Zmiany kształtu ziaren kwarcowych oraz składu mineralnego piaszczystych osadów miocenu, pliocenu i niższego czwartorzędu w rowie Kleszczowa

• Autorzy: Goździk J. , Kenig K. , Skórzak A.

Warianty tytułu

EN

Changes in the shape of quartz grains and in mineral composition of Miocene, Pliocene and lower Quaternary sand deposits in the Kleszczów Graben

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W osadach pobranych z kopalni węgla brunatnego Bełchatów zbadano skład minerałów ciężkich i lekkich oraz kształt ziaren kwarcu osadów należących do miocenu, pliocenu i przykrywających je osadów niższego czwartorzędu. Badane osady miocenu–pliocenu należą do jednostek litostratygraficznych nazwanych kompleksami: podwęglowym, węglowym, ilasto-węglowym oraz najmłodszym ilasto-piaszczystym. Osady niższego czwartorzędu wykształcone są w postaci serii aluwialnych. W składzie mineralnym trzech dolnych kompleksów osadów mioceńskich dominują przezroczyste minerały odporne: turmalin i dysten, czasem występujące przemiennie, oraz staurolit. Znacznie mniejsze zawartości osiąga rutyl i cyrkon. Charakterystyczną cechą tego zespołu mineralnego jest minimalny udział granatów oraz brak minerałów nieodpornych. Natomiast odmienny skład minerałów ciężkich obserwuje się w osadach należących do kompleksu ilasto-piaszczystego, gdzie następuje nagły wzrost udziału granatów, przy dalszej dominacji turmalinu i większej niż poprzednio, ilości staurolitu. Wśród minerałów nieprzezroczystych w osadach mioceńsko-plioceńskich powszechny jest ilmenit i hematyt. Skład minerałów ciężkich w osadach czwartorzędowych zalegających powyżej utworów plioceńskich jest podobny do obserwowanego w tych ostatnich, przy większej zawartości granatów. We frakcji lekkiej wszystkich badanych kompleksów osadów miocenu–pliocenu przeważają ziarna kwarcu ze zmienną zawartością minerałów siarczanowych, agregatów ilasto-żelazistych oraz okruchów węgla brunatnego. Kompleksy osadów wykazują wyraźną odrębność mineralną. Minerały siarczanowe licznie obecne są jedynie w dwóch dolnych kompleksach. Kształt ziaren kwarcowych z osadów miocenu–pliocenu jest mało zróżnicowany w profilu pionowym, o czym świadczy niski stopień ich zaokrąglenia wyrażony w skali Krumbeina. Natomiast mikrorzeźba powierzchni ziaren kwarcu z tych osadów odznacza się wyraźną zmiennością. W dolnej i górnej części zbadanych osadów występują w ogromnej przewadze ziarna typu EL (obtoczone błyszczące). W części środkowej następuje spadek zawartości ziaren EL a wzrost udziału ziaren ET (przejściowe). Można sądzić, że pierwotna powierzchnia ziaren zaokrąglonych błyszczących w wyniku trawienia chemicznego uległa znacznemu zniszczeniu. W osadach preglacjalnych należących do najniższego czwartorzędu i spoczywających bezpośrednio na utworach plioceńskich, pojawia się wyraźna domieszka ziaren RM (okrągłych matowych), których liczba wzrasta systematycznie, aż do wyraźnej ich dominacji w części stropowej. Jest to ważne kryterium ułatwiające postawienie granicy pomiędzy osadami górnego neogenu (pliocenu) a sedymentacją plejstoceńską. Natomiast skład mineralny aluwiów preglacjalnych oraz najniższej części aluwiów wyżej leżących jest podobny do obserwowanego w osadach plioceńskich. Dopiero powyżej pojawiają się skalenie, a ich udział zwiększa się ku stropowi aluwiów. Źródłem tego minerału były osady glacjalne.

