Tradycyjny piec wiejski jako fenomen architektoniczno-kulturowy

• Autorzy: Szewczyk J

Warianty tytułu

EN

Cottage stove - the architectural and cultural phenomenon

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W artykule przedstawiono fenomen wiejskiego pieca jako elementu architektonicznego będącego przedmiotem zainteresowań dawnych budowniczych i architektów od XVIII wieku do współczesności, lecz także stale obecnego w polskiej literaturze pięknej od XVI wieku Omówiono znaczenie, jakie wiejskiemu piecowi przydawali miłośnicy polskiej kultury dawnej i kultury ludowej. Powodem powzięcia badań jest wyjątkowość niektórych urządzeń ogniowo-kominowych w pewnych regionach Polski, co przed kilkudziesięciu laty dostrzegł prof. Ignacy Tłoczek, uważając np. „piece podlaskie" za „osobliwość niespotykaną nigdzie indziej na świecie". Celem niniejszego artykułu jest jednak nie tylko uzupełnienie luki poznawczej, nie tylko synteza rozproszonej wiedzy na temat polskich pieców, lecz także - jako przyczynek do dalszych badań - stworzenie merytorycznej podstawy do dalszych badań, mających na celu określenie potencjalnej roli tradycyjnych systemów ogniowo-kominowych jako elementów użytkowych, kompozycyjnych, a przede wszystkim semantycznych (tj. ważnych pod względem znaczeniowym) we wnętrzu współczesnego oraz przyszłego domu.

EN

The paper deals with the social, cultural and architectural significance of a cottage stove in Poland, between the 18th and 20th centuries. The old Polish literature citations are the base for reasoning, which can be summarized with the sentence by prof. Ignacy Tłoczek, who claimed that "a cottage stove in the Podlasie region is a curiosity of the World" and called this type of a stove to be "the supreme fire device, probably the best in its category". Similar theses were also declared by other Polish writers, both academicians and enthusiasts of Podlasie folk culture. The objective of the work is not only to complete the knowledge about vernacular stoves and stove lore, but also to gather dispersed informations and thus to create the base for further analyses of the significance of vernacular stove art and technology for the contemporary and future dwellings, including utilitarian, aesthetic and semantic aspects. In other words, the findings have been displayed with the main conclusion that the subject matter should be still investigated with focus on inspirational and cultural significance of Podlasie cottage stoves.

Słowa kluczowe

PL

piec; budownictwo ludowe; budownictwo drewniane; budownictwo gliniane; budownictwo wiejskie; domy wiejskie; zduństwo; Podlasie

• Wydawca: Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej
• Czasopismo: Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej. Architektura i Urbanistyka
• Rocznik: 2012
• Tom: Z. 28
• Strony: 97--118
• Opis fizyczny: Bibliogr. 61 poz.

Twórcy

autor

Szewczyk J

• Wydział Architektury Politechniki Białostockiej

Bibliografia

• [1] Arbuzowski B., Reorganizacya małżeńska, obrazek galicyjski, Czas. Dodatek miesięczny, t. IV, r. I, Kraków, październik 1856, s. 91-167.
• [2] Benedyktowicz D., Benedyktowicz Z., Symbolika domu w tradycji ludowej (cz. II), Konteksty - Polska Sztuka Ludowa, rok XLIV (1990), nr 4, s. 3-16.
• [3] Birszenk A., Piece mieszkaniowe i trzony kuchenne, Warszawa, PWT 1953.
• [4] Birszenk A., Katalog pieców ceramicznych, Warszawa, Ministerstwo Rolnictwa 1957.
• [5] Birszenk A., Budowa pieców mieszkalnych, Warszawa, ITB 1962.
• [6] Birszenk A., Urządzenia ogrzewcze na wsi, Warszawa, ITB 1963.
• [7] Birszenk A., Roboty zduńskie. Warszawa, Arkady 1966.
• [8] Chodorowski F., Dziś i jutro drewnianego budynku mieszkalnego na wsi środkowego Podlasia w kontekście do regionalnej przeszłości, w: Odnowa polskiej wsi. W. Czarnecki i D. Korolczuk (red.), Białystok, Politechnika Białostocka 2006, s. 186-194.
• [9] Chodźko I., Obrazy litewskie - Domek mojego dziadka, ok. 1850, w: Wójcicki K. W., Historya literatury polskiej w zarysach, wyd. 2, t. 4, Warszawa, nakładem Gustawa Sennewalda 1861, s. 519-530.
• [10] Ciołek G., Urządzenia ogniowe i ich wpływ na rozwój planu chałupy wiejskiej, Biuletyn Historii Sztuki i Kultury, t. 9 (1947), s. 369-378.
• [11] Cybulko Z., Dom mieszkalny w zagrodzie wydłużonej typu bielsko-hajnowskiego, Biuletyn Konserwatora Województwa Podlaskiego, z. 7, 2002, s. 189-211.
• [12] Czajkowski J., Zagroda wydłużona typu bielsko-hajnowskiego, Polska Sztuka Ludowa, z. 3, 1961, s. 153-165.
• [13] Czajkowski J., Tradycje otwartego ogniska w izbach wiejskich w południowej Polsce. Biuletyn Informacyjny Muzeum Budownictwa Ludowego w, nr 23, 1977, s. 4-10.
• [14] Czartoryski Z., O stylu krajowym w budownictwie wiejskiem, Poznań, Księgarnia J.K. Żupańskiego 1896.
• [15] Dalewski Z., Zakładziny - obrzęd i mit. O słowiańskich zwyczajach i wierzeniach związanych z budową domu i zakładaniem miasta, Konteksty - Polska Sztuka Ludowa, rok XLIV (1990), nr 4, s. 17-24.
• [16] Dmochowski F.S., Dawne obyczaje i zwyczaje szlachty i ludu wiejskiego w Polsce i w ościennych prowincjach, Warszawa, nakładem autora 1860, s. 114.
• [17] Federowski M., Poszukiwania, rozdz.VII: Dożywocie, Wisła. Miesięcznik Geogra ficzno-Etnograficzny, t. 3 (kwiecień-maj-czerwiec), 1889, s. 373-378.
• [18] Gloger Z., Budownictwo drzewne i wyroby z drzewa w dawnej Polsce, Warszawa, t.I: 1907, t. II: 1909.
• [19] Gołębiowski Ł., Domy i dwory, przy tem opisanie apteczki, kuchni, stołów..., Warszawa, nakładem autora, 1830.
• [20] Jeleńska E., Wieś Komarowicze w powiecie mozyrskim (odbitka z tomu V „Wisły"). Warszawa, druk Józefa Jeżyńskiego 1892.
• [21] Józefowicz W., Sposoby wyprowadzenia wilgoci z wszelkiego rodzaju zabudowań, oraz o budowie kominów, pieców, Warszawa 1844.
• [22] Katalog pieców ceramicznych. Warszawa, Centralne Biuro Projektów Budownictwa Wiejskiego 1956-1957.
• [23] Kitowicz J., Opis obyczajów i zwyczajów za panowania Augusta III, t. I, Petersburg i Mohylew, nakładem Bolesława Maurycego Wolffa 1855.
• [24] Knyba J., Budownictwo ludowe na Kaszubach. Gdańsk, Wydawnictwo Morskie, 1987.
• [25] Kotula F., Piece. Polska Sztuka Ludowa, r. 30, nr 1 (1976), s. 19-28.
• [26] Kraszewski J.I., Wspomnienia Wołynia, Polesia i Litwy. T.I, Wilno, nakład T. Glücksberga 1840.
• [27] Kraszewski J.I., Podróż króla Stanisława Augusta do Kaniowa w r. 1787, podług listów Kazimierza Konstantego hrabiego de Broel Platera. Wilno, nakładem Józefa Zawadzkiego 1860.
• [28] Krzysztofik W., Jasieniówka, wieś powiatu sokolskiego. Monografia ze szczególnym uwzględnieniem zmian wywołanych komasacją gruntów. Prace Zakładu Ekonomii Rolniczej Uniwersytetu Poznańskiego pod red. W. Schramma, Poznań 1934.
