Warunki depozycji szczątków kręgowców w osadach środowisk okołopływowych dolnego wapienia muszlowego (anizyku) w kopalni „Stare Gliny” koło Olkusza

• Autorzy: Matysik M. , Surmik D.

Warianty tytułu

EN

Depositional conditions of vertebrate remains within the Lower Muschelkalk (Anisian) peritidal carbonates of the “Stare Gliny” quarry near Olkusz (Kraków-Silesia region, southern Poland)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

A detailed sedimentological study of the Lower-Middle Muschelkalk (Middle Triassic) carbonate succession exposed at the “Stare Gliny” quarry near Olkusz (Kraków-Silesia region, southern Poland) revealed numerous vertebrate remains within its lowermost sedimentary unit. This 7-m-thick package onlaps a gently-inclined surface of a paleoisland made of the Devonian (Givetian) dolostones, and was deposited during a transgressive phase of the second Middle Triassic transgression onto the southern Poland. The package consists largely of: 1) unfossiliferous dolosiltites and fine-grained dolarenites, the tops of which commonly contain root molds and small-scale karstic forms; 2) breccias (minor conglomerates) with lithoclasts of Givetian dolostones; 3) dolocretes; and 4) dolomitic shales. This lithofacies association represents a restricted lagoon which experienced longer periods of emersion. A minor occurrence of cryptalgal laminites reflects only temporary sedimentation in the intertidal zone of a tidal flat. The bone fragments occur within all types of lithofacies, but the macroscopically distinguishable specimens have been found exclusively in the dolocretes. The poor preservation and advanced disarticulation of bones hinder unequivocal assessment of their affinity. The small size of bones suggests that they represent prolacertiforms (perhaps juvenile Macrocnemus) or other small archosauromorphs similar in sizes to Protorosaurus or Czatkowiella whose remains were found in the 1950s within cave deposits, in the same outcrop. Macrocnemus widely inhabited Middle Triassic lagoons and tidal flats across Paleo-Europe and thus seems to fit well to the peritidal setting surrounding the “Stare Gliny” paleoisland. The bone-bearing package occurs 30 metres below the 5-m-thick oncolitic package that is widely regarded as a correlation horizon over the entire Kraków-Silesia region, and 15 metres below the sequence boundary marking the top of the Górażdże Beds in the Opole region and the Olkusz Bedsin the Kraków-Silesiaregion.On the basis of the secor relations,a conclusion can be made that the vertebrate assemblage is Bithynian/Pelsonian (middle Anisian) in age.

Słowa kluczowe

PL

szczątki kręgowców; facja; urwisko; dolny wapień muszlowy; anizyk; Śląsk

EN

vertebrate remains; cliff facies; Lower Muschelkalk; Anisian; Silesia

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Przegląd Geologiczny
• Rocznik: 2016
• Tom: Vol. 64, nr 7
• Strony: 495--503
• Opis fizyczny: Bibliogr. 59 poz., rys.

Twórcy

autor

Matysik M.

• Natural History Museum of Denmark, University of Copenhagen, Øster Voldgade 5–7, DK-1350 Copenhagen K, Denmark
• Instytut Nauk Geologicznych, Uniwersytet Jagielloñski, ul. Oleandry 2a, 30-063 Kraków

autor

Surmik D.

• Park Nauki i Ewolucji Człowieka, ul. 1-go Maja 10, 46-040 Krasiejów
• Wydział Nauk o Ziemi, Uniwersytet Œl¹ski, ul. Bêdziñska 60, 41-200 Sosnowiec