EN

Samples of Miocene, Pliocene and overlying Lower Pleistocene deposits collected from the Bełchatów brown coal mine were analysed for the composition of heavy and light minerals and the shape of quartz grains. The Miocene–Pliocene deposits represent lithostratigraphic units called the subcoal unit, coal unit, clayey-coal unit and the youngest clayey-sandy unit. The Lower Pleistocene deposits are represented by alluvial series. Mineral composition of the three lowest Miocene units is dominated by transparent resistant minerals. They are represented by tourmaline and disthene, which occasionally occur alternately, and staurolite. Rutile and zircon contents are much lower. The characteristic feature of this mineral assemblage is a very low content of garnets and lack of non-resistant minerals. However, a different composition of heavy minerals is observed in deposits representing the clayey-sandy unit. An abrupt increase in the amount of garnets is observed here, again with the dominance of tourmaline and a greater content of staurolite. Opaque minerals are represented in the Miocene-Pliocene deposits by common ilmenite and hematite. The heavy minerals composition of the Pleistocene deposits is similar to that observed in the underlying Pliocene series, however the content of garnets is higher. The light fraction of all the Miocene–Pliocene units is dominated by variable amounts of quartz grains, proportional to the contents of the remaining constituents represented by sulphate minerals, clayey-ferruginous aggregates and lignite fragments. The individual lithological units exhibit distinct, specific mineral characteristics. Sulphate minerals are abundant in the lower two units. Quartz grains from the Miocene-Pliocene deposits show low shape variability in the vertical section. Microrelief of quartz grains from these deposits is conspicuous by pronounced variability. In the lower and upper parts of the deposits, EL-type (blunt shining) grains are definitely prevalent. In the middle part, the amount of EL grains decreases with the increase in ET grains (transitional). It allows suggesting that the original surface of rounded polished grains was largely destroyed by chemical etching. The preglacial deposits, included in the lowermost Quaternary and immediately overlying the Pliocene series, contain a considerable admixture of RM grains (round matt). Their amount constantly increases to become dominant at the top. This is a very important criterion facilitating placing the boundary between the Upper Neogene deposits (Pliocene) and the Pleistocene succession. Mineral composition of the preglacial alluvial deposits and the overlying alluvial series is similar to that observed in the Pliocene deposits. Feldspars appear only above and their content increases upwards in the alluvial deposits. They were derived from glacial deposits.

Słowa kluczowe

PL

minerały ciężkie; minerały lekkie; obróbka ziaren kwarcu; neogen; dolny plejstocen; Kopalnia Węgla Brunatnego Bełchatów; środkowa Polska

EN

heavy minerals; light minerals; quartz grain reworking; Neogene; Lower Pleistocene; Bełchatów Brown Coal Mine; Central Poland

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego
• Rocznik: 2010
• Tom: nr 438
• Strony: 33--50
• Opis fizyczny: Bibliogr. 69 poz., rys., wykr., zdj.

Twórcy

autor

Goździk J.

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych, ul. Narutowicza 88, 90-568 Łódź

autor

Kenig K.

• Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, 00-975 Warszawa, ul. Rakowiecka 4

autor

Skórzak A.

