Late-Medieval Manor in Nowe Miasto Nad Wartą

• Autorzy: Miedziak Witold

Identyfikatory

DOI

10.48234/WK68SMANOR

Warianty tytułu

PL

Późnośredniowieczny dwór w Nowym Mieście nad Wartą

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The goal of this article is to present an unknown, late-medieval fortified house in Nowe Miasto nad Wartą, preserved in the cellar section of the building, which was previously connected with the seventeenth- century seat of the city’s owners. The presented analysis, based on the results of architectural and archaeological research, serves to approximate the date of construction of the object, describe the construction phases and subsequent transformations, as well as the initial reconstruction of the site. The results of the research were supplemented with conclusions from the comparative analysis, and the proposal for the dating of the oldest part of the manor to the first half of the fifteenth century was based on the analysis of preserved sources directly related to the object, as well as documents concerning the ownership status of Nowe Miasto properties. The study also allowed for the identification of potential investors of the construction (Sędziwój from Ostroróg) and the extension (Jan Rozdrażewski) of the residence.

PL

Celem artykułu jest wprowadzenie do naukowego obiegu nieznanego dotąd, późnośredniowiecznego dworu wieżowego w Nowym Mieście nad Wartą, zachowanego w partii piwnic budowli łączonej dotąd z XVII-wieczną siedzibą właścicieli miasta. Analiza, oparta na badaniach architektonicznych oraz archeologicznych, służy przybliżeniu datacji obiektu, uchwyceniu faz jego budowy i rozbudowy oraz przekształceń w czasie, kiedy przestała pełnić pierwotną funkcję. Autor rozważa też kwestię obronnego charakteru dworu, a także proponuje jego wstępną rekonstrukcję. Wyniki badań uzupełniono wnioskami z analizy porównawczej, uwzględniającej analogiczne założenia na terenie Polski, natomiast propozycję datacji najstarszej części dworu na pierwszą połowę XV wieku oparto na źródłach, odnoszących się zarówno bezpośrednio do obiektu, jak i do dokumentów dotyczących sytuacji własnościowej dóbr nowomiejskich. Pozwoliło to wskazać potencjalnych inwestorów budowy rezydencji (Sędziwój z Ostroroga) oraz jej rozbudowy (Jan Rozdrażewski).

Słowa kluczowe

EN

fortified house; Greater Poland architecture; late medieval architecture

PL

dwór wieżowy; architektura wielkopolska; architektura późnośredniowieczna

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2021
• Tom: Nr 68S
• Strony: 112--119
• Opis fizyczny: Bibliogr. 28 poz., fot., rys.