Bibliografia

• 1. ALEXANDROWICZ S.W. 1971 - Przekraczające ułożenie osadów triasowych na paleozoicznym podłożu w rejonie między Kluczami a Bydlinem. Rudy i Metale, 16: 468-470.
• 2. ALONSO-ZARZA A.M. 2003 - Palaeoenvironmental significance of palustrine carbonates and calcretes in the geological record. Earth-Sci. Rev., 60: 261-298.
• 3. ASSMANN P. 1944 - Die Stratigraphie der oberschlesischen Trias. Teil II - Der Muschelkalk. Abh. Reichsamt Bodenforsch., 208: 1-124.
• 4. AVANZINI M. & RENESTO S. 2002 - A review of Rhynchosauroides tirolicus Abel, 1926, ichnospecies (Middle Triassic: Anisian-Ladinian) and some inferences on Rhynchosauroides trackmaker. Riv. Ital. Paleont. Stratigr., 108: 51-66.
• 5. BARDZIŃSKI W., SURMIK D. & LEWANDOWSKI M. 2008 - Stanowisko kręgowców środkowego triasu koło Żyglina na Górnym Śląsku. Prz. Geol., 56: 532-536.
• 6. BILAN W. & GOLONKA J. 1972 - Poziom onkolitowy w środkowym wapieniu muszlowym wschodniego obrzeżenia Zagłębia Górnośląskiego. Kwart. Geol., 16: 491-493.
• 7. BORSUK-BIAŁYNICKA M. & EVANS S.E. 2009 - An Early Triassic vertebrate assemblage from karst deposits at Czatkowice, Poland. Palaeont. Pol., 65: 1-332.
• 8. BORSUK-BIAŁYNICKA M., COOK E., EVANS S.E. & MARYAŃSKA T. 1999 - A microvertebrate assemblage from the Early Triassic of Poland. Acta Palaeont. Pol., 44: 167-188.
• 9. BORSUK-BIAŁYNICKA M., MARYAŃSKA T. & SHISHKIN M.A. 2003 - New data on the age of the bone breccia from the locality Czatkowice 1 (Cracow Upland, Poland). Acta Palaeont. Pol., 48: 153-155.
• 10. CHRZĄSTEK A. & NIEDŻWIEDZKI R. 1998 - Kręgowce retu i dolnego wapienia muszlowego na Śląsku. Pr. Geol.-Miner. UWroc., 64: 69-81.
• 11. DIEDRICH C. 2002 - Vertebrate track bed stratigraphy at new megatrack sites in the Upper Wellenkalk Member and orbicularis Member (Muschelkalk, Middle Triassic) in carbonate tidal flat environments of the Western Germanic Basin. Palaegeogr., Palaeoclimatol., Palaeoecol., 183: 185-208.
• 12. DIEDRICH C. 2008 - Millions of reptile tracks - Early to Middle Triassic carbonate tidal flat migration bridges of Central Europe - reptile immigration into the Germanic Basin. Palaeogeogr., Palaeoclimat., Palaeoecol., 259: 410-423.
• 13. ESTEBAN M. & KLAPPA C.F. 1983 - Subaerial exposure environment. [W:] Scholle P.A., Bebout D.G. & Moore C.H. (red.), Carbonate depositional environments. Amer. Assoc. Petrol. Geol. Mem., 33: 1-54.
• 14. ETTER W. 2002 - Monte San Giorgio: Remarkable Triassic Marine Vertebrates. [W:] Bottjer D.J., Etter W., Hagadorn J.W. & Tang C.M. (red.), Exceptional fossil preservation - A unique view on the evolution of marine life. Columbia University Press, New York: 221-242.
• 15. GINSBURG R.N. 1960 - Ancient analogues of Recent stromatolites. Proceedings of 21st International Geological Congress, Copenhagen, Section, 22: 26-35.
• 16. GŁAZEK J. 1989 - Paleokarst of Poland. [W:] Bosák P., Ford D.C., Głazek J. & Horaček I. (red.), Paleokarst. Academia, Praga: 77-105.
• 17. GÜRICH G. 1884 - Uber einige Saurier des oberschlesinschen Muschelkalkes. Z. Deutsch. Geol. Ges., 36: 125-144.
• 18. HAGDORN H. 2007 - Röt & Muschelkalk. Röt and Muschelkalk macrofaunas in Poland. [W:] Szulc J. & Becker A. (red.), International Workshop on the Triassic of southern Poland, Pan-European Correlation of the Epicontinental Triassic, 4th Meeting, 3-8.09.2007, fieldtrip guide: 17-26
