Relief and deposits of erosional-denudational valleys in the Carpathian Foothill region – the Wiśnicz Foothill

• Autorzy: Michno Anna , Maciejczyk Karolina
• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The paper discusses variances in the relief of erosional-denudational valleys that are scattered across the woodland areas of the threshold of the Carpathian foothill region – in the Wiśnicz Foothills. Relief in the study area was characterized via geomorphological mapping and analyses of cartographic materials such as a LIDAR DEM. The paper also discusses valley types and valley morphometry along with the diversity of morphogenetic processes occurring in the study area. Deposits forming the floors of the studied valleys were also characterized through the use of 12 geologic drilling sites. The resulting data included the deposit grain size range and degree of deposit sorting. In the section on the analysis of present-day relief and relief evolution, the research focuses on the joint action of landslides and fluvial erosion. The following sequence of valley types is discussed for the main valleys presented in the study: denudational trough or gully, active V-shaped valley, V-shaped valley with a flat accumulation floor – found near the mouth of the watercourse. Active V-shaped valleys are characterized by the presence of short but numerous valley sections featuring predominant downcutting erosion or small, local accumulation zones. In this case, the presence of these sections is determined by the intensity of landslides on hill slopes in the studied valley, influx of material from tributary valleys, erosional capacity of local streams, and the presence of woody or rock steps in stream channels. The characteristics of deposits composing valley floors, described in the present study, indicate large differences in deposition process energy and short-distance transport of mineral-type material in stream channels. Research has shown significant complexity of regional factors and local factors affecting the evolution of small erosional-denudational valleys in forested areas in the southern part of the Wiśnicz Foothills. The location of the study area in the Silesian unit overthrust associated with the presence of a visible morphologic threshold, the middle foothills threshold, leads to significant, local differences in elevation, high degree of hill slope fragmentation, high activity of morphogenetic processes, and also affects the impact of these processes on deposits forming the floor of the studied valley.

Słowa kluczowe

EN

erosional-denudational valleys; geomorphologic mapping; deposits; Carpathian Foothills

• Wydawca: Polska Akademia Umiejętności
• Czasopismo: Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica
• Rocznik: 2019/2020
• Tom: Vol. 53/54
• Strony: 113--136
• Opis fizyczny: Bibliogr. 72 poz., rys., wykr.

Twórcy

autor

Michno Anna

• Jagiellonian University Faculty of Geography and Geology Institute of Geography and Spatial Management Department of Geomorphology, Poland

autor

Maciejczyk Karolina

• Jagiellonian University Faculty of Geography and Geology Institute of Geography and Spatial Management Department of Geomorphology, Poland