• [29] Kwaśniewski K., Paleniska i piece w polskim budownictwie ludowym. Studium na podstawie materiałów etnograficznych z drugiej połowy XIX oraz XX wieku, Biblioteka Etnografii Polskiej, t. 7, Wrocław, Ossolineum 1963.
• [30] Lenkiewicz W., Michnowski Z., Poradnik zduna, Warszawa, Związek Izb Rzemieślniczych 1970.
• [31] Лакотка A.I., Пад стрэхамі прашчурaў. Минск, Полымя 1995.
• [32] Łoziński W., Życie polskie w dawnych wiekach (wiek XVI-XVIII), Lwów, nakładem Księgarni H. Altenberga w Warszawie - Księgarnia E. Wende i Ska 1907.
• [33] Marcinkowski A. (pseudonim A. Nowosielski), Lud ukraiński. T.I, Wilno, druk Teofila Glücksberga 1857.
• [34] Marczak M., Przewodnik po Polesiu. Brześć nad Bugiem, Polskie Towarzystwo Krajoznawcze 1935.
• [35] Moraczewski M., O budowie zagród włościańskich. Lwów, Wydawnictwo Macierzy Polskiej (z. 23) 1885.
• [36] Morawski F., Poezye. Petersburg, nakładem B.M. Wolffa 1855.
• [37] Moszyński K„ Kultura ludowa Słowian, t. 1 i 2, Warszawa, Książka i Wiedza 1967.
• [38] Odbudowa polskiej wsi: Projekty chat i zagród włościańskich opracowane przez grono architektów polskich. Ekielski Wł. (red.), Kraków, Wydawnictwo Obywatelskiego Komitetu Odbudowy Wsi i Miast 1915.
• [39] O drzewnianem budownictwie, Przyjaciel Ludu, rok V, nr 14, Leszno, 6.10 1838 s. 106-107.
• [40] Paradistal J., Roboty zduńskie. Warszawa, PWSZ 1964.
• [41] Piekarstwo. Poznań, Zakład Kórnicki (Szkoła Domowej Pracy w Zakopanem), nakładem Biblioteki Kórnickiej 1900.
• [42] Pokropek M., Budownictwo ludowe Pojezierza Augustowsko-Suwalskiego, Rocznik Białostocki, t. XII (1974), s. 111-176.
• [43] Pokropek M., Strączek T., Osadnictwo i tradycyjne budownictwo drewniane okolic Ciechanowca na przykładzie przysiółków drobnoszlacheckich Piętki i Gręzki w woj. łomżyńskim. „Rocznik Białostocki" t. XVIII, Warszawa, Muzeum Okręgowe w Białymstoku 1993, s. 9-136.
• [44] Reinfuss R., Tradycje otwartego ogniska w małopolskim budownictwie ludowym. Lud, t. 41, 1954, s. 699-702.
• [45] Snopiński T., Roboty zduńskie w budownictwie. Warszawa, BiA 1954.
• [46] Szewczyk J., Piece w wiejskich domach na Białostocczyźnie, Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego, z. 14, 2008.
• [47] Szrajber K., Nowoczesne piece mieszkaniowe. Warszawa, PWT 1951.
• [48] Świtkowski P., Budowanie wieyskie dziedzicom dóbr y possessorom, toż wszystkim, jakążkolwiek zwierzchność po wsiach i miasteczkach mającym do uwagi i praktyki podane, Warszawa, nakładem Michała Grolla 1793.
• [49] Tłoczek I. F., Formy architektury ludowej środkowego Podlasia. „Zeszyty Naukowe Politechniki Warszawskiej, nr 52, Budownictwo, nr 16, 1961, s. 3-41.
• [50] Tłoczek I. F., Tradycyjne budownictwo drzewne na Podlasiu, Rocznik Mazowiecki, t. 2, 1969, s. 169-194.
• [51] Tłoczek I. F., Budownictwo drewniane Białostocczyzny. Białystok-Warszawa, WKZ w Białymstoku, 1973 (maszynopis).
• [52]Tłoczek I. F., Polskie budownictwo drewniane. Wrocław-Warszawa-Kraków- Gdańsk, Ossolineum 1980.
• [53] Tłoczek I. F., Dom mieszkalny na polskiej wsi. Warszawa, PWN 1985.
• [54] Трацевский В.В., История архитектуры народного жилища Белоруссии. Минск, Вышейшая школа 1989.
• [55] Turek A. i Jung Z., Okucia piecowe. Warszawa, GIW 1950.
• [56] Wójcicki K.W., Podróż w Podlasiu: Wyimek z dziennika podróży z roku 1825 i 1826, w: Dziennik Warszawski t. IX 1828 (przedruk w: Ruś Podlaska. Podlasie w opisach romantyków. Wyboru dokonał i opracował Jerzy Hawryluk. Biblioteka Nad Buhom i Narwoju T. 1, Bielsk Podlaski 1995).
• [57] Wójcicki K.W., Zarysy domowe, t. I, Warszawa, Drukarnia Max. Chmielewskiego, 1842.
• [58] Wójcicki K.W., Archiwum domowe do dziejów i literatury krajowej z rękopisów i dzieł najrzadszych. Warszawa, nakładem autora 1856.
• [59] Wójcicki K.W., Historya literatury polskiej w zarysach, wyd. 2, t. 4, Warszawa, nakładem Gustawa Sennewalda 1861.
• [60] Załęski W., Zachowane w pamięci mieszkańców Puszczy Knyszyńskiej, Polska Sztuka Ludowa, r. XLIV (1990), nr 4, s. 25-26.
• [61] Zin W., Piękno utracone. Warszawa, Arkady 1974.