• 19. HUENE F. von 1902 - Übersicht über die Reptilien der Trias. - Jena (Gustav Fischer).
• 20. HUENE F. von 1916 - Beitrage zur Kenntnis der Ichthyosaurier im deutechen Muschelkalk. Palaeontographica, 62: 1-61.
• 21. HUENE F. von 1936 - Henodus chelyops, ein neuer Placodontier. Paleontographica, 84: 8-147.
• 22. KENDALL C.G.ST.C. & SKIPWITH P.A.d’E. 1968 - Recent algal mats of a Persian Gulf lagoon. J. Sediment. Petrol., 38: 1040-1058.
• 23. KNAUST D. 2013 - The ichnogenus Rhizocorallium: Classification, trace makers, palaeoenvironments and evolution. Earth-Sci. Rev., 126: 1-47.
• 24. KOWAL-LINKA M. & BODZIOCH A. 2012 - Warstwy kościonośne z Dactylosaurus (Reptilia, Sauropterygia) z retu (trias dolny, olenek) Opolszczyzny. Prz. Geol., 60: 646-649.
• 25. KOWAL-LINKA M., JOCHUM K.P. & SURMIK D. 2014 - LA-ICP-MS analysis of rare earth elements in marine reptile bones from the Middle Triassic bonebed (Upper Silesia, S Poland): Impact of long-lasting diagenesis, and factors controlling the uptake. Chem. Geol., 363: 213-228.
• 26. LIS J. & WÓJCIK Z. 1958 - Brekcja kostna w łomie Gliny pod Olkuszem. Prz. Geol., 6: 554-556.
• 27. LIS J. & WÓJCIK Z. 1960 - Triassic bone breccia and karst forms in Stare Gliny quarry near Olkusz (Cracow Upland). Kwart. Geol., 4: 55-75.
• 28. MATYSIK M. 2012 - Origin of high-frequency depositional cycles in Muschelkalk of southern Poland. Niepublikowana rozprawa doktorska. Uniwersytet Jagielloński, Kraków: 1-305.
• 29. MATYSIK M. 2014 - Sedimentology of the „ore-bearing dolomite” of the Kraków-Silesia region (Middle Triassic, southern Poland). Ann. Soc. Geol. Pol., 84: 81-112.
• 30. MATYSIK M. 2016 - Facies types and depositional environments of a morphologically diverse carbonate platform: a case study from the Muschelkalk (Middle Triassic) of Upper Silesia, southern Poland. Ann. Soc. Geol. Pol., 86.
• 31. MEYER H. von 1847-1855 - Zur Fauna der Vorwelt. 2 Abt. Die Saurier des Muschelkalkes mit Rücksicht auf die Saurier aus Buntem Sandstein und Keuper. Frankfurt a. Main: 1-167.
• 32. MYSZKOWSKA J. 1992 - Lithofacies and sedimentation of Diplopora Dolomite (Middle Muschelkalk) in the east part of the Cracovian-Silesian region. Ann. Soc. Geol. Pol., 62: 19-62.
• 33. NAWROCKI J. & SZULC J. 2000 - The Middle Triassic magnetostratigraphy from the Peri-Tethys Basin in Poland. Earth Planet. Sci. Lett., 182:77-92.
• 34. PASZKOWSKI M. & WIECZOREK J. 1982 - Fossil karst with Mesosoic bone breccia in Czatkowice (Cracow Upland, Poland). Kras i Speleologia, 4: 32-38.
• 35. RIEPPEL O. & KEBANG L. 1995 - Pachypleurosaurs (Reptilia: Sauropterygia) from the Lower Muschelkalk, and a Review of the Pachypleurosauroidea. Fieldiana, Geology, 32: 1-44.
• 36. RIEPPEL O. & HAGDORN H. 1997 - Paleobiogeography of Middle Triassic Sauropterygia in Central and Western Europe. [W:] Callaway J.M. & Nicholls E.L. (red.), Ancient Marine Reptiles. Academic Press, San Diego: 121-144.
• 37. SCHMIDT M. 1928- Die Lebewelt unserer Trias. Öhringen: 1-461.
• 38. SCHRAMMEN A. 1899 - Beitrag zur Kenntniss der Nothosauriden des unteren Muschelkalkes in Oberschlesien. Z. Deutsch. Geol. Ges., 51: 388-408.
• 39. SEILACHER A. 1986 - Evolution of behavior as expressed in marine trace fossils. [W:] Nitecki M.H. & Kitchell J.A. (red.), Evolution of Animal Behavior. Paleontological and Field Approaches. Oxford University Press, New York: 62-87.
