Mapa krajobrazów kulturowych tradycja – potrzeby – trudności – próby – możliwości

• Autorzy: Myga-Piątek U.

Warianty tytułu

EN

Cultural landscape map tradition – needs – difficulties – attempts – opportunities

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Niniejszy artykuł przybliża uwarunkowania i potrzeby powstania mapy krajobrazów kulturowych Polski. Celem artykułu jest przybliżenie historycznego tła powstawania map krajobrazu kulturowego oraz uzasadnienie pilnej potrzeby jej opracowania. W artykule przypominano etymologię słowa krajobraz oraz jego pierwsze zastosowania. Opisano także historię malarstwa pejzażowego jako źródła pierwszych map krajobrazowych Civitates Orbis Terrarum. W kolejnej części artykuł omawia potrzeby opracowania mapy krajobrazów kulturowych Polski i diagnozuje oraz dyskutuje trudności opracowania takiej mapy przez geografów. Na ten cel sformułowano kilka ważnych pytań, które mają doprecyzować problemy metodyczne powstania takiej mapy. Kolejny rozdział omawia dotychczasowe próby rysowania map krajobrazowych. W zakończeniu przedstawiono możliwości stworzenia mapy krajobrazów kulturowych. Jest to w części zapowiedź przykładów jakie zostaną przedstawione w dalszych częściach niniejszej książki. Niniejszy tekst zamyka postulat opracowania Atlasu Krajobrazów Kulturowych Polski.

EN

The article brings closer conditions and needs for developing a map of cultural landscapes of Poland. The aim of the article is to present the historical background for development of cultural landscape maps and justify an urgent need to work it out. It recalls the ethymology of the notion of landscape and its first usage. It also describes the history of landscape painting as the source of first landscape maps Civitates Orbis Terrarum. Further on, the article discusses the need to work out a map of cultural landscapes of Poland and presents difficulties related to geographers’ work on creating such a map. Several important questions were put forth for this purpose, aiming to specify the methodological matters connected with creation of this kind of map. The next chapter discusses attempts of drawing landscape maps which have been made so far. The closing part presents opportunities for creating a map of cultural landscapes. To some extent, it is an introduction of examples which will be presented in further parts of this book. The present article concludes with a call for developing the Mapbook of Cultural Landscapes of Poland.

Słowa kluczowe

PL

mapy krajobrazowe; krajobraz kulturowy; typologia krajobrazu

EN

maps of landscape; cultural landscape; typology of landscape

• Wydawca: Komisja Krajobrazu Kulturowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego
• Czasopismo: Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego
• Rocznik: 2015
• Tom: nr 27
• Strony: 9--25
• Opis fizyczny: Bibliogr. 60 poz.

Twórcy

autor

Myga-Piątek U.