• KWB Bełchatów, Rogowiec, ul. Św. Barbary 3, 97-400 Bełchatów

Bibliografia

• 1. BALWIERZ Z., GOŹDZIK J., MARCINIAK B., 2008 — Geneza misy jeziornej i warunki środowiskowe akumulacji limniczno-bagiennej w interglacjale mazowieckim w rowie Kleszczowa (środkowa Polska). Biul. Państw. Inst. Geol., 428: 3–22.
• 2. BARANIECKA M.D., 1975 — Znaczenie profilu z Ponurzycy dla badań genezy i wieku preglacjału Mazowsza. Kwart. Geol., 19, 3: 651–665.
• 3. BARANIECKA M.D., SARNACKA Z., 1971 — Stratygrafia czwartorzędu i paleogeografia dorzecza Widawki. Biuletyn Inst. Geol., 254: 157–270.
• 4. BARCICKI M., CICHOSZ-KOSTECKA A., GOŹDZIK J., MYCIELSKA-DOWGIAŁŁO E., PRÓSZYŃSKA-BORDAS H., 1988 — Sedimentologic analysis of thick deposits in the karst pit at the N border of the Holy Cross MTS (Poland). Miscelanea Geographica, 3: 55–67.
• 5. BURCHART J., KASZA L., LORENC S., 1988 — Fission-track zirkone dating of tuffic intercalations. Bull. Pol. Acad. Sc., Earth Sc., 36: 281–286.
• 6. CAILLEUX A., 1942 — Les actions éoliennes périglaciaires en Europe. Mem. Soc. Géol. France, 21, 46: 176 p.
• 7. CAILLEUX A., 1961 — Aplication à la géographie des methods d’étude des sables et des galets. Courso de Altos Etudos Geographicos Univ. de Brasil, Rio de Janeiro: 151 p.
• 8. CIEŚLIŃSKI S., DĄBROWSKA Z., 1980 — Budowa geologiczna podłoża trzeciorzędu oraz stratygrafia permu i mezozoiku w rowie bełchatowskim. Przew. LII Zjazdu Pol. Tow. Geol.: 7–33. Wyd. Geol., Warszawa
• 9. CIUK E., PIWOCKI M., 1982 — Geologia trzeciorzędu w rowie Kleszczowa i jego otoczeniu. Przew. LII Zjazdu Pol. Tow. Geol.: 56–70. Wyd. Geol., Warszawa
• 10. CZARNECKI L., FRANKOWSKI R., KUSZNERUK J., 1992a — Syntetyczny profil litostratygraficzny utworów trzeciorzędowych złoża „Bełchatów”. W: Geologia formacji węglonośnych Polski: 18–23. Materiały XV Sympozjum. Wyd. AGH, Kraków.
• 11. CZARNECKI L., FRANKOWSKI R., ŚLUSARCZYK G., 1992b — Syntetyczny profil litostratygraficzny utworów trzeciorzędowych złoża „Bełchatów” dla potrzeb bazy danych geologicznych. Górn. Odkryw. , 34, 3/4: 103–111.
• 12. DONNERS T.H., KLOSTERBOER-VAN HOEVE M.L., WESTERHOFF W., VERREUSSEL R.M.C.H., LOTTER A.F., 2007 — Late Neogene continental stages in NE Europe revisited. Earth Sc. Rev., 85: 161–186.
• 13. DYJOR S. 1987 — Młodotrzeciorzędowy i eoplejstoceński rozwój sieci kopalnych dolin w Polsce na tle ewolucji paleogeograficznej obszaru bruzdy środkowoeuropejskiej. W: Problemy młodszego neogenu i eoplejstocenu w Polsce: 13–42. Materiały Konferencji Naukowej „Plioceńska i eoplejstoceńska sieć rzeczna i związane z nią kompleksy gruboklastycznych osadów w Polsce”. Ossolineum, Wrocław.
• 14. GOTOWAŁA R., HAŁUSZCZAK A., 2002 — The Late Alpine structural development of the Kleszczów Graben (Central Poland) as a result of reactivation of pre-existing, regional dislocation. EGS Stephan Mueller Spec. Publ., 1: 137–150.
• 15. GOŹDZIK J., 1980 — Zastosowanie morfoskopii i graniformametrii do badań osadów kopalni węgla brunatnego „Bełchatów”. Stud. Region., 4, 9: 101–114.
• 16. GOŹDZIK J., 1981 — Les changements du processus éoliens dans la Pologne Centrale au cours du Vistulian (Würm). Recherches Geographiques a Strasbourg., 16–17: 115–120.
• 17. GOŹDZIK J., 1991 — Sedimentological record of aeolian processes from the Upper Plenivistulian and the turn of Pleni- and Late Vistulian in Central Poland. W: Late Vistulian (=Weichselian) and Holocene Aeolian Phenomena in Central and Northern Europe (red. S. Kozarski). Zeitschr. Geomorp., Supplement-band, 90: 51–60.