• 40. SENKOWICZOWA H. 1998- Triassic of the north-eastern margin of the Upper Silesian Coal Basin. Biul. Państw. Inst. Geol., 378: 5-58.
• 41. SHINN E.A., LLOYD R.M. & GINSBURG R.N. 1969 - Anatomy of a modern carbonate tidal flat, Andros Island, Bahamas. J. Sediment. Petrol., 39: 1202-1228.
• 42. SOBCZYŃSKI P. & SZUWARZYŃSKI M. 1977 - Występowanie kości kręgowców w utworach dolnego wapienia muszlowego okolic Chrzanowa. Prz. Geol., 25: 31-32.
• 43. SULEJ T., NIEDŹWIEDZKI G., NIEDŹWIEDZKI R., SURMIK D. & STACHACZ M. 2011 - Nowy zespół kręgowców z marginalno-morskich i lądowych osadów dolnego kajpru (ladyn, środkowy trias) z Miedar na Śląsku. Prz. Geol., 59: 426-430.
• 44. SURMIK D. 2010a - Preliminary taphonomical analysis of Lower Muschelkalk bone accumulation in Silesia (Poland). [W:] Nowakowski D. (red.), Morphology and Systematic of Fossil Vertebrates. DN Publisher, Wrocław: 110-117.
• 45. SURMIK D. 2010b - Zróżnicowanie taksonomiczne i wybrane aspekty tafonomii gadów morskich wapienia muszlowego Śląska, Niepublikowana praca magisterska. Arch. Uniwersytetu Śląskiego, Sosnowiec: 1-110.
• 46. SURMIK D. 2013 - Triasowe gady morskie w Polsce. Rocz. Muz. Ewolucji Inst. Paleobiol. PAN, 5: 9-16.
• 47. SURMIK D. & BRACHANIEC T. 2013 - The large superpredators’ teeth from Middle Triassic of Poland. CTGeo, 2: 91-94.
• 48. SURMIK D., BOCZAROWSKI A., BALIN K., DULSKI M., SZADE J., KREMER B. & PAWLICKI R. 2016 - Spectroscopic Studies on Organic Matter from Triassic Reptile Bones, Upper Silesia, Poland. PLoS ONE, 11: e0151143.
• 49. SZULC J. 2000 - Middle Triassic evolution of the Northern Peri-Tethys area as influenced by early opening of the Tethys Ocean. Ann. Soc. Geol. Pol., 70: 1-48.
• 50. SZULC J. 2007 - Stop II .4. Stare Gliny - active quarry. [W:] Szulc J. & Becker A. (red.), International Workshop on the Triassic of southern Poland, Pan-European Correlation of the Epicontinental Triassic, 4th Meeting, 3-8.09.2007, fieldtrip guide: 60-61.
• 51. ŚLIWIŃSKI S. 1961 - Warstwy olkuskie. Rudy i Metale, 12: 526-529.
• 52. ŚLIWIŃSKI S. 1964 - Geologia obszaru siewierskiego. Pr. Geol. Pol. Akad.Nauk, 25: 18-58.
• 53. TARLO L.B. 1959 - Anew Middle Triassic reptile fauna from fissures in the Middle Devonian limestones of Poland. Proc. Geol. Soc. London, 1538: 63-64.
• 54. VOLZ W. 1902 - Proneusticosaurus, eine neue Sauropterygier-Gattung aus dem unteren Muschelkalk Oberschlesiens. Palaeontographica, 49: 121-162.
• 55. WRIGHT V.P. & TUCKER M.E. 1991 - Calcretes: an introduction. [W:] Wright V.P. & Tucker M.E. (red.), Calcretes. IAS Reprint series 2. Blackwell Scientific Publications, Oxford: 1-22.
• 56. WYCZÓŁKOWSKI J. 1971- Wpływ morfologii powierzchni podłoża paleozoicznego na sedymentację osadów pstrego piaskowca i dolnego wapienia muszlowego. Biul. Inst. Geol., 243: 121-150.
• 57. WYCZÓŁKOWSKI J. 1982 - Transgresja morza triasowego na obszarze północno-wschodniego obrzeżenia Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Biul. Inst. Geol., 342: 39-72.
• 58. ZAWIDZKA K. 1975 - Conodont stratigraphy and sedimentary environment of the Muschelkalk in Upper Silesia. Acta Geol. Pol., 25: 217-256.
• 59. ZEUSCHNER L. 1836 - Krakauer Muschelkalk, seine Erzführung und Knochenreste. Neues Jahrb. Miner., Geognos., Geol. und Petrefakten- kunde: 340-342.

Uwagi

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę