Late glacial and holocene environmental changes in the Southern Baltic Sea area based on malacofauna investigations

Krzymińska, J.; Koszka-Maroń, D.; Pikies, R.; Przezdziecki, P.

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

Late glacial and holocene environmental changes in the Southern Baltic Sea area based on malacofauna investigations

Autorzy

Krzymińska J. , Koszka-Maroń D. , Pikies R. , Przezdziecki P.

Treść / Zawartość

Pełne teksty:

Pobierz

Identyfikatory

Warianty tytułu

Języki publikacji

Abstrakty

Climate fluctuations and related crucial environmental changes in the Late Glacial and Holocene in the southern Baltic Sea area can be reconstructed by mollusc analyses. Lacustrine sediments host an association of molluscs and other fossils, including freshwater species such as: Armiger crista f. cristatus, Gyraulus laevis, Lymnaea peregra, Pisidium casertanum, Pisidium casertanum f. ponderosa, Pisidium milium, Pisidium nitidum, Pisidium obtusale f. lapponicum, Valvata cristata and Pisidium conventus, which indicate cold climate. Deposition in freshwater reservoirs continued during the Early Holocene. at that time, species characteristic of cold freshwater environments were accompanied by freshwater mollusc species that require higher temperatures: Bithynia tentaculata, Physa fontinalis and Pisidium amnicum. This suggests climate warming in the Preboreal period. These lacustrine sediments were partly destroyed and covered by marine sands during the Middle and Late Holocene. Good indicators of changing environmental conditions from freshwater to marine are the following marine species found in the sediments: Hydrobia ulvae, Hydrobia ventrosa, Cerastoderma glaucum, Mytilus edulis and Macoma balthica.

Zmiany klimatyczne, a za tym daleko idące zmiany środowiska w późnym glacjale i holocenie na obszarze południowego Bałtyku mogą być wyjaśniane także przez badania fauny mięczaków. Na obszarze południowego Bałtyku w okresie późnego glacjału występowały gatunki słodkowodne wskazujące na klimat zimny, takie jak: Armiger crista f. cristatus, Gyraulus laevis, Lymnaea peregra, Pisidium casertanum, Pisidium casertanum f. ponderosa, Pisidium milium, Pisidium nitidum, Pisidium obtusale f. lapponicum, Valvata cristata, Pisidium conventus. Akumulacja jeziorna w słodkowodnych zbiornikach strefy przybrzeżnej kontynuowała się w okresie wczesnego holocenu. W tym czasie oprócz gatunków słodkowodnych, zimnolubnych pojawiły się gatunki mięczaków i małżoraczków słodkowodnych, o wyższych wymogach termicznych (Bithynia tentaculata, Physa fontinalis, Pisidium amnicum). Świadczy to o ociepleniu się klimatu w okresie preborealnym. Zrastanie przybrzeżnych zbiorników rozpoczęło się w okresie borealnym i trwało również w okresie atlantyckim. W tym czasie miały miejsce wlewy wód morskich do zbiorników. Wskaźnikiem tego jest liczne występowanie morskich gatunków takich jak: Hydrobia ulvae, Hydrobia ventrosa, Cerastoderma glaucum, Mytilus edulis, Macoma balthica. W osadach piaszczystych w okresie subborealnym i subatlantyckim zdecydowanie przeważała fauna morska.

Słowa kluczowe

Late Glacial Holocene Southern Baltic Sea malacofauna

późny glaciał holocen malakofauna południowy Bałtyk

Wydawca

Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy

Czasopismo

Polish Geological Institute Special Papers

Rocznik

2018

Tom

Vol. 30

Strony

1--70

Opis fizyczny

Bibliogr. 54 poz., rys., tab., wykr.

Twórcy

autor

Krzymińska J.

jarmila.krzyminska@pgi.gov.pl

Polish Geological Institute – National Research Institute, Marine Geology Branch, Kościerska 5, PL-80-328 Gdańsk, Poland

autor

Koszka-Maroń D.

dorota.koszka@pgi.gov.pl

Polish Geological Institute – National Research Institute, Marine Geology Branch, Kościerska 5, PL-80-328 Gdańsk, Poland

autor

Pikies R.

radoslaw.pikies@pgi.gov.pl

Polish Geological Institute – National Research Institute, Marine Geology Branch, Kościerska 5, PL-80-328 Gdańsk, Poland

autor

Przezdziecki P.

piotr.przezdziecki@pgi.gov.pl

Polish Geological Institute – National Research Institute, Marine Geology Branch, Kościerska 5, PL-80-328 Gdańsk, Poland

Bibliografia

1. ALDRIDGE D.C., HORNE D.C., 1998 - Fossil glochidia (Bivalvia, Unionidae): identification and value in palaeoenvironmental reconstructions. J. Micropalaeontol., 17: 179-182.
2. BJÖRCK S., SVENNSSON O., 1994 - Development of the Baltic Sea and the Skagerrak/Kattegat. In: National Atlas of Sweden: Geology (ed. C. Fredén): 138-142. Geol. Surv. Sweden., Stockholm.
3. BJÖRCK S., 1995 - A review of the history of the Baltic Sea, 13.08.0 ka BP Quatern. Inter., 27: 19-40.
4. BRODNIEWICZ I., ROSA B., 1967 - The boring hole and the fauna at Czołpino, Poland. Baltica, 3: 51-83.
5. BRODNIEWICZ I., 1968 - On glochidia of the genera Unio and Anodonta from the Quaternary fresh-water sediments of Poland. Acta Palaeontol. Polon., 13, 4, 619-630.
6. BRODNIEWICZ I., 1969 - Mięczaki z interglacjalnych iłów elbląskich z Elbląga i Nadbrzeża. Acta Palaeontol. Polon., 14, 2: 253-290.
7. BRODNIEWICZ I., 1979 - Analiza faunistyczna późnoglacjalnych osadów słodkowodnych z klifu nadbrzeżnego koło Ustki. Geologia UAM: 3-27.
8. CEDRO B., MIANOWICZ K., WITKOWSKI A., KIERZEK A., OBREMSKA M., ZAWISZA E., KRZYMIŃSKA J., 2012-Rozwój zbiorników z kopalnej części rynny Samowa w późnym glacjale i holocenie. In: Warunki naturalne, rozwój i zapis zmian paleośrodowiskowych zarejestrowanych w osadach profilu T 28 na podstawie badań wielodyscyplinarnych. Uniw. Szczeciński, Szczecin.
9. CYBERSKA B., 1994 - Temperatura wody, zasolenie wody, gęstość wody. In: Atlas Morza Bałtyckiego (eds. A. Majewski, Z. Lauer): 111-124. IMGW, Warszawa.
10. CYBERSKI J., 2011 - Klimat, hydrologia i hydrodynamika Morza Bałtyckiego. In: Geochemia osadów powierzchniowych Morza Bałtyckiego (ed. Uścinowicz): 55-65. Państw. Inst. Geol.-PIB, Warszawa.
11. DADLEZ R., 1998 - Mapa tektoniczna kompleksu cechsztyńsko-mezozoicznego na Niżu Polskim 1 : 500 000. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
12. DADLEZ R., 2001 - Przekroje geologiczne przez bruzdę śródpolską 1 : 200 000. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
13. DMOCH I., KRAŻEWSKI S., WILCZYŃSKI A., 1975 - Budowa geologiczna Mierzei Wiślanej w okolicy Krynicy Morskiej. Acta Universitatis Nicolai Copernici., 35: 3-45.
14. DOBRACKI R., ZACHOWICZ J. (eds.), 1997 - Mapa geodynamiczna polskiej strefy brzegowej Bałtyku w skali 1 : 10 000 (odcinek Międzywodzie-Chłopy i Łeba-Gdynia). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB.
15. DRGAS A., KRZYMIŃSKI W., 2015 - Raport Specjalny IMIGW (Internet).
16. ERONEN M., 1988 - A scrutiny of the Late Quaternary history of the Baltic Sea. In: The Baltic Sea (ed. B. Winterhalter). Geol. Surv. Finland, Sp. Papers, 6: 11-18.
17. GLOER P., MEIER-BROOK C., 1994 - Susswassermollusken. Ein Bestimmungsschlussel fur die Bundesrepublik Deutschland, pp. 136.
18. HARFF J., BJÖRCK S., HOT P. (eds.), 2013 - The Baltic Sea Basin. Springer-Verlag, Berlin-Heidelberg.
19. JANISZEWSKA-PACTWA H., 1976 - Fauna osadów dennych Głębi i Zatoki Gdańskiej. Z badań geologicznych morza. Biul. Inst. Geol., 1: 109-127.
20. JEGLIŃSKI W., 2013 - Rozwój wybrzeża Zatoki Gdańskiej w rejonie ujścia Wisły Martwej. Prz. Geol., 61, 10: 587-595.