• Uniwersytet Śląski, Wydział Nauk o Ziemi, Sosnowiec, Polska

Bibliografia

• Atlas Walorów i Zagrożeń Środowiska Geograficznego Polski (tablica 82, 4 mapy w skali 1: 4 000000 i tablica 83 w skali 1: 2 000000, autorstwa M. Mileskiej i P. Kowalskiego i M. Mieleskiej).
• Alpers S., 1984: The art of describing. Dutch art in the seventeenth century, Chicago University press, Chicago: 137.
• Baranowska-Janota M., Marcinek R.; Myczkowski Z. 2007: Czerwona Księga Krajobrazu Polski, Wyd. Politechnika Krakowska, Kraków.
• Bernat, 2015: Dźwięk w krajobrazie. Podejście geograficzne. Wydawnictwo UMCS, Lublin: 289.
• Bogdanowski J., 1976: Kompozycja i planowanie w architekturze krajobrazu, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Zakład Narodowy Ossolińskich Wyd. PAN.
• Bogdanowski J., 1983: Wprowadzenie do regionalizmu architektoniczno-krajobrazowego [w:] Wiadomości ekologiczne, t. XXIX, Warszawa: 183-197.
• Bogdanowski J., 1998: Ochrona wartości krajobrazu i środowiska kulturowego. Studia i materiały, seria Krajobraz. Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu Narodowa Instytucja Kultury, Warszawa.
• Bogdanowski J., 1999: Metoda jednostek i wnętrz architektoniczno-krajobrazowych (JARKWAK) w studiach i projektowaniu. Politechnika Krakowska, Kraków.
• Buchwald K., Engelhard W. (red.), 1975: Kształtowanie krajobrazu i ochrona przyrody, PWN, Warszawa.
• Chmielewski T., 2012: Systemy krajobrazowe. Struktura – funkcjonowanie – planowanie. PWN, 408 s.
• Chmielewski T.J., Kułak A. 2014: Struktura fizjonomiczna krajobrazu [w:] Struktura środowiska przyrodniczego, a fizjonomia krajobrazu (red.:) W. Ziaja, M. Jodłowski Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej; Uniwersytet Jagielloński: 33-52.
• Dobrowolska M., 1961: Przemiany środowiska geograficznego Polski do XV w. PWN, Warszawa.
• Jelczanikow A.I., Swiesznikow W., 2001: Sostojanije nowogo naprawlenija w tiematiczeskoj kartografii Rosii – kartografirowanija kulturnogo i prirodnogo nasledija (Stan nowego kierunku w kartografii tematycznej Rosji – kartowania spuścizny kulturalnej i przyrodniczej) [w:] Kartografija XXI wieka: tieorija, mietody, praktika. T. 2. Moskwa: 393-397.
• Frydryczak B., 2013: Krajobraz. Od estetyki picturesque do doświadczenia topograficznego. Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Nauk. Poznań.
• Elliot J, 1987: The city in maps urban mapping to 1900. The British Library Publishing Division, London.
• Kanończuk E., 2011: Mapa w interdyscyplinarnym dialogu geografii, historii i literatury. Teksty Drugie Instytut Badań Literackich, Polska Akademia Nauk, 5: 255-264.
• Kłodnicki Z., 2001: Polski Atlas Etnograficzny – historia, stan obecny i perspektywy, Lud, 85: 239-275.
• Kolbuszewski J., 1985: Krajobraz i kultura. Śląsk, Katowice: 216 s.
• Kondracki J., 1976: Podstawy regionalizacji fizyczno-geograficzna Polski. Wyd. Naukowe, PWN.
• Kondracki J., Richling A., 1983: Próba uporządkowania terminologii w zakresie geografii fizycznej kompleksowej, Przegląd Geograficzny, 55, 1: 201-207.
• Lencewicz S., 1955: Schemat regionów naturalnych Polski [w:] Geografia fizyczna Polski. Wyd. Naukowe PWN Warszawa: 41.
• Lewandowski W., 1992: Mapy krajobrazowe, ich klasyfikacja i zastosowanie w analizie użytkowania ziemi (mapy wykorzystania krajobrazu). Prace i Studia Geogr., 14.
• Myczkowski Z., 2013: Kryteria waloryzacji krajobrazów Polski – propozycja systematyki [w:] Identyfikacja i waloryzacja krajobrazów – wdrażanie Europejskiej Konwencji Krajobrazowej: 64-73.
• Myga-Piątek U., 2005: Krajobraz kulturowy w badaniach geograficznych. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG, Nr 4, Sosnowiec: 40-53.
• Myga-Piątek U., 2008: Between tradition and modernity of the cultural landscape research. Discussion on methodology [in:] Methodology of landscape research (eds.): V. Andreychouk, Dissertations Commission of Cultural Landscape PGS No. 9, Commission of Cultural Landscape PGS: 75-92.
• Myga-Piątek U., 2012: Krajobraz kulturowy. Aspekty ewolucyjne i typologiczne. Wyd. Uniwersytet Śląski, Katowice, 406 s.
• Myga-Piątek U., 2014: Natural, anthropogenic and cultural landscape. An attempt to define mutual relations and scope of notions. Dissertations Commission of Cultural Landscape No 23: 39-56.
• Naveh Z., 1995: Interactions of landscapes and cultures. Landscape and Urban Planning, 32: 43-54.
• Naveh Z., Liberman A.S., 1984: Landscape ecology. Theory and aplication. Springer-Verlag, New York-Berlin-Heidelberg.
• Narodowy Atlas Polski, skala 1: 2000000, ark. w opracowaniu M. Mileskiej (1973-1978).
