Landscaping of green areas in the urban layout of midtown Lublin

• Autorzy: Przesmycka Natalia , Boguszewska Kamila

Identyfikatory

DOI

10.35784/teka.2426

Warianty tytułu

PL

Rola historycznej zieleni w kształtowaniu krajobrazu śródmieścia Lublina

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Today’s Lublin midtown has been shaped through both spontaneous and planned change. The oldest existing form of green landscaping in midtown Lublin are its convent gardens. Most of them have not retained their former character which was influenced by both changes in ownership and functionality. Planned green area landscaping as an element of urban composition appeared in Lublin for the first time at the beginning of the 19th century. It was then that the streamlined squares, markets and streets (Plac Musztry, Krakowskie Przedmieście, church squares) as well as the newly mapped out road and rail links gained a frame in the form of trees and shrubbery. A number of trees planted in the 19th century are still around to this day, forming a valued element of the city’s cultural and natural landscape. Soon after, the first city public parks appeared (Park na Czechówce, Ogród Miejski and Park Bronowicki). The historic cemeteries (at Lipowa St., the cemetery by the Evangelical church) are a very specific variant of urban green landscape in today’s midtown. This article shows kinds of planned green area urban landscaping characteristic to midtown Lublin, based on the archival source materials, project studies, literature and iconography. The transformations of forms and functionalities of the indicated areas have been studied in the period from their foundation to date. Lublin midtown’s most vital public space – Plac Litewski – was the subject of detailed analysis.

PL

Historyczne śródmieście Lublina kształtowało się w drodze przemian zarówno o charakterze spontanicznym, jak i planowanym. Najstarszą formą zaplanowanej zieleni istniejącą do dnia dzisiejszego na terenie śródmieścia Lublina, są ogrody klasztorne. Większość z nich nie zachowała do dnia dzisiejszego pierwotnego charakteru. Spowodowała to zarówno zmiana funkcji (i własności) niektórych założeń klasztornych, jak i zmieniająca się moda. Po raz pierwszy planowana zieleń jako element kompozycji urbanistycznej pojawiła się w Lublinie na początku XIX wieku. Porządkowane wówczas place, skwery i ulice (Plac Musztry, Krakowskie Przedmieście, place przed kościołami), oraz wytyczane nowe trakty komunikacyjne zyskały oprawę w formie nasadzeń drzew i krzewów. Niedługo później powstały pierwsze parki publiczne (Park na Czechówce, Ogród Miejski i Park Bronowicki). Specyficznym rodzajem zieleni miejskiej są historyczne cmentarze (przy ul. Lipowej, Kirkut, cmentarz przy kościele ewangelickim). Nieliczne sadzone w XIX wieku drzewa istnieją do dnia dzisiejