Dziedzictwo architektoniczne i kulturowe w krajobrazie województwa śląskiego — układy przestrzenne cmentarzy żydowskich

• Autorzy: Chodura Karolina

Identyfikatory

DOI

10.48234/WK77SILESIAN

Warianty tytułu

EN

Architectural and cultural heritage in the landscape of the Silesian voivodeship: the spatial layout of Jewish cemeteries

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Cmentarze żydowskie stanowią w krajobrazie województwa śląskiego niezwykle cenne dziedzictwo kulturowe, świadectwo wielokulturowej i wielonarodowej historii regionu. W granicach województwa znajdują się obecnie 64 znane cmentarze żydowskie w różnym stanie zachowania. Nekropolie te są swego rodzaju zapisem historii społeczności, stąd ich analiza, nie tylko w zakresie epitafiów oraz sztuki nagrobnej, lecz także rozwiązań przestrzennych, jest ważnym polem badawczym. Celem badań było określenie, jakie układy kompozycyjne cmentarzy żydowskich występują na terenie województwa śląskiego, czy wykazują one wzajemne podobieństwa i czy możliwe jest wyłonienie typologii układów kompozycyjnych. Artykuł prezentuje wyniki tych badań – typologię układów kompozycyjnych wraz z omówieniem układów przestrzennych wybranych cmentarzy. Zaprezentowane są w nim autorskie plany cmentarzy wykonane na podstawie badań materiałów i dokumentacji archiwalnych oraz badań in situ.

EN

Jewish cemeteries constitute extremely valuable cultural heritage in the landscape of the Silesian Voivodeship, a testimony to the multicultural and multinational history of the region. There are currently sixty-four known Jewish cemeteries within the borders of the voivodeship in various states of preservation. These necropolises are a record of the history of the community, hence their analysis is an important field of research, not only in terms of the epitaphs and grave art, but also through their spatial solutions. The aim of the research was to determine what compositional layouts of Jewish cemeteries exist in the Silesian Voivodeship, whether they display mutual similarities and whether it is possible to identify a typology of compositional layouts. The paper presents the findings of this research—a typology of compositional layouts along with a discourse on the spatial layouts of selected cemeteries. It presents original cemetery plans based on archival materials and documentation, as well as in situ research.

Słowa kluczowe

PL

dziedzictwo kulturowe; dziedzictwo architektoniczne; architektura; urbanistyka; ochrona dziedzictwa; cmentarz żydowski

EN

cultural heritage; architectural heritage; architecture; urban planning; heritage protection; Jewish cemetery

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2024
• Tom: Nr 77
• Strony: 91--106
• Opis fizyczny: Bibliogr. 13 poz., rys., fot.

Twórcy

autor

Chodura Karolina

• Wydział Architektury, Politechnika Śląska

• https://orcid.org/0000-0003-3476-9697

Bibliografia

• Opracowania / Secondary sources
• 1. Bednarczyk Ryszard, Gliwicka 66. Inwentaryzacja kirkutu w Tarnowskich Górach, Tarnowskie Góry 2018.
• 2. Chodura Karolina, Nekropolie żydowskie na terenie województwa śląskiego jako dziedzictwo architektoniczne i kulturowe, Gliwice 2022.
• 3. Chodura Karolina, Żydowskie domy przedpogrzebowe w województwie śląskim, „Kwartalnik Historii Żydów – Jewish History Quarterly” 2021, nr 4.
• 4. Kubit Bożena, Max Fleischer i jego dzieło. Historia żydowskiego cmentarza i domu przedpogrzebowego w Gliwicach, Gliwice 2018.
• 5. Majewska Anna, Cmentarz a nekropolia – „tradycja” a asymilacja? Cmentarze żydowskie w przestrzeni miast województwa śląskiego, [w:] Wielkomiejskie cmentarze żydowskie w Europie Środkowo-Wschodniej, red. Irmina Gadowska, Łódź 2016.
• 6. Pastuszka Sławomir, Cmentarz żydowski w Czechowicach-Dziedzicach, Kraków 2019.
• 7. Proszyk Jacek, Cmentarz żydowski w Bielsku-Białej, Bielsko-Biała 2000.
• 8. Rozmus Dariusz, Przestrzenne zastosowanie obyczajowego prawa religijnego na przykładzie cmentarza żydowskiego, „Roczniki Administracji i Prawa” 2015, t. 1, nr 15.
• 9. Spyra Janusz, Utracony świat Żydów na Śląsku Cieszyńskim, Č eský Těšín 2013.
• 10. Walerjański Dariusz, Cmentarze żydowskie w województwie katowickim: historia, stan zachowania, problemy ochrony, „Ochrona Zabytków” 1998, t. 51, nr 3 (202).
• 11. Żmudzińska-Nowak Magdalena, Dom przedpogrzebowy na nowym cmentarzu żydowskim – gliwickie dzieło Maxa Fleischera na tle innych jego realizacji w Europie Środkowej, [w:] Żydzi gliwiccy, Seria Monograficzna Muzeum w Gliwicach, t. 11, red. Bożena Kubit, Gliwice 2006.
• Akty prawne / Legal acts
• 12. Rozporządzenie nr 3/95 Wojewody Bielskiego z 25 lutego 1995 w sprawie uznania drzew za pomniki przyrody, Dz.Urz. Woj. Bielskiego 1995, nr 4, poz. 71.
• Źródła elektroniczne / Electronic sources
• 13. https://delet.jhi.pl/pl/psj?articleId=15707 (dostęp: 20 II 2023).