Bibliografia

• Blott S.J., Pye K., 2001. GRADISTAT: a grain size distribution and statistics package for the analysis of unconsolidated sediments. Earth Surface Processes and Landforms 26, 1237–1248.
• Bober L., Chowaniec J., Oszczypko N., Witek K., Wójcik A., 1977. Geologiczne warunki rozwoju osuwiska w Brzeżance koło Strzyżowa. Przegląd Geologiczny 25, 7, 372–376.
• Büdel J., 1944. Die morphologischen Wirkungen des Eiszeitklimas im gletscherfreinen Gebiet. Geologische Rundschau 34, 482–519.
• Buraczyński J., 1989. Rozwój wąwozów na Roztoczu Gorajskim w ostatnim tysiącleciu. Annales UMCS, sec. B 44/45, 95–104.
• Churska Z., 1966. Późnoglacjalne formy denudacyjne na zboczach pradoliny Noteci-Warty i doliny Drwęcy. Studia Societatis Scientiarum Torunensis, sec. C, 6, 1, 1–112.
• Dotterweich M., Schmitt A., Schmidtchen G., Bork H.-R., 2003. Quantifying historical gully erosion in northern Bavaria. Catena 50, 135–150.
• Dylik J., 1953. O peryglacjalnym charakterze rzeźby środkowej Polski. Acta Geographica Lodziensia 24, 1–109.
• Dylik J., 1956. Coup d’oeil sur la Polagne périglaciaire. Biuletyn Peryglacjalny 4, 185–238.
• Figuła K., 1955. Wstępna charakterystyka zjawisk erozji na terenie kilku powiatów województwa krakowskiego. Roczniki Nauk Rolniczych i Leśnych, ser. F, 71, 1, 111–148.
• Folk R.L., Ward W.C., 1957. Brazos bar, a study in the significance of grain-size parameters. Journal of Sedimentary Petrology 29, 3–27.
• Galarowski T., 1976. New observations of the present-day suffosion (piping) processes in the Bereźnica catchment basin in The Bieszczady Mountains (The East Carpathians). Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 10, 115–124.
• Gilewska S., Starkel L., 1988. Geomorfologia. [in:] K. Trafas (ed.), Atlas miejskiego województwa krakowskiego. PAN, Kraków.
• Jahn A., 1954. Denudacyjny bilans stoku. Czasopismo Geograficzne 25, 1–2, 38–64.
• Jahn A., 1956. Badania stoków w Polsce. Przegląd Geograficzny 28, 2, 281–302.
• Jaworski T., 2018. Późnoglacjalny i holoceński rozwój dolinek erozyjno-denudacyjnych na wybranych przykładach zboczy dolin i rynien w krajobrazie młodoglacjalnym Polski Północnej. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
• Jaworski T., Juśkiewicz W., 2014. Morfologia i etapy rozwoju parowu w Uściu koło Chełmna. Landform Analysis 25, 13–20.
• Karasiewicz T., Tobojko L., Świtoniak M., Milewska K., Tyszkowski S., 2019. The morphogenesis of erosional valleys in the slopes of the Drwęca valley and the properties of their colluvial infills. Bulletin of Geography. Physical Geography Series 16, 5–20.
• Klatkowa H., 1954. Niecki korozyjne w okolicach Łodzi. Biuletyn Peryglacjalny 1, 69–75.
• Klatkowa H., 1958. Studium morfodynamiczne pewnego wąwozu w Górach Świętokrzyskich. Acta Geographica Lodziensia 8, 99–194.
• Klatkowa H., 1964. Phases of dry valleys and dells development during the last cold period. [in:] Abstract of papers: 20-th International Geographical Union Congress, 20–28 July 1964, London, 16.
• Klatkowa H., 1965. Niecki i doliny denudacyjne w okolicach Łodzi. Acta Geographica Lodziensia 19, 1–142.
• Klimaszewski M., 1935. Morfologiczne skutki powodzi w Małopolsce Zachodniej w lipcu 1934 roku. Czasopismo Geograficzne 13, 2–4, 1283–291.
• Klimaszewski M., 1956. The principles of the geomorphological survey of Poland. Przegląd Geograficzny 28, 32–40.
• Kołodyńska-Gawrysiak R., 2008. Rola uwarunkowań lokalnych w ewolucji suchych dolin Wyżyny Lubelskiej podczas późnego vistulianu i holocenu. Landform Analysis 9, 37–40.
• Konecka-Betley K., Czępińska-Kamińska D., 1978. Ćwiczenia terenowe z gleboznawstwa. Wydawnictwo SGGW, Warszawa.
• Kostrzewski A., 1971. Niecki denudacyjne w krawędzi wysokiej terasy ujściowego odcinka doliny Bobru. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią 24, 77–95.
• Kotarba A., 1986. Rola osuwisk w modelowaniu rzeźby Beskidzkiej i pogórskiej. Przegląd Geograficzny, 58, 1–2, 119–129.
• Lach J., 1984. Geomorfologiczne skutki antropopresji rolniczej w wybranych częściach Karpat. Prace Monograficzne WSP Kraków 64, 1–142.
• Lehmann H., 1948. Periglaziale Züge im Formenschatz der Veluwe. Erdkunde 2, 69–79.
• Lembke H., 1954. Die Periglazialerscheinungen im Jungmoränengebiet westlich des Oderbruchs bei Freienwalde. [in:] H. Poser (ed.), Studien über die Periglazial-Erscheinungen in Mitteleuropa III. Göttinger Geographische Abhandlung 16, 55–95.
• Maciejczyk K., 2017. Ewolucja denudacyjnych systemów dolinnych na progu Pogórza Karpackiego. Archiwum Zakładu Geomorfologii IGiGP UJ, Kraków.
• Marsz A., 1964. O rozcięciach erozyjnych krawędzi Pradoliny Kaszubskiej między Gdynią a Redą. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią 13, 113–154.
• Maruszczak H., 1956. Główne cechy klimatycznej asymetrii stoków w obszarach peryglacjalnych i umiarkowanych. Annales UMCS, sec. B 11, 161–207.
• Michno A., 1995. Osuwiska progu Karpat między Rabą a Uszwicą. [in:] L. Kaszowski (ed.), Dynamika i antropogeniczne przeobrażenia środowiska przyrodniczego Progu Karpat między Rabą a Uszwicą, IGiGP UJ, Kraków, 51−58.
• Micun K., 2015. Analiza procesów i przekształceń dolin denudacyjnych Równiny Bielskiej. Inżynieria Ekologiczna 43, 80–87.
• Olewicz Z.R., 1968. Stratygrafia warstw jednostki bocheńskiej i brzegu jednostki śląskiej między Wieliczką a Bochnią oraz pierwotne ich położenie w basenach sedymentacyjnych Karpat lub Przedgórza. Prace Instytutu Naftowego, Katowice, 1-76.
• Olewicz Z.R., 1973. Tektonika jednostki bocheńskiej i brzegu jednostki śląskiej między Rabą a Uszwicą. Acta Geologia Polonica 23, 4, 701–761.
• Paluszkiewicz R., 2009. Zróżnicowanie litologiczne osadów dolinek erozyjno-denudacyjnych (Pomorze Zachodnie). [in:] A. Kostrzewski, R. Paluszkiewicz (eds.) Geneza, litologia i stratygrafia utworów czwartorzędowych 5, Wydawnictwo UAM, Poznań, 383–406.
• Paluszkiewicz R., 2016. Postglacjalna ewolucja dolinek erozyjno-denudacyjnych w wybranych strefach krawędziowych na Pojezierzu Zachodniopomorskim. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
• Paluszkiewicz R., Ratajczak-Szczerba M., 2013. Późnoglacjalne formy denudacyjne w krawędzi Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej. [in:] A. Kostrzewski, G. Rachlewicz, M. Woszczyk (eds.), Materiały VI Seminarium: Geneza, litologia i stratygrafia osadów xczwartorzędowych. UAM. Poznań, 114–117.
• Pietrzak M., 2002. Geomorfologiczne skutki zmian użytkowania ziemi na Pogórzu Wiśnickim. IGiGP UJ, Kraków.
• Poser H., 1948. Boden- und Klimaverhältnisse in Mittel- und Westeuropa während der Würmeiszeit. Erdkunde 2, 53–68.
• Rutkowski J., 1997. Przekształcenie wąwozów. [in:] L. Starkel (ed.), Rola gwałtownych ulew w ewolucji rzeźby Wyżyny Miechowskiej. Dokumentacja Geograficzna 8, 86–92.
• Schmitthenner H., 1925. Die Entstehung der Dellen und ihre morphologische Bedeutung. Zeitschrift für Geomorphologie 1, 3–28.
• Schramm W., 1925. Zsuwiska stoków górskich w Beskidzie. Wielkie zsuwisko w lesie wsi Duszatyn ziemi sanockiej. Kosmos 50, 1355–1374.
• Skiba S., 1992. Gleby zlewni Starej Rzeki. Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne 88, 39–47.
• Skiba S., Drewnik M., Klimek M., 1995. Gleby pyłowe progu Pogórza Karpackiego między Rabą a Uszwicą. [in:] L. Kaszowski (ed.), Dynamika i antropogeniczne przeobrażenia środowiska przyrodniczego Progu Karpat między Rabą a Uszwicą. IG UJ, Kraków, 27–33.
• Stachurska A., 1995. Szata roślinna progu Pogórza Karpackiego między Rabą a Uszwicą. [in:] L. Kaszowski (ed.), Dynamika i antropogeniczne przeobrażenia środowiska przyrodniczego Progu Karpat między Rabą a Uszwicą. IG UJ, Kraków, 111–113.
