Historia budowlana kościoła w Łobdowie w świetle badań architektonicznych. Przyczynek do techniki wznoszenia i przekształceń kamienno-ceglanych średniowiecznych, wiejskich świątyń ziemi chełmińskiej

• Autorzy: Zimna-Kawecka Karolina , Piaskowska Beata , Prarat Maciej

Identyfikatory

DOI

10.48234/WK67LOBDOWO

Warianty tytułu

EN

Building history of the church in Łobdowo in the light of architectural research: Contribution to the technique of erecting and transforming stone and brick medieval village churches in the Chełmno Land

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Celem artykułu jest prezentacja wyników badań historyczno- architektonicznych średniowiecznego kościoła w Łobdowie, ukazujących jego historię budowlaną. Zabytek ten reprezentuje pod względem konstrukcji i układu funkcjonalno-przestrzennego typowy przykład wiejskich kościołów wznoszonych w granicach państwa zakonu krzyżackiego. Przedstawione wnioski dotyczą w szczególności techniki budowy konstrukcji murowanych ścian i drewnianych konstrukcji dachowych pod względem typologicznym i warsztatowym. Obecna kubatura budynku powstała w czterech głównych fazach przekształceń. W dwóch pierwszych, średniowiecznych, zbudowano najpierw wieżę, potem zaś korpus z zakrystią. W okresie nowożytnym oraz w wiekach XIX i XX podejmowano prace związane z naprawą i odbudową zniszczonych fragmentów. Uzyskana wiedza pozwoliła z jednej strony na weryfikację ustaleń, a z drugiej na wyartykułowanie nowych pytań badawczych związanych z wiejskim budownictwem sakralnym w państwie zakonu krzyżackiego.

EN

The aim of this paper is to present the results of historical and architectural research that focused on a medieval church located in Łobdów, showing its construction history. The monument, in terms of its structure and functional and spatial arrangement, represents a typical example of a rural church built within the state of the Teutonic Order. The presented conclusions relate in particular to the construction techniques of brick walls and wooden roof structures in terms of typology and workmanship. The current capacity of the building was created in four main stages of transformation. In the first two, dated to the Middle Ages, a tower was built first, then the main body with a sacristy. In the early modern period and in the nineteenth and twentieth centuries, damaged fragments were rebuilt. The knowledge obtained allowed, on the one hand, to verify the findings, and on the other, to form new research questions related to rural religious architecture in the state of the Teutonic Order.

Słowa kluczowe

PL

badania architektoniczne; historia technik budowlanych; kościół średniowieczny; ziemia chełmińska

EN

architectural research; history of construction techniques; medieval churche; Chełmno Land

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2021
• Tom: Nr 67
• Strony: 86--100
• Opis fizyczny: Bibliogr. 39 poz., rys., fot.

