Land use changes in the Mała Wisła Valley in the western part of the Oświęcim Basin from the 18th to modern time

• Autorzy: Czaja J. , Rahmonov O.

Warianty tytułu

PL

Zmiany zagospodarowania Doliny Małej Wisły w zachodniej części Kotliny Oświęcimskiej od XVIII w. do czasów współczesnych

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The aim of this study is to reconstruct land use on the floodplain of the changes in the valley was based on archival materials, such as the plan of the Wisła valley from the mid-18th c., and the Prus-sian and Austrian topographical maps from the 1860s. As the analysis of land use changes in the floodplain of the Mała Wisła valley indicates, in the years 1754-1860 the biggest change referred to the area of forests and shelterbelts, because in a hundred years it decreased three times, i.e. from 3.18 km2 to 1.05 km2. Other big changes include a diminished number and area of fish ponds, as well as smaller surface of the hydrographic network. The layout and area of low density dwellings remained almost unchanged, as a reported increase in the surface area of this form of land use was only by about 0.4%. Significant changes in the surface of ponds and water reservoirs took place in the 1950s, when a dam reservoir was built in Goczałkowice. Its caused an increase the ponds and reservoirs surface to 23.45 km2, which is over 64.7% of the grounds.

PL

Celem niniejszej pracy jest rekonstrukcja zagospodarowania zalewowej strefy doliny Małej Wisły od XVIII w. do czasów współczesnych. Analizę zmian zagospodaraowania doliny przeprowadzono na podstawie materiałów archiwalnych, jak plan doliny Wisły z połowy XVIII w. oraz pruskie i austriackie mapy topograficzne z lat 60. XIX w. Z analizy zmian zagospodarowania zalewowej strefy doliny Małej Wisły, w latach 1754-1860, wynika że: największym zmianom uległa powierzchnia lasów i zadrzewień, bowiem w ciągu 100 lat trzykrotnie się zmniejszyła z 3,18 km2 do 1,05 km2, dużym zmianom uległa również liczba i powierzchnia stawów hodowlanych oraz powierzchniowa sieć hydrograficzna. Znaczące zmiany powierzchni stawów i zbiorników wodnych nastąpiły w latach 50. XX w., kiedy wybudowano w Goczałkowicach. Jego budowa spowodowała wzrost powierzchni stawów i zbiorników wodnych do 23,45 km 2 co stanowi ponad 64,7 % użytków w obrębie analizowanej doliny.

Słowa kluczowe

EN

cartographic sources; historical maps; land use; land cover changes; Mała Wisła

PL

źródła kartograficzne; mapy historyczne; użytkowanie ziemi; zmiany pokrycia terenu; Mała Wisła

• Wydawca: Komisja Krajobrazu Kulturowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego
• Czasopismo: Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego
• Rocznik: 2017
• Tom: nr 35
• Strony: 101--115
• Opis fizyczny: Bibliogr. 14 poz., ryc., map., tab.

Twórcy

autor

Czaja J.

• Uniwersytet Śląski, Wydział Nauk o Ziemi, Sosnowiec, Polska

autor

Rahmonov O.

• Uniwersytet Śląski, Wydział Nauk o Ziemi, Sosnowiec, Polska

Bibliografia

• Augustini J., 1863-1867: General karte des Furstenhums Pless, 1:25000. Zbiory Kartograficzne Archiwum Państwowego Katowice [rękopis].
• Bielański A.K., 1997: Materiały do historii powodzi w dorzeczu górnej Wisły (opr. J. Fiszer), monografie politechniki krakowskiej, nr 217.
• Copie eines Theiles der Karte Sect I u. II von Weichsel Strom 1834, skala około 1:4500. Zbiory Kartograficzne Archiwum Państwowego w Opolu.
• Czaja J., 2015: Zagrożenie powodziowe terenów miasta i gminy Czechowice-Dziedzice (Kotlina Oświęcimska) [w:] Z badań nad wpływem antropopresji na środowisko przyrodnicze (red.) R. Machowski, M.A., Rzętała, Prace Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego nr 84: 9-20.
• Czaja S., 2010: Zmiany krajobrazów doliny Małej Wisły w obrębie Kotliny Oświęcimskiej przez wezbrania powodziowe w XVIII-XX w. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, nr 13: 29-40.
• Czaja S., Degórska V., Leśniok M., 1993: Naturalne i antropogeniczne zmiany koryta Wisły od zbiornika w Gocząłkowicach do ujścia Przemszy. Geographia. Studia et dissertationes, UŚ.
• Czylok A., Szczypek T., Wika S., 1997: Zasoby przyrody żywej w dolinie Wisły między Mętkowem a Rozkochowem (Kotlina Oświęcimska) jako tło dla eksploatacji kruszywa. WNoZ UŚ, Sosnowiec – Dąbrowa Górnicza.
• Lageplan der Klainen Weichsel Kreis Pless, ok 1895, 1:75000. Zbiory Kartograficzne Archiwum Państwowego w Opolu.
• Nita J., Myga-Piątek U., 2012: Rola GIS w ocenie historycznych opracowań kartograficznych na przykładzie Wyżyny Częstochowskiej. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, 16: 116-135.
• Plan von situation des Wiechsel und dessen Lauff von der Schwartzwasserischen graentze bis anden Flussbiala und das Konigreich Pohlen…1754, skala ok 1:4200, Zbiory Kartograficzne Archiwum Państwowego w Opolu.
• Starkel L., 2001: Historia doliny Wisły od ostatniego zlodowacenia do dziś. IG i PZ PAN, Warszawa.
• Szewczuk J., 1939: Kronika klęsk elementarnych w Galicji 1772 – 1848. [w:] Badania z dziejów społecznych i gospodarczych. Pod red. Prof. Fr. Bujaka, 35, Lwów, (Przedmowa 92 s): 336 s.
• Ubersicht der Militar Aufnahme von Mahren und Schlesien, 1861-1863, 1:28800. Archiwum kartograficzne, Wiedeń.
• Zachariasz A., 2012: Przydatność archiwalnych źródeł kartograficznych dla współczesnych badań krajobrazowych. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, 16: 63-83.

Uwagi

PL

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2018).