Żeliwna klatka schodowa w XIX-wiecznym budynku więzienia przy ulicy Piekary w Toruniu

• Autorzy: Lewandowski Łukasz , Kucharzewska Joanna , Pabich Marek

Identyfikatory

DOI

10.48234/WK67TORUN

Warianty tytułu

EN

Cast-iron stairwell in a nineteenth-century prison building at Piekary Street in Toruń

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

W 1859 w Toruniu powstał projekt zespołu budynków sądu i więzienia, dla którego przewidziano narożną działkę u zbiegu ulic Piekary i Fosa Staromiejska. W pierwszej kolejności zrealizowano sąd, później budynek więzienia na planie koła, przypominający istniejącą w tym miejscu basteję zwaną Kocim Ogonem. Projekt funkcjonalno-przestrzenny więzienia zakładał rozmieszczenie cel po obwodzie budynku oraz umieszczenie wewnętrznej klatki schodowej. Architekt planował połączenie tradycyjnej konstrukcji murowanej z nowoczesną technologią, polegającą na użyciu żeliwnej klatki schodowej i żeliwnych wsporników w celu podtrzymania wewnętrznych podestów. Artykuł przedstawia tę nowatorską konstrukcję, stanowiącą pierwszy w Toruniu przykład zastosowania na taką skalę żelaza lanego w budynku municypalnym. Schody wykonano z prefabrykatów, których sposoby montażu i oprawy dekoracyjnej były wówczas novum. Temat stanowi ważny problem badawczy, zwłaszcza w kontekście stanu zachowania żeliwnych klatek schodowych i ginącego dziedzictwa techniki, a także wyzwań konserwatorskich.

EN

In 1859, a design of a complex that consisted of a court and prison building was drafted in Toruń, for which a corner plot at the intersection of Piekary and Fosa Staromiejska streets was assigned. The court building was built first, and the prison building, with a circular plan, that resembled a bastei called the Cat’s Tail that had previously stood at the site, was built later. The functio-spatial design of the prison assumed placing the cells along the perimeter of the building and included an internal stairwell. The architect planned to combine a traditional masonry structure with modern technology that entailed the use of a cast-iron stairwell and cast-iron cantilevers to support internal platforms. This paper presents this innovative structure, which is the first-ever case of the use of cast iron in a municipal building on this scale in Toruń. The stairs were built from prefabricated elements, whose assembly methods and ornamentation had been a novelty at the time. This subject is a key research problem, especially in the context of the state of preservation of cast-iron stairwells and the disappearing heritage of engineering, as well as conservation challenges.

Słowa kluczowe

PL

żeliwo; schody żeliwne; więzienie; Toruń

EN

cast iron; cast-iron stairs; prison; Toruń

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2021
• Tom: Nr 67
• Strony: 115--128
• Opis fizyczny: Bibliogr. 18 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Lewandowski Łukasz

• Wydział Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska Politechniki Bydgoskiej

• https://orcid.org/0000-0003-1771-3456

autor

Kucharzewska Joanna

• Wydział Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika

• https://orcid.org/0000-0002-4560-5658

autor

Pabich Marek

• Wydział Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska Politechniki Łódzkiej

• https://orcid.org/0000-0003-2831-2826

Bibliografia

• Archiwalia / Archive materials
• 1. Archiwum Państwowe w Toruniu, Akta miasta Torunia, sygn. Cl. I-77, VI-20, VI-24
• 2. AP Toruń, AmT, akta gruntowe, sygn. F 288, 290–304
• 3. AP Toruń, AmT, akta budowlane, sygn. G 3237–3238
• 4. AP Toruń, dokumentacja techniczna, sygn. T 65.
• Opracowania / Secondary sources
• 5. Areszt śledczy. Historia i teraźniejszość, red. Agnieszka Szatkowska, Jarosław Horowski, Toruń 2014.
• 6. Boethke Carl August, Geschichte des Coppernicus-vereins für Wissenschaft und Kunst zu Thorn in dem ersten halben Jahrhundert Bestehens, Thorn 1904.
• 7. Janicka Danuta, Więzienia w Toruniu w XVIII–XX wieku, „Rocznik Toruński” 2003, t. 30.
• 8. Kucharzewska Joanna, Architektura i urbanistyka Torunia, Warszawa 2004.
• 9. Kucharzewska Joanna, Areszt śledczy w Toruniu – architektoniczna historia miejsca, [w:] Areszt śledczy. Historia i teraźniejszość, red. Agnieszka Szatkowska, Jarosław Horowski, Toruń 2014.
• 10. Lewandowski Łukasz, Konstrukcja i dekoracja schodów żeliwnych XIX wieku na wybranych przykładach, [w:] Integracja sztuki i techniki w architekturze i urbanistyce, t. 3, Bydgoszcz 2014.
• 11. Lewandowski Łukasz, Żeliwne schody kręcone w zespole fabrycznym Izraela Poznańskiego w Łodzi z II połowy XIX wieku, „Materiały Budowlane” 2017, nr 5.
• 12. Orlenko Mykola, Ivashko Yulia, The concept of art and works of art in the theory of art and in the restoration industry, „Art Inquiry. Recherches sur les arts” 2019, vol. 21.
• 13. Orlenko Mykola, Ivashko Yulia, Kuśnierz-Krupa Dominika, Kobylarczyk Justyna, Ivashko Oleksandra, Conservation of the residential and public architecture of the19th–early 20th centuries (on the examples of Kyiv and Cracow), „International Journal of Conservation Science” 2021, vol. 12.
• 14. Stefański Krzysztof, Architektura XIX wieku na ziemiach polskich, Warszawa 2005.
• 15. Tajchman Jan, Kamienica „Pod Gwiazdą” w Toruniu i jej problematyka konserwatorska, „Acta Universitatis Nicolai Copernici, Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo” 1994, t. 25, z. 280.
• 16. Tajchman Jan, „Schody”, mps, zbiory UMK, Toruń 1987.
• Źródła elektroniczne / Electronic sources
• 17. Bentham Jeremy, Panopticon, or the Inspection House Containing the Idea of a new Principle of Construction applicable to any sort of Establishment in wich persons of any Description are to be kept under Inspection, London 1791; http://irregulartimes.com/panopt.html.
• 18. http://en.citizendium.org/wiki/Jeremy_Bentham.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2021).