSKI P., 1998: Przeobrażenia kontaktowe węglanowych skal dewonu w okolicach Dubia kolo Krakowa. Zesz. Nauk. Akad. Górn.-Hutn. — Geologia, 24, 3, 199-217.
• MUSZYŃSKI M., CZERNY ]., LEŚNIAK T„ 1999: Footwall endocontact rocks from the diabase sill of Niedźwiedzia Góra near Krzeszowice. Miner. Polon. 30, 2, 43-62.
• NARKIEWICZ M., RACKI G., 1984: Stratygrafia dewonu antykliny Dębnika. Kwart. Geol. 28, 3/4, 513-546.
• PARACHONIAK W., WIESER T., 1992: Adular z wakuoli melafirów Alwerni. Spraw. Pos. Kom. Nauk. Oddz. PAN w Krakowie I-XII1990, 34, 1-2, 236-239.
• PESZAT C., 1966: Zagadnienie występowania skaleni autigenicznych w wapieniach cieszyńskich. Kwart. Geol. 10, 463-473.
• PESZAT C., 1967: Rozwój litologiczny i warunki sedymentacji wapieni cieszyńskich. Prace. Geol. PAN 44, 1-111.
• RÖSLER H.J., LANGE H., 1972: Geochemical tables. Leipzig.
• SKIBA M., MICHALIK M., 1999: Origin of non-carbonate components in Triassic carbonate rocks from the Krizna unit in Tatra Mts. Miner. Soc. Pol. — Spec. Pap. 14, 122-124.
• SŁABY E., 1990: Adular z Miękini. Arch. Miner. 46, 1-2, 55-70.
• WIESER T., 1971 a: Authigenic albites of cieszyn limestone and their twinning. Miner. Polon. 2, 3-14.
• WIESER T., 1971 b: Przeobrażenia egzo- i endokontaktowe związane z cieszynitami Karpat fliszowych Polski. Kwart. Geol. 15, 4, 901-92.