• 18. GOŹDZIK J., 1995 — Wybrane metody analizy kształtu ziaren piasków dla celów paleogeograficznych i stratygraficznych. W: Badania osadów czwartorzędowych. Wybrane metody i interpretacja wyników (red. E. Mycielska-Dowgiałło, J. Rutkowski): 115–132. WGiSR UW, Warszawa.
• 19. GOŹDZIK J., 1999 — Sediments of periglacial environment from Pleistocene deposits in the Bełchatów open-cast mine. Periglacial environments: past, present and future. W: Lodz Periglacial Symposium: 75–82. Kat. Bad. Czwart. UŁ, Łódź.
• 20. GOŹDZIK J., 2001 — Stratygrafia i paleogeografia osadów czwartorzędowych w środkowo-zachodniej części kopalni Bełchatów z wykorzystaniem morfoskopii ziaren kwarcowych. W: Eolizacja osadów jako wskaźnik stratygraficzny czwartorzędu (red. E. Mycielska-Dowgiałło): 93–124. Prac. Sedyment. WGiSR UW, Warszawa.
• 21. GOŹDZIK J., 2007a — Południkowa zmienność kształtu ziarn kwarcowych wydm Polski (Longitudinal change of shape of the quartz grains from Polish dunes). W: Rekonstrukcja dynamiki procesów geomorfologicznych – formy rzeźby i osady (red. E. Smolska, D. Giriat): 189–197. WGiSR UW, Warszawa.
• 22. GOŹDZIK J., 2007b — The Vistulian aeolian succession in central Poland. Sedimentary Geology, 193, 1–4: 211–220.
• 23. GOŹDZIK J., MYCIELSKA-DOWGIAŁŁO, E., 1982 — Badanie wpływu niektórych procesów geologicznych na przekształcenie powierzchni ziaren kwarcowych. Prz. Geogr., 54, 3: 219–241.
• 24. GOŹDZIK J., MYCIELSKA-DOWGIAŁŁO E., 1988 — Geneza zmatowienia powierzchni dobrze zaokrąglonych ziaren kwarcu w świetle badań w mikroskopie elektronowym. W: Geneza osadów i gleb w świetle badań w mikroskopie elektronowym (red. E. Mycielska-Dowgiałło): 57–64. Wyd. UW, Warszawa.
• 25. GOŹDZIK J., WIATRAK M., 2001 — Nowa interpretacja profilu wiercenia Lesiów PIG-1. Przykład dylematów w chronostratygrafii osadów kenozoiku środkowej Polski. Prz. Geol., 49: 1072–1077.
• 26. GOŹDZIK J., KENIG K., SKÓRZAK A., 2008 — Wybrane cechy litologiczne osadów piaszczystych miocenu, pliocenu i starszego czwartorzędu w KWB Bełchatów. W: Osady z pogranicza czwartorzędu i neogenu, paleogenu – źródłem informacji o wpływie podłoża na litologię osadów na Niżu Polskim (red. K. Kenig): 9–10. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 27. HARAPIŃSKA-DEPCIUCH M., 1957 — Materiały okruchowe w kredzie środkowej z osłony mezozoicznej Gór Świętokrzyskich. Kwart. Geol., 1, 3/4: 449–461.
• 28. HARAPIŃSKA-DEPCIUCH M., 1974 — Skały platformy prekambryjskiej w Polsce. Cz. 2. Pokrywa osadowa. Kreda. Pr. Inst. Geol., 74: 168–186.
• 29. HEUMANN G., LITT T., 2002 — Stratigraphy and paleooecology of the late Pliocene and early Pleistocene in the open-cast mine Hambach (Lower Rhine Basin). Geologie en Mijnbouw. Netherlands J. Geosci., 81, 2:193–199.
• 30. JURKIEWICZOWA I., 1961 — Czwartorzęd dorzecza Widawki. Biul. Inst. Geol., 169: 175–211
• 31. KEMNA H.A., WESTERHOFF W.E., 2007 — Remarks on the palynology-based chronostratigraphical subdivision of Pliocene terrestial deposits in NW-Europe. Quatern. Intern., 164–165: 184–196.
• 32. KASIŃSKI J.R., 2004 — Paleogen i neogen w zapadliskach i rowach tektonicznych. W: Budowa geologiczna Polski. T. 1. Stratygrafia, Cz. 3a. Kenozoik, paleogen, neogen (red. T.M. Peryt, M. Piwocki): 134–161. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 33. KENIG K., 1995 — Microtextures of surfaces of quartz grains from marine and land deposits of the Southern Baltic. Geological Atlas of the Southern Baltic 1:500 000. PAE, Sopot–Warszawa.