21. KASZUBOWSKI L.J., DOBRACKI, R., 2004 - Zapis ruchów geotektonicznych w profilach osadów mierzei jezior Kopań i Wicko w świetle badań geologicznych i sejsmicznych. Materiały VI Konferencji Naukowej „Geologia i geomorfologia Pobrzeża i południowego Bałtyku”. Wydawnictwo Pomorskiej Akademii Pedagogicznej, Słupsk.
22. KOPCZYŃSKA-LAMPARSKA K., CIEŚLA A., SKOMPSKI S., 1984 - Evolution of fossil lake basins of the Late Glacial and Holocene in the cliff near Niechorze (Pomeranian Lakeland, Poland). Quaternary Studies in Poland, 5: 39-58.
23. KRAMARSKA R., JUROWSKA Z., 1991 - Objaśnienia do Mapy Geologicznej Dna Bałtyku 1:200 000, ark. Dziwnów. Państw. Inst. Geol., Warszawa, pp. 40.
24. KRAMARSKA R., 1998 - Origin and development of the Odra Bank in the light of the geologic structure and radiocarbon dating. Geol. Quart., 42, 3: 277-288.
25. KRAMARSKA, R. (ed.), 1999 - Mapa geologiczna dna Bałtyku bez utworów czwartorzędowych 1 : 500 000. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
26. KRZYMIŃSKA J., 1986 - Sprawozdanie z wykonania analiz mięczaków w osadach z rdzenia R 74 pobranego w Zatoce Pomorskiej. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Gdańsk.
27. KRZYMIŃSKA J., 1990 - Późnoglacjalne i holoceńskie mięczaki słodkowodne na obszarze Bałtyku Południowego. Kwart. Geol., 34, 3: 566.
28. KRZYMIŃSKA J., WOŁOWICZ M., 1991 - Cardium edule Linnaeus i C. glaucum Bruguiere w osadach eemskich i holoceńskich Mierzei Wiślanej. Geol. Quart.,35, 3: 363-370.
29. KRZYMIŃSKA J., 1993 - The distribution of Cerastoderma glaucum (Poiret), Macoma balthica (Linnaeus), Mya arenaria (Linnaeus) and Mytilus edulis (Linnaeus) in Holocene bottom sediments of the southern Baltic Sea. Scripta Geol., Spec. Issue, 2: 269-273.
30. KRZYMIŃSKA J., WOŁOWICZ M., 1996 - Parvicardium hauniense (Petersen, Russell, 1971) in Holocene deposits of the Puck Bay (Baltic Sea). Geol. Quart., 40, 4: 613-620.
31. KRZYMIŃSKA J., 2000 - Małże (Bivalvia) w osadach powierzchniowych południowego Bałtyku. Folia Malacol., 8, 1: 95-100.
32. KRZYMIŃSKA J., 2001 - Zespoły mięczaków w osadach czwartorzędowych południowego Bałtyku. Biul. Państw. Inst. Geol., 397: 15-60.
33. KRZYMIŃSKA J., PRZEZDZIECKI P., 2001 - Palaeogeography of Late Glacial and Lower Holocene lakes in the Pomeranian Bay area on the basis of malacofauna and ostracods and seismoacoustic data. Studia Quater., 18: 3-10.
34. KRZYMIŃSKA J., DOBRACKI R., KOSZKA-MAROŃ D., 2003-Zmiany środowiskowe w zachodniej części strefy brzegowej południowego Bałtyku w późnym glacjale i holocenie w świetle analizy malakologicznej i ostrakodologicznej. Geologia i geomorfologia Pobrzeża południowego Bałtyku, 5: 15-25.
35. KRZYMIŃSKA J., 2004 - Nowe stanowisko Scrobicularia plana (Da Costa) w osadach holoceńskich na obszarze Mierzei Wiślanej (Stegna). In: XX Krajowe Seminarium Malakologiczne. Krościenko, 31 marca - 2 kwietnia 2004 r.
36. KRZYMIŃSKA J., DOBRACKI R., 2004 - Analiza malakologiczna i ostrakodologiczna osadów czwartorzędowych na tle przekrojów geologicznych środkowego wybrzeża południowego Bałtyku. In: VI Konferencja Geologia i geomorfologia Pobrzeża południowego Bałtyku. Słupsk-Ustka, 7-9 czerwca 2004 r.
37. KRZYMIŃSKA J., DOBRACKI R., MIOTK-SZPIGANOWICZ G., SEIDLER J., DOBRACKI K., 2011 - Changes of palaeoenvironment recorded in the Late Glacial and Holocene deposits of the middle coast of the Southern Baltic Sea based on biostratigraphical research. Grzybowski Foundation, Special Publications, 17: 104-105.
38. KRZYMIŃSKA J., CEDRO B., 2012 - Osady późnoglacjalnych i holoceńskich zbiorników sedymentacyjnych jako zapis przemian paleogeograficznych w świetle badań faunistycznych. In: Warunki naturalne, rozwój i zapis zmian paleośrodowiskowych zarejestrowanych w osadach profilu T 28 na podstawie badań wielodyscyplinarnych: 63-72.
39. KRZYMIŃSKA J., PIKIES R., PRZEZDZIECKI P., 2016 - Przemiany klimatyczno-środowiskowe w późnym glacjale i holocenie na obszarze południowego Bałtyku na podstawie badań zespołów malakofauny i małżoraczków: wpływ na ówczesne biocenozy. Prz. Geol., 64, 1: 49-58.
40. ŁOMNIEWSKI K., MAŃKOWSKI W., ZALESKI J., 1975 - Morze Bałtyckie. PWN, Warszawa.
41. PIECHOCKI A., 1979 - Mięczaki (Mollusca) Ślimaki (Gastropoda). Fauna słodkowodna. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
42. PIECHOCKI A., DYDUCH-FALNIOWSKA A., 1993 - Mięczaki (Mollusca) Małże (Bivalvia). Fauna słodkowodna. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
43. PIKIES R., 2005 - Procesy erozji i akumulacji glacjalnej w południowej części Basenu Gotlandzkiego w zapisie rzeźby podłoża czwartorzędu oraz rozprzestrzenienia osadów plejstoceńskich. Biul. Państw. Inst. Geol., 416: 81-114.
44. PIKIES R., PAWŁOWSKA A., ŻMUDA J., 2008 - Litofacje osadów środkowego i późnego holocenu Mierzei Wiślanej na odcinku Przebrno-Piaski. Biul. Państw. Inst. Geol., 428: 77-92.
45. SKOMPSKI S., MAKOWSKA A., 1994 - Type Mollusca. In: Geology of Poland. Atlas of guide and characteristic fossils, 3. Wydaw. Geol., Warszawa.
46. SYDOR P., KRZYMIŃSKA J., RZODKIEWICZ M., KOTRYS B., 2015 - A multidisciplinary study on the palaeoenvironmental history of the Resko Przymorskie Lake spit during the Late Glacial and Holocene (the southern Baltic coast, NW Poland). Geol. Quart., 59, 3: 531-550.
47. SVENSSON N.O., 1991 - Late Weichselian and Early Holocene shore displacement in the central Baltic Sea. Quatern. Int., 9: 7-26.
48. UŚCINOWICZ SZ., ZACHOWICZ J., 1997 - Późnoplejstoceńskie i holoceńskie osady z obszaru Zalewu Wiślanego. Geol. i Geomorfol., 3: 29-37.
49. UŚCINOWICZ SZ., 2003 - Relative sea-level changes, glacioisostatic rebound and shore displacement in the southern Baltic. Pol. Geol. Inst. Sp. Papers, 10.
50. UŚCINOWICZ SZ. (eds.), 2011 - Geochemia osadów powierzchniowych Morza Bałtyckiego. Państw. Inst. Geol. - Państw. Inst. Bad., Warszawa.
51. UŚCINOWICZ SZ., ZACHOWICZ J., 1994 - Objaśnienia do Mapy Geologicznej Dna Bałtyku 1 : 200 000, ark. Gdańsk, Elbląg, Głębia Gdańska. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
52. WIKTOR K., WĘSŁAWSKI J.M., ŻMIJEWSKA M.I., 1997 - Biogeografia morza. Wydaw. UG, Gdańsk.
53. WOJCIECHOWSKI A., 2008 - Ewolucja jezior przybrzeżnych Niziny Gardzieńsko-Łebskiej na tle rozwoju środkowego wybrzeża Bałtyku w świetle badań malakologicznych. Landform Anal., 7: 154-171.
54. WOJCIECHOWSKI A., 2013 - Zasięg przestrzenny i pozycja stratygraficzna Scrobicularia plana (Da Costa, 1778) w holoceńskich osadach wybrzeża południowego Bałtyku. Geolog. i geomorfol., 10: 215-231.

Uwagi

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2019).

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-8ee75a4e-04b5-4526-87fd-b611f47813e9