• Opach T., 2004: The problem of cartographic representation in relation to the polish cultural landscape. Miscellanea Geographica, 11: 301-310.
• Opach T., 2006: Map of the natural and cultural heritage of Poland. 1:50 000. Cartography and Cartosemiotics, Vol. 3: 127-133.
• Opach T., 2012: Kartograficzna prezentacja zmian krajobrazu, jako element treści map dziedzictwa kulturowego [w:] Źródła kartograficzne w badaniach krajobrazu kulturowego. PKKK nr 16: 136-147.
• Opach T., Pasławski J., 2003: Koncepcja mapy dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego Polski 1:500 000. Przegląd Kartograficzny T.35, nr 1: 3-11.
• Pietrzak M., 2005: Ewolucja poglądów geograficznych na krajobraz [w:] Geografia jako nauka o przestrzeni, środowisku i krajobrazie (red.): W. Maik, K. Rembowska, A. Suliborski. Podstawowe idee i koncepcje w geografii, Łódź: 151-162.
• Plit J., 1993: Mapa antropogenicznych przeobrażeń krajobrazów roślinnych Polski, Przegląd Geograficzny 65, 3/4: 389-396.
• Plit J., 1996: Antropogeniczne i naturalne przeobrażenia krajobrazów roślinnych Mazowsza (os schyłku XVII w do 1990 r.).
• Plit J., 2010: naturalne i antropogeniczne przemiany krajobrazu Delty Wisły. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, 13: 13-28.
• Plit J., Myga-Piątek U., 2014: The degree of landscape openness as a manifestation of cultural metamorphoses. Quaestiones Geographicae 33 (3): 145-154.
• Plit F., 2001: Kilka uwag o terminie krajobraz (krajobraz kulturowy) w geografii francuskiej. Człowiek i przestrzeń. Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków: 205-209.
• Plit F., 2005a: Paul Vidal de la Blache – krajobraz-obraz i geograficzna metoda jego interpretacji. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, 4: 26-31.
• Plit F., 2005 b: Krajobrazy i regiony (w tym kulturowe). Geografia w szkole, 2: 82-87, Warszawa.
• Plit F., 2008: The determinants of the landscape of European civilization. Dissertations Commission of Cultural Landscape, No. 8, Sosnowiec: 92-104.
• Plit F., 2011a: Krajobraz kulturowy – czym jest? Uniwersytet Warszawski, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Warszawa: 112 s.
• Richling A., 1984: Typology of natural landscape in Poland on the scale 1:500 000, Miscellanea Geographica, Warszawa: 27-32.
• Richling A. 2005: Krajobraz naturalny, pierwotny, kulturowy i potencjalny [w:] Richling A., Ostaszewska K. red.: Geografia fizyczna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa: 294-296.
• Richling A., Dąbrowski A., 1995: Typy krajobrazów naturalnych, plansza 53.1 [w:] Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, Główny Geodeta Kraju, IGiPZ PAN, PPWK im. E. Romera S.A., Warszawa.
• Richling A., Ostaszewska K., 1993: Czy istnieje uniwersalna jednostka przestrzenna? Przegl. Geogr., T. LXIV, z. 1-2.
• Schmithüsen J., 1978: Pojęcie i określenie treści krajobrazu, jako obiektu badań geografii i biologii. Przegl. Zagr. Lit. Geogr., z. 1: 9-21.
• Solon J., 2008: Typy krajobrazu kulturowego Polski. Problemy Ekologii Krajobrazu, 20: 109-115.
• Solon J., 2013: Wybrane podejścia do typologii krajobrazu w Polsce i ich przydatność dla implementacji Europejskiej Konwencji Krajobrazowej. Identyfikacja i waloryzacja krajobrazów – wdrażanie Europejskiej Konwencji Krajobrazowej, GDOŚ, Warszawa: 17-25.
• Śleszyński T.P. 2013: Krajobraz kulturowy [w:] KPZK Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, Warszawa, plansza 18.
• Uchwała Nr 239 Rady Ministrów z dnia 13 grudnia 2011 r w sprawie przyjęcia KPZK (Monitor Polski z 2012 r, poz. 252).
• Ustawa z dnia 24 kwietnia 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu.
• Wilczyński W., 1996: Epistemologia Immanuela Kanta a jedność przedmiotu geografii. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, nr 3, 4: 97-107.
• Wojtanowicz J., 2002a: Geneza i wiek krajobrazów kulturowych Europy. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG, Nr. 1: 13-20.
• Wojtanowicz , 2002 b: Europejska przestrzeń geograficzno-kulturowa i jej delimitacja [w:] Z. Górka, A. Jelonek (red.): Geograficzne uwarunkowania rozwoju Małopolski, Kraków: 475-482.
• ŹRÓDŁA ELEKTRONOCZNE
• Armand A.D., 1980: Nauka o krajobrazie. PWN, Warszawa. www.mnw.art.pl/kolekcje/zbiory-studyjne/zbiory-biblioteki/kolekcja-kartografii/.
• Atlas Etnograficzny Polski http://weinoe.us.edu.pl/content/instytut-etnologii-i-antropologii-kulturowej/ polski-atlas-etnograficzny.
• Civitates orbis terrarum http://historic-cities.huji.ac.il/mapmakers/braun_ hogenberg.html.

Uwagi

PL

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2018).