• Stankoviansky M., 2003. Historical evolution of permanent gullies in the Myjava Hill Land, Slovakia. Catena 51, 3–4, 223–239.
• Starkel L., 1957. Rozwój morfologiczny progu Pogórza karpackiego między Dębicą a Trzcianą. Prace Geograficzne IG PAN 11, 1–152.
• Starkel L., 1960a. Rozwój rzeźby Karpat fliszowych w holocenie. Prace Geograficzne IG PAN 22, 1–239. Starkel L., (ed.) 1960b. Mapa Geomorfologiczna Polski, arkusz Lesko, M-34-93D. 1:50,000. IG PAN, Warszawa.
• Starkel L., 1965. Rozwój rzeźby polskiej części Karpat Wschodnich (na przykładzie dorzecza górnego Sanu). Prace Geograficzne IG PAN 50, 1–160.
• Starkel L., 1972a. Karpaty Zewnętrzne. [in:] M. Klimaszewski (ed.), Geomorfologia Polski, T. 1: Polska Południowa. Góry i Wyżyny. PWN, Warszawa, 52–115.
• Starkel L., 1972b. Charakterystyka rzeźby Polskich Karpat i jej znaczenie dla gospodarki ludzkiej. Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich 10, 75–150.
• Starkel L., 1988. Rzeźba. [in:] J. Warszyńska (ed.), Województwo tarnowskie – monografia. PAN, Kraków, 19–28.
• Starkel L., 2011. Paradoxies in the development of gullies. Landform Analysis 17, 11–13.
• Stępień K., 2018. Holoceńska agradacja dna doliny Starej Rzeki (Pogórze Wiśnickie). Archiwum Zakładu Geomorfologii IGiGP UJ, Kraków.
• Śnieszko Z., 1995. Ewolucja obszarów lessowych Wyżyn Polskich w czasie ostatnich 15 000 lat. Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego 1496, 1–124.
• Święchowicz J., 1991. Budowa geologiczna i rzeźba zlewni Starej Rzeki. Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne 83, 165–184.
• Teisseyre H., 1929. Kilka drobnych obserwacji morfologicznych w Karpatach. Przegląd Geograficzny 9, 330-347.
• Tricart J., 1952. Cours de géomorphologie (2/1/1), Géomorphologie climatique, Le modelé des pays froids, Le modelé périglaciaire. Centre de documentation universitatire, Paris.
• Twardy J., 2008. Transformacja rzeźby centralnej części Polski Środkowej w warunkach antropopresji. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Tylman I., 2011. Morfogeneza dolinki denudacyjno-erozyjnej koło Mazowia (Dolina Wieprzy). Słupskie Prace Geograficzne 8, 109–128.
• Tylman L., Krąpiec M., Florek W., 2011. Subfosylne pnie w osadach wypełniających dno dolinki erozyjno-denudacyjnej k. Mazowa (w dolinie Wieprzy). Słupskie Prace Geograficzne 8, 129-136.
• Valentin C., Poesen J., Li Y., 2005. Gully erosion: impacts, factors and control. Catena 63, 132–153.
• Vanwalleghem T., Bork H.R., Poesen J., Dotterweich M., Schmidtchen G., Deckers J., Scheers S., Martens M., 2006. Prehistoric and Roman gullying in the European loess belt: a case study from central Belgium. The Holocene 16, 3, 393–401.
• Widacki W., 1966. Współczesny rozwój morfologiczny parowu Doły. Archiwum Zakładu Geomorfologii IGiGP UJ, Kraków.
• Wolnik R., 1981. Zastosowanie zdjęć lotniczych do badania rozwoju wąwozów Wyżyny Miechowskiej. Folia Geographica, ser. Geographica-Physica 14, 129–143.
• Zgłobicki W., Rodzik J., Superson J., Dotterweich M., Schmitt A., 2014. Phases of gully erosion in the Lublin Upland and Roztocze region. Annales UMCS sec B, 69, 149–162.
• Zielonka A., Oleszko B., Łuszczak E., Wrońska-Wałach D., 2014. Zapis dynamiki procesów osuwiskowych w przyrostach rocznych korzeni jodły pospolitej (Abies alba Mill.) – przykład z Pogórza Karpackiego. Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej 3, 40, 139–148.
• Ziętara T., 1968. Rola gwałtownych ulew i powodzi w modelowaniu rzeźby Beskidów. Prace Geograficzne IG PAN 60, 1–116.
• Żelazny M., (ed.) 2005. Dynamika związków biogennych w wodach opadowych, powierzchniowych i podziemnych w zlewniach o różnym użytkowaniu na Pogórzu Wiśnickim. IGiGP UJ, Kraków.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2021).