Napisy na mapach III zdjęcia topograficznego Austro-Węgier i na zdjęciach Wojskowego Instytutu Geograficznego w Warszawie w świetle instrukcji

• Autorzy: Włoskowicz W.

Warianty tytułu

EN

Labels on the maps of the Third Military Survey of Austria-Hungary and on the survey maps of the Military Geographical Institute (Wojskowy Instytut Geograficzny) in Warsaw in the light of survey manuals

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Materiał zdjęcia topograficznego miał istotny wpływ na napisy umieszczane na mapie sporządzonej na jego podstawie. Zbieranie toponimów oraz innych informacji podawanych później na gotowej mapie w postaci napisów było dodatkowym zadaniem topografów wykonujących zdjęcie. Zasady wykonywania napisów regulowały instrukcje Militärgeographisches Institut w Wiedniu oraz Wojskowego Instytutu Geograficznego w Warszawie. W przypadku Militärgeographisches Institut analizą objęto instrukcje topograficzne z roku 1875, 1887, 1894, 1903. Spośród instrukcji WIG analizą objęto dokumenty z roku 1925, 1936 i 1937. Właściwości napisów na materiałach zdjęcia wynikały z wojskowego przeznaczenia mapy. Nazwy geograficzne służyły ułatwieniu orientacji, a inne napisy dostarczały wojsku informacji niemożliwych do przekazania za pomocą znaków konwencjonalnych. Zarówno topograf austro-węgierski jak i polski, nazwy i inne napisy nanosił w czasie zdjęcia na osobną kalkę. Najważniejsza różnica między procedurami obu instytutów polegała na tym, że topograf austriacki w ostatniej fazie prac przenosił z kalek na rysunek zdjęcia napisy przewidziane do zamieszczenia na publikowanej mapie, co zdejmowało z kartografa obowiązek jakiejkolwiek interpretacji ich rozmieszczenia, natomiast topograf polski na swój rysunek napisów nie przenosił i pozostawały one wyłącznie na kalkach.

EN

Materials from topographic surveys had a serious impact on the labels on the maps that were based on these surveys. Collecting toponymy and information that were to be placed as labels on a final map, was an additional duty the survey officers were tasked with. Regulations concerning labels were included in survey manuals issued by the Austro-Hungarian Militärgeographisches Institut in Vienna and Polish Wojskowy Instytut Geograficzny in Warsaw. The analyzed Austro-Hungarian regulations date from the years 1875, 1887, 1894, 1903 (2nd ed.). The oldest manual was issued during the Third Military Survey of Austria-Hungary (1:25,000) and regulated the way it was conducted (it is to be supposed that the issued manual was mainly a collection of regulations issued prior to the survey launch). The Third Survey was the basis for the 1:75,000 Spezialkarte map. The other manuals regulated the field revisions of the survey. The analyzed Polish manuals date from the years 1925, 1936, and 1937. The properties of the labels resulted from the military purpose of the maps. The geographical names’ function was to facilitate land navigation whereas other labels were meant to provide a military map user with information that could not be otherwise transmitted with standard map symbols. A concern for not overloading the maps with labels is to be observed in the manuals: a survey officer was supposed to conduct a preliminary generalization of geographical names. During a survey both an Austro-Hungarian and a Polish survey officer marked labels on a separate “label sheet”. The most important difference between the procedures in the two institutes was that in the last stage of work an Austro-Hungarian officer transferred the labels (that were to be placed on a printed map) from the “label sheet” to the hand-drawn survey map, which made a cartographer not responsible for placing them in the right places. In the case of the Polish institute the labels remained only on the “label sheets”.

Słowa kluczowe

PL

napisy na mapach; zdjęcie topograficzne; instrukcja topograficzna; Militärgeographisches Institut; Wojskowy Instytut Geograficzny

EN

labels on maps; topographic survey; survey manual; Militärgeographisches Institut; Wojskowy Instytut Geograficzny

• Wydawca: Polskie Towarzystwo Geograficzne. Oddział Kartograficzny
• Czasopismo: Polski Przegląd Kartograficzny
• Rocznik: 2015
• Tom: T. 47, nr 1
• Strony: 33--45
• Opis fizyczny: Bibliogr. 13 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Włoskowicz W.

• Instytut Slawistyki PAN, Warszawa

Bibliografia

• 1. AN1894 – Anhang A zur Instruction für die militärische Landesaufnahme. II. Technischer Theil. Wien 1894. Pozycja dostępna w Fachbereichsbibliothek Geographie und Regionalforschung Uniwersytetu Wiedeńskiego, oprawiona w jednym woluminie wraz z IN1887.
• 2. Buławski R., 1930, Metoda opracowania wykazu osiedli zawartego w „Skorowidzu miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej”. „Wiadomości Służby Geograficznej” T. 4, z. 2, s. 124–140.
• 3. Czarnota T., 1930, Polski Przegląd Kartograficzny tom I-II. „Wiadomości Służby Geograficznej” T. 4, z. 1, s. 99–107.
• 4. Faluszczak F., 2011, Kartografia Galicji Wschodniej. Rzeszów: Wydawn. Uniwersytetu Rzeszowskiego.
• 5. IN1875 – Instruction für die militärische Landesaufnahme (Militärmappirung). II. Theil. Wien 1875. Pozycja dostępna w Universitätsbibliothek Wien, Hauptbibliothek, sygn. I 193 680; oprawiona w jednym woluminie wraz z częścią I i III instrukcji.
• 6. IN1887 – Instruction für die militärische Landesaufnahme (Militär-Mappirung und Reambulierung). II. Technischer Theil. Wien 1887. Pozycja dostępna w Fachbereichsbibliothek Geographie und Regionalforschung Uniwersytetu Wiedeńskiego.
• 7. IN1903 – Instruction für die militärische Landesaufnahme. II. Technischer Theil. [Wyd. 2]. Wien 1903.
• 8. IN1925 – Instrukcja topograficzna. Część II techniczna. Warszawa 1925.
• 9. IN1936 – Instrukcja topograficzna Wojskowego Instytutu Geograficznego. Część III. Zdjęcie stolikowe. Warszawa 1936.
• 10. IN1937 – Instrukcja topograficzna Wojskowego Instytutu Geograficznego. Część IV. Unacześnianie map. Warszawa 1937.
• 11. Konias A., 2000, Kartografia topograficzna Śląska Cieszyńskiego i zaboru austriackiego od II połowy XVIII wieku do początku XX wieku. Katowice: Wydawn. Uniwersytetu Śląskiego.
• 12. Romanow W., 1929, Organizacja prac nad ustaleniem nazw miejscowości w Polsce. „Wiadomości Służby Geograficznej” T. 3, z. 3–4, s. 130–139.
• 13. Włoskowicz W., Toponomastyczna praca topografa w Austro-Węgrzech i w II Rzeczypospolitej (artykuł przyjęty do publikacji w czasopiśmie „Prace Językoznawcze”, http://uwm.edu.pl/polonistyka/pracejezykoznawcze).