Twórcy

autor

Zimna-Kawecka Karolina

• Wydział Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu

• https://orcid.org/0000-0002-9612-8038

autor

Piaskowska Beata

• Wydział Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu

• https://orcid.org/0000-0001-6554-0030

autor

Prarat Maciej

• Wydział Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu

• https://orcid.org/0000-0001-7076-2009

Bibliografia

• Archiwalia / Archive materials
• 1. Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, Urząd Wojewódzki Pomorski w Toruniu 1919–1939, sygn. 3850, 3851.
• 2. Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, Urząd Wojewódzki Pomorski w Toruniu 1919–1939, Dokumentacja Techniczna, sygn. II 691.
• 3. Archiwum Państwowe w Toruniu, Starostwo Powiatowe w Brodnicy 1920–1939, sygn. 473.
• 4. Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Toruniu, teczka Łobdowo 1961–1992, sygn. A 198/1 WKZ.
• 5. Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Toruniu, Kościół św. Małgorzaty w Łobdowie, Karty Ewidencyjne Zabytków Ruchomych.
• 6. Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Toruniu, Kościół św. Małgorzaty w Łobdowie, Karta Ewidencyjna Zabytków, oprac. Jerzy Sułek, Toruń 1967.
• 7. Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Toruniu, Kościół św. Małgorzaty w Łobdowie, Karta Ewidencyjna Zabytku Architektury i Budownictwa, oprac. Ewa Jaszewska, 2000.
• Teksty źródłowe / Source texts
• 8. Visitationes Ecclesiarum Diocesis Culmensis et Pomesaniae Andrea Leszczyński Episcopo A. 1647 factae, „Fontes” 1900, t. 4.
• 9. Visitationes Episcopatus Culmensis Andrea Olszowski Culmensi et Pomesaniae Episcopo A. 1667–1672 factae, „Fontes” 1904, t. 8.
• 10. Opis królewszczyzn w województwach chełmińskim, pomorskim i malborskim w roku 1664, „Fontes” 1938, nr 32.
• Opracowania / Secondary sources
• 11. Architektura gotycka w Polsce, red. Teresa Mroczko, Marian Arszyński, Warszawa 1995, t. 1–4.
• 12. Brykowska Maria, Metody pomiarów i badań zabytków architektury, Warszawa 2003.
• 13. Dehio Georg, Deutschordensland Preußen, München–Berlin 1952.
• 14. Diecezja chełmińska. Zarys historyczno-statystyczny, Pelplin 1928.
• 15. Diecezja toruńska. Historia i teraźniejszość, red. ks. Stanisław Kardasz, Toruń 1994, t. 7: Dekanat golubski.
• 16. Dygdała Bogusław, Struktury parafialne diecezji chełmińskiej w XVII–XVIII wieku, Toruń 2009.
• 17. Gogolin Marek, Więźby dachowe kościołów Pomorza od końca XIII do połowy XIX wieku. Przekształcenia typów i rozwiązań konstrukcyjnych, Bydgoszcz 2008.
• 18. Heise Johannes, Die Bau und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreussen, Danzig 1884–1898, z. 1–11.
• 19. Herrmann Christofer, Deutschordensland Preuβen, [w:] Mittelalterliche Architektur in Polen. Romanische und gotische Baukunst zwischen Oder und Weichsel, red. Christofer Herrmann, Dethard von Winterfeld, Petersberg 2015, cz. 2.
• 20. Herrmann Christofer, Die Haupttypen ländlicher Pfarrkirchen im mittelalterlichen Preussen, [w:] Dorfkirchen, red. Bernd Jankowski, Dirk Schumann, Berlin 2004.
• 21. Herrmann Christofer, Kościoły wiejskie w diecezjach pruskich, [w:] Między panem a plebanem. Wieś, miasto, władza świecka i duchowna w kulturze średniowiecznej Europy, red. Jacek Kowalski, Tomasz Ratajczak, Poznań 2013.
• 22. Herrmann Christofer, Mittelalterliche Architektur im Preussenland. Untersuchungen zur Frage der Kunstlandschaft und geographie, Petersberg 2007.
• 23. Herrmann Christofer, Wiejskie kościoły parafialne w biskupstwach pruskich w średniowieczu. Rozpowszechnienie - typologia – zleceniodawcy – finansowanie, [w:] Fundacje artystyczne na terenie Państwa Krzyżackiego w Prusach, red. Barbara Pospieszna, Malbork 2010, t. 2.
• 24. Katalog zabytków sztuki, red. Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki, Warszawa 1967, t. 11, z. 19: Powiat wąbrzeski.
• 25. Kujot Stanisław, Kto założył parafie dzisiejszej diecezji chełmińskiej, Toruń 1904, cz. 2 (2).
• 26. Mroczko Teresa, Architektura gotycka ziemi chełmińskiej, Warszawa 1980.
• 27. Plehn Hans, Materialien und Forschungen Wirtschafts und Verwaltungsgeschichte Ost- und Westpreussen, t. 2: Geschichte des Kreises Strassburg in Westpreussen, Leipzig 1900.
• 28. Plehn Hans, Ortsgeschichte des Kreises Strassburg in Westpreussen, „Zeitschrift des Historischen Vereins für den Regierungsbezirk Marienwerder” 1900, t. 39.
• 29. Schaaf Ulrich, Prarat Maciej, Badania architektoniczne więźby nad nawą środkową kościoła Świętojańskiego oraz ich znaczenie dla historii budowlanej świątyni i średnio Świętojański w Toruniu – nowe rozpoznanie, red. Katarzyna Kluczwajd, Toruń 2015.
• 30. Schmid Berhard, Die Bau und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreussen, Danzig 1906, 1909, 1919, z. 12–14.
• 31. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Warszawa 1884, t. 5.
• 32. Słownik historyczno-geograficzny ziemi chełmińskiej w średniowieczu, opr. Krystyna Porębska, Maksymilian Grzegorz, red. Marian Biskup, Wrocław 1971.
• Inne / Others
• 33. Bożejewicz Ewa, „Drewniane konstrukcje dachowe średniowiecznych kościołów chełmińskich”, praca magisterska pod kier. prof. Jana Tajchmana, Toruń 2006, mps w zbiorach Archiwum Katedry Konserwatorstwa UMK.
• 34. Konieczny Aleksander, „Ekspertyza dendrochronologiczna. Toruń, kościół św. Jakuba Apostoła, korpus nawowy”, Toruń 2009, mps w zbiorach Biura Miejskiego
• 35. Konserwatora Zabytków w Toruniu. Ratajski Jarosław, „Kamienne kościółki wiejskie na ziemi chełmińskiej z drugiej połowy XIII w. i pierwszej połowy XIV wieku”, t. 1–3, praca magisterska pod kier. prof. Mariana Arszyńskiego, Toruń 1996/1997, mps w zbiorach Archiwum Katedry Konserwatorstwa UMK.
• 36. Siemeńska H., „Spis ewidencyjny zabytków województwa pomorskiego 1936 r.”, Urząd Wojewódzki
• 37. Poznański, Oddział Sztuki, mps w zbiorach Archiwum Katedry Konserwatorstwa UMK.
• 38. Ważny Tomasz, „Analiza dendrochronologiczna kościoła w Łobdowie (woj. kujawsko-pomorskie)”, Toruń 2007, mps w zbiorach autora.
• 39. Zimna-Kawecka Karolina, „Działalność konserwatorska na terenie województwa pomorskiego w latach 1920–1939”, UMK Toruń 2011, praca doktorska pod kier. dr. hab. M. Arszyńskiego, mps w zbiorach Katedry Konserwatorstwa UMK.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2021).