Jean Emmanuel Gilibert and Vilnius University Botanical Garden: results of current studies of archive material from Vilnius Archives, Göttingen University and National Herbarium of Ukraine (KW)

• Autorzy: Skridaila A. , Zilinskaite S. , Shiyan N.

Warianty tytułu

PL

Jean Emmanuel Gilibert a ogród Botaniczny Uniwersytetu Wileńskiego: rezultaty bieżących badań materiałów archiwalnych w Uniwersytecie Wileńskim, Uniwersytecie w Getyndze oraz w National Herbarium of Ukraine (KW)

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

PL

Ogród Botaniczny Uniwersytetu w Wilnie (VUBG ) został założony przez francuskiego profesora Jeana Emmanuela Giliberta (1741-1814), który zanim przybył do Wilna, pracował w Grodnie (obecnie na Białorusi), gdzie w 1776 roku założył ogród botaniczny. W 1781 roku Gilibert został zaproszony do Wilna, do którego przybył późną jesienią tego roku. Lokalizacja pierwszego ogrodu botanicznego w Wilnie znajdowała się w samym sercu miasta, na dziedzińcu Collegium Medicum (teraz ulica Pilies nr 22), na małej działce wielkości około 200 m2. W czesną wiosną 1782 r. większość roślin (drzewa i krzewy) przeniesiono z ogrodu w Grodnie do nowego ogrodu botanicznego w Wilnie (Köhler, 1995; Skridaila, 2001). Rośliny, uznawane wówczas jako trudne do uprawy w litewskich warunkach klimatycznych, zostały posadzone na zewnątrz. Część z nich posadzono w małych, szybko wybudowanych szklarniach. J.E. Gilibert w krótkim czasie stanął na czele nowego ogrodu botanicznego w Wilnie. Niestety, na początku 1783 roku opuścił Wilno na zawsze. Nie ma dokładnych danych, ile roślin było uprawianych przez J.E. Giliberta w ogrodzie botanicznym w Wilnie. O dzyskiwanie dokumentów przeprowadzono w różnych litewskich i zagranicznych archiwach (Getynga, Kijów). Niektóre rękopisy drugiego dyrektora wileńskiego ogrodu botanicznego - Georga Forstera (1754-1794), zbadano w Getyndze, gdzie się zachowały do dziś. Według danych G. Forstera z roku 1785, znalazł on w ogrodzie botanicznym w Wilnie, pozostawiony przez J.E. Giliberta, zbiór roślin i nasion - w którym było 500-600 nazw roślin (Skridaila, 2006). I nne źródła zbadano w Zielniku Instytutu Botaniki w Kijowie. W okresie 2008-2012 przeprowadzono kompletny inwentarz tego Zielnika. Kolekcja zawiera 7401 okazów i obejmuje zbiory roślin naczyniowych, mchów, porostów oraz okazy glonów z Białorusi, Litwy i Polski (Shiyan, 2014). Zielnik składa się z trzech części: Herbarium Linneanum, Herbarium Grodnensis i Zielnik Klassa 5. Pentandria. Herbarium Grodnensis zawiera arkusze zielnikowe podpisane: „ex Horti Acad.” lub „in Horti Acad.”. Arkusze te przedstawiają rośliny, które były uprawiane w ogrodzie botanicznym w Wilnie. Całkowita liczba arkuszy zielnikowych wynosi 82. Biorąc pod uwagę powyższe dane oraz inne źródła, można zasugerować, że w ogrodzie botanicznym w Wilnie J.E. Gilibert zgromadził kolekcję roślin i nasion sięgającą blisko tysiąc taksonów.

Słowa kluczowe

EN

Gilibert Jean Emmanuel; Vilnius University Botanical Garden; Lithuanian flora

PL

Gilibert Jean Emmanuel; Ogród Botaniczny Uniwersytetu w Wilnie; flora na Litwie

• Wydawca: Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk
• Czasopismo: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki
• Rocznik: 2015
• Tom: R. 60, nr 1
• Strony: 95--116
• Opis fizyczny: Bibliogr. 24 poz., faks., fot.

Twórcy

autor

Skridaila A.

• Vilnius University Botanical Garden

autor

Zilinskaite S.

• Vilnius University Botanical Garden

autor

Shiyan N.

• National Herbarium of Ukraine, Kyiv

Bibliografia

• P. Daszkiewicz: Polityka i przyroda. Rzecz o Jean Emmanuelu Gilibercie. Warszawa, 1995.
• G. Forster: 1785a. Universitätsarchiv Gӧtingen, Handschriftenabteilung, 8o Cod. Ms. Hist. Nat. 100, 106.
• G. Forster: 1785b. Universitätsarchiv Gӧtingen, Handschriftenabteilung, 8o Cod. Ms. Hist. Nat. 100, 106, No 2.
• G. Forster: 1785c. Universitätsarchiv Gӧtingen, Handschriftenabteilung, 8o Cod. Ms. Hist. Nat. 100, 106.
• V. Galinis, J. Mikaliūkštytė: Vilibaldas Beseris ir jo ryšiai su Lietuvos botanikais.
• Lietuvos TSR Aukštųjų mokyklų mokslo darbai, „Biologija”, XIII, 1974, p. 9.
• J.E. Gilibert: Flora Lithuanica inchoata seu enumeration plantarum quas circa Grodnam ... t. I (66 p.), II (95 p.), III (78 p.) - Grodnae, 1781; IV (117 p.), V (174 p.) - Vilnae, 1782.
• J.E. Gilibert: Exercitium botanicum in schola principe universitatis Vilnensis habendum die mensis julii anno 1782, Vilnae.
• P. Köhler: Zielniki botaników ośrodka wileńskiego z lat 1780-1840 w Kijowie, Krakowie i Wilnie. „Kwartalnik Hist. Nauki Techn.”, Vol. 39, 1, 1994, p. 109–116.
• P. Köhler: Dawne ogrody botaniczne Wilna. „Wiadomości botaniczne”, Warszawa, No. 39 (1/2), 1995, p. 144-147.
• A.M. Kurpiel: Pamiętniki Ks. Stanisława Jundziłła profesora uniwersytetu Wileńskiego. Kraków, 1905.
• K. Łapczyński: Z powiatu Trockiego do Szczawnicy. „Pamiętnik Fizyograficzny”, No 12, 1892, p. 85–89.
• J. Mowszowicz: Z historii dawnego Ogrodu Botanicznego w Grodnie (w 190-letnią rocznicę założenia 1775 – 1965). „Wiadomości botaniczne”, Vol. 10, zeszyt 1, 1966, p. 45–47.
• J. Oleszakowa: Stanisław Bonifacy Jundziłł i Wilibald Besser w świetle wzajemnej korespondencji. „Studia i Mat. Z dziejów nauki polskiej”, ser. B, zeszyt 21, 1971, p. 83-114.
• N.M. Shiyan, O.M.Optasiuk, L.V. Zavialova: The J.E. Gilibert collection in the National Herbarium of Ukraine (KW). „Ukrainian Botanical Journal”, vol. 67, 5, 2010, pp. 680–688 [in Ukrainian].
• N.M. Shiyan, L.V. Zavialova, O.M.Optasiuk . Herbarium of Jean Emmanuel Gilibert. Kyiv, Alterpress, 2013. [in Russian].
• A. Skridaila: Sumedėjusių augalų introdukcija Vilniaus universiteto Botanikos sode 1781-2000 metais, Daktaro disertacija (Introduction of woody plants at the Vilnius University Botanical Garden in 1781-2000, Doctoral thesis). Vilnius, 2001.
• A. Skridaila . Vilniaus universiteto Botanikos sodas ir mokslas jame 1781-2006 metais (The science at the Vilnius University Botanical Garden in 1781-2006), Mokslas Gamtos mokslų fakultete, IV mokslinės konferencijos pranešimai (Science at the Faculty of Natural Sciences, Proceeding of the IV conference. Vilnius, 2006.
• W. Sławiński: Dr. Jan Emanuel Gilibert, professor i założyciel Ogrodu Botanicznego w Wilnie. Przyczynek bio-bibliograficzny do historji Uniwersytetu Wileńskiego. Odbitka z „Ateneum Wileńskiego”, R. 3, zeszyt 9. Odbito 50 numerowanych egzemplarzy. 26, Wilno 1925.
• W. Sławiński: X. Stanisław Bonifacy Jundziłł, profesor Historii Naturalnej Wszechnicy Wileńskiej. „Annales Univ. M.Curie-Skłodowska”, sec. E, suppl. 1, p. 207, Lublin, 1947.
• LVIA, f. 567, ap. 2, b. 14. Inwentarz Sprzętów Ogrodowych i Roślin tak Treibhauzowych jak gruntowych w Ogrodzie Botanicznym Akademii Wileńskiej Roku 1799 m-ca Lipca 19 Dniu spisany.
• LVIA, f. 567, ap. 2, b. 3024, l. 382-383. Delo o Mediko-Chirurgicheshkoj akademiji: o kabinetach, kolekcijach i uchebnych posobijach akademiji v 1832-1942 godach.
• LVIA, f. 567, ap. 2, b. 3635, l. 43. Sprawozdanie z przeglądu gabinetów i pomocy naukowych Akademii Medyko-Chirurgicznej w r. 1834.
• LVIA, f. 567, ap. 2, b. 4954, l. 4, 6, 15-16. Delo Vilenskoj Mediko-Chirurgicheshkoj akademij i o peredache rastenij Botanicheskogo sada v vedenije Derptskogo universiteta i v drugyje vysshyje uchebnyje zavedenija, 1841.