Twórcy

autor

Miedziak Witold

• The Poznań Society for the Advancement of Arts and Science

• https://orcid.org/0000-0002-2127-6634

Bibliografia

• Source materials / Materiały źródłowe
• 1. Teki Dworzaczka – materiały historyczno-genealogiczne do dziejów szlachty wielkopolskiej XV–XX w., Kórnik 1995–2004 (electronic version), Regesty: Akta grodzkie i ziemskie, Poznań, rezygnacje, XVI w., 1084, No. 1394, 1541.
• 2. Teki Dworzaczka – materiały historyczno-genealogiczne do dziejów szlachty wielkopolskiej XV–XX w., Kórnik 1995–2004 (electronic version), Regesty: Akta grodzkie i ziemskie, Pyzdry, cz. 1, 4543, No. 173, 1551.
• 3. Teki Dworzaczka – materiały historyczno-genealogiczne do dziejów szlachty wielkopolskiej XV–XX w., Kórnik 1995–2004 (electronic version), Regesty: Akta grodzkie i ziemskie, Poznań, rezygnacje, XVI w., 8918, No. 1396, 1560.
• 4. Teki Dworzaczka – materiały historyczno-genealogiczne do dziejów szlachty wielkopolskiej XV–XX w., Kórnik 1995–2004 (electronic version); Regesty: Akta grodzkie i ziemskie, Poznań, inskrypcje, XVI w., p. 2, 8658, No. 931, 1578.
• Secondary sources / Opracowania
• 5. Andrzejczak Dariusz, Miedziak Witold, Dzieje kościoła pw. św. Trójcy oraz dworu w Nowym Mieście nad Wartą, Nowe Miasto nad Wartą 2020.
• 6. Ciesielska Adriana, Dzieje Nowego Miasta nad Wartą, Poznań 2006.
• 7. Chachaj Jacek, Pałac czy dwór? Na Czechowie czy na Czechówce? Glossa do rozważań o krajobrazie kulturowym północno-zachodniej części historycznego Lublina, “Roczniki Humanistyczne” 2019, vol. 67, No. 4.
• 8. Dybizbański Jan, Rys historyczny Nowego Miasta, [in:] Dzieje Nowegomiasta nad Wartą i jego Kurkowego Bractwa Strzeleckiego z okazji trzechsetlecia Bractwa. Książka pamiątkowa, Nowe Miasto nad Wartą 1937.
• 9. Grygiel Ryszard, Curia cum fortalicjo (dwór i wieża obronna) podstawą układu rezydencjonalnego późnośredniowiecznej siedziby rycerskiej w Wielkopolsce, [in:] Rezydencje w średniowieczu i czasach nowożytnych, ed. E. Opaliński, T. Wiślicz, Warszawa 2001.
• 10. Grygiel Ryszard, Jurek T., Doliwowie z Nowego Miasta nad Wartą, Dębna i Biechowa: dzieje rezydencji i ich właścicieli, Łódź 1996.
• 11. Guerquin Bohdan, Zamek w Drzewicy, “Teka Konserwatorska” 1952, No. 1.
• 12. Jakimowicz Teresa, Dwór murowany w Polsce w wieku XVI. Wieża – kamienica – kasztel, Poznań 1979.
• 13. Kajzer Leszek, Dwory w Polsce od średniowiecza do współ-czesności, Warszawa 2010.
• 14. Kajzer Leszek, Uwagi o ewolucji wiejskich siedzib rycerskich w ziemiach łęczyckiej i sieradzkiej w XII–XVI wieku, “Kwartalnik Historii i Kultury Materialnej” 1975, vol. 23, No. 4.
• 15. Kajzer Leszek, Zamki i dwory obronne w Polsce centralnej, Warszawa 2004. Kajzer Leszek, Zamki i społeczeństwo, Łódź 1993.
• 16. Kołodziejski Stanisław, Średniowieczne rezydencje obronne możnowładztwa na terenie województwa krakowskiego, Kraków 1994.
• 17. Kutyłowska Irena, Późnośredniowieczne grodzisko z zabudową murowaną w Wojciechowie koło Lublina, “Archaeologia Historica Polona” 1966, No. 3.
• 18. Lasek Piotr, Turris fortissima nomen Domini. Murowane wieże mieszkalne w Królestwie Polskim od 1300 do połowy XVI w., Warszawa 2013.
• 19. Miedziak Witold, Tradycja gotycka w nowożytnej architekturze Wielkopolski (XVI–XVII w.), doctoral dissertation prepared at the Institute of Arts History of the Adam Mickiewicz University in Poznań, Poznań 2018.
• 20. Mikulski Daniel, „Nowa” siedziba ziemiańska – gruntowna przebudowa czy budowa? Studia nad identyfikacją i datowaniem dworów i pałaców w Wielkopolsce, “Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation” 2019, No. 59.
• 21. Muzyczuk Anna, Bicz-Suknarowska Maria, Odkrycie dwóch obiektów architektury monumentalnej na rynku w Krośnie, “Rzeszowska Teka Konserwatorska” 2002, No. 3–4.
• 22. Pietrzak Janusz, Zamki i dwory obronne w dobrach państwowych prowincji wielkopolskiej: studium z dziejów państwowych siedzib obronnych na przełomie średniowiecza i nowożytności, Łódź 2003.
• 23. Pikulski Piotr, Synteza badań nad stanem zachowania Pałacu w Łobzowie na przestrzeni wieków – komputerowe rekonstrukcje brył obiektu od fortalicjum Kazimierza Wielkiego do barokowej rezydencji Wazów, “Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation” 2020, No. 63.
• 24. Proksa Michał, Studia nad zamkami i dworami Ziemi Przemyskiej od połowy XIV do początków XVIII wieku, Przemyśl 2001.
• 25. Rolska Irena, Siedziby magnackie i szlacheckie na ziemiach zwanych Lubelszczyzną 1500–1700. Założenia przestrzenne, architektura, funkcje, Lublin 1999.
• 26. Skuratowicz Jan, O najstarszych prywatnych zamkach w Wielkopolsce [in:] Zamek i dwór w średniowieczu od XIV do XV wieku, ed. J. Wiesiołowski, Poznań 2001.
• 27. Szadkowska-Linette Renata, Późnośredniowieczny dwór obrony we Wrzącej Wielkiej, “Rocznik Wielkopolski Wschodniej” 1974, vol. 2.
• 28. Zaniewski Piotr Adam, Zamki Kazimierza Wielkiego, Szczecin–Kraków 2012.