• 34. KENIG K., 1996 — Badania litologiczno-petrograficzne osadów czwartorzędowych. SMGP w skali 1:50 000 arkusz Kłodawa. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 35. KENIG K., 1999a — Analiza minerałów ciężkich. W: Metodyka opracowania Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (red. L. Marks, A. Ber): 58–60. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 36. KENIG K., 1999b — Analiza składu mineralno-petrograficznego frakcji piaszczystej. W: Metodyka opracowania Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (red. L. Marks, A. Ber): 60. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 37. KENIG K., 2000 — Ocena wartości interpretacyjnej współczynnika obtoczenia ziaren kwarcu z osadów czwartorzędowych (metoda fotograficzna). Prz. Geol., 48, 4: 360–363.
• 38. KENIG K., MARKS L., 2001 — Znaczenie kryteriów litologicznych dla stratygrafii osadów czwartorzędowych. W: Eolizacja osadów jako wskaźnik stratygraficzny czwartorzędu (red. E. Mycielska-Dowgiałło): 9–16. Wyd. UW, Warszawa.
• 39. KOCISZEWSKA-MUSIAŁ G., KOSMOWSKA-CERANOWICZ B., 1976 — Charakterystyka litologiczna osadów trzeciorzędowych i „preglacjalnych” z wybranych profili wierceń Warszawy i okolic. Pr. Muz. Ziemi, 25: 29–54.
• 40. KOSMOWSKA-CERANOWICZ B., 1966 — Osady preglacjalne dorzecza środkowej Wisły. Pr. Muzeum Ziemi, 9: 223–287.
• 41. KOSMOWSKA-CERANOWICZ B., 1976 — Wiek osadów z Cetenia i Ponurzycy w świetle badań mineralno petrograficznych. Kwart Geol. 20, 3: 627–641.
• 42. KOSMOWSKA-CERANOWICZ B., 1978 — Znaczenie kryteriów petrograficznych w badaniach osadów trzeciorzędowych w nawiązaniu do profilu z Bezławeckiego Dworu koło Kętrzyna. Pr. Muzeum Ziemi, 28: 63–77.
• 43. KOSMOWSKA-CERANOWICZ B., 1979 — Zmienność litologiczna i pochodzenie okruchowych osadów trzeciorzędowych wybranych rejonów północnej i środkowej Polski w świetle wyników analiz przezroczystych minerałów ciężkich. Pr. Muzeum Ziemi, Prace Geol., 30: 3–73.
• 44. KOSMOWSKA-CERANOWICZ B., KOCISZEWSKA-MUSIAŁ G., 1976 — Charakterystyka litologiczna osadów trzeciorzędowych i „preglacjalnych” z wybranych profili wierceń Warszawy i okolic. Pr. Muzeum Ziemi, 25: 29–54.
• 45. KOSMOWSKA-CERANOWICZ B., KOCISZEWSKA-MUSIAŁ G., MUSIAŁ T., 1976 — Mineralogiczno-petrograficzne podstawy wydzieleń kompleksów osadów trzeciorzędowych i „preglacjalnych” w wierceniu Hipolitów. Kwart. Geol., 20,2: 363–379.
• 46. KOSSOWSKI L., 1974 — Budowa geologiczna złoża węgla brunatnego Bełchatów ze szczególnym uwzględnieniem tektoniki podłoża. Gór. Odkryw., 16, 10/11: 336–344.
• 47. KRUMBEIN W.C., 1941 — Measurement and geological record significance of shape and roundness of sedimentary particles. J. Sediment. Petrol., 11: 64–72.
• 48. KRZYSZKOWSKI D., 1990 — Litostratygrafia osadów czwartorzędowych w rowie Kleszczowa. Geol. AGH, 16, 1: 111–137.
• 49. KRZYSZKOWSKI D., 1993 — Neogene fluvial sedimentation in the Kleszczów Graben, central Poland. J. Sediment. Petrol., 63, 2: 204–217.
• 50. KRZYSZKOWSKI D., 1995 — An outline of the Pleistocene stratigraphy of the Kleszczow Graben, Bełchatów outcrop, central Poland. Quatern. Sc. Rev., 14: 61–83.
• 51. KRZYSZKOWSKI D., CZERWONKA J., 1992 — Quaternary geology of the Kleszczów Graben (central Poland): a study on boreholes from the western forefield of the „Bełchatów” outcrop. Quatern. Stud. Pol., 11: 91–129.
• 52. KRZYSZKOWSKI D., SZUCHNIK A., 1995 — Pliocene–Pleistocene boundary in the Kleszczow Graben at Bełchatów, central Poland. J. Quatern. Sc., 10: 45–58.
• 53. KRZYSZKOWSKI D., WINTER H., 1996 — Stratigraphic position and sedimentary features of the Tertiary Uppermost Fluvial Member in the Kleszczów Graben, central Poland. Ann. Soc. Geol. Pol., 66: 17–33.
• 54. LEWIŃSKI J., 1928 — Utwory preglacjalne i glacjalne Piotrkowa i okolic. Spraw. z Pos. Tow. Nauk. Warsz., Wydz. III Nauki Matem.-Przyr., 21: 49–66.
• 55. MANIKOWSKA B., 1985 — O glebach kopalnych, stratygrafii i litologii wydm Polski środkowej. Acta Geogr. Lodz., 52: 1–137.
• 56. MARUSZCZAK H., GOŹDZIK J., 2001 — Znaczenie paleogeograficzne osadów fluwioperyglacjalnych poprzedzających nasunięcie lądolodu odrzańskiego w dolinie Wisły środkowej. W: Eolizacja osadów jako wskaźnik stratygraficzny czwartorzędu (red. E. Mycielska-Dowgiałło): 65–79. Wyd. WGiSR UW, Warszawa.
• 57. MOJSKI J.E., 2005 — Ziemie polskie w czwartorzędzie. Zarys morfogenezy. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 58. MYCIELSKA-DOWGIAŁŁO E., 1995 — Wybrane cechy teksturalne i ich wartości interpretacyjne. W: Badania osadów czwartorzędowych. Wybrane metody i interpretacja wyników (red. E. Mycielska-Dowgiałło, J. Rutkowski): 29–105. WGiSR UW, Warszawa.
• 59. MYCIELSKA-DOWGIAŁŁO E., WORONKO B., 2001 — Wybrane cechy osadów ułatwiające ich podział stratygraficzny, na przykładzie otworów Galumin 1, Kozły K-1, Niksowizna i Olszewo Węgorzewskie. W: Eolizacja osadów jako wskaźnik stratygraficzny czwartorzędu (red. E. Mycielska-Dowgiałło): 42–58. Wyd. WGiSR UW, Warszawa.
• 60. RÓŻYCKI S.Z., 1972 — Plejstocen Polski środkowej. PWN, Warszawa.
• 61. RZECHOWSKI J., 1987 — Osady plio-plejstoceńskie we wschodniej części Wyżyny Lubelskiej (dorzecze Bugu). W: Problemy młodszego neogenu i eoplejstocenu w Polsce (red. A. Jahn, S. Dyjor): 179–193. Ossolineum, Wrocław.
• 62. PREMIK J., 1930 — Badania nad dyluwium województwa łódzkiego. Cz. 1. O utworach preglacialnych, glacjalnych i interglacjalnych w dorzeczu środkowej Warty, Widawki i Prosny. Rocz. PTG, 6: 382–392.
• 63. STANKOWSKI W., KRZYSZKOWSKI D., 1991 — Stratygrafia czwartorzędu okolic Konin. W: Przemiany środowiska geograficznego obszaru Konin–Turek (red. W. Stankowski): 11–31. Instytut Badań Czwartorzędu UAM, Poznań.
• 64. SZYNKIEWICZ A., 2000 — Wiek węgla brunatnego na tle pozycji geologicznej badanych próbek (KWB „Bełchatów”). Prz. Geol., 48, 11: 1038–1045.
• 65. WAGNER M., 1982 — Zmienność litologiczno-petrograficzna i warunki sedymentacji utworów najmłodszego trzeciorzędu w zapadlisku środkowej Odry. Geol. Sud., 17, 1/2: 57–101.
• 66. WAGNER M., 1989 — Zmienność zespołów minerałów ciężkich w profilu trzeciorzędu rowu Bełchatowa. Spraw. z Pos. Komis. Nauk. PAN, 33, 2: 371–373.
• 67. WAGNER M., 2000 — Petrografia i praktyczne znaczenie paratonsteinów ze złoża węgla brunatnego Bełchatów. Pr. Geol. Komis. Nauk. Geol. PAN, 147: 101–122.
• 68. WITKOWSKI A., 1969 — Budowa geologiczna niecki tomaszowskiej. Prace Inst. Geol., 53.
• 69. WORONKO B., ŻARSKI M., BUJAK Ł., 2007 — Pozycja stratygraficzna osadów dolnego plejstocenu w południowej części Niziny Południowopodlaskiej – dyskusja merytoryczna. Biul. Państw. Inst. Geol.: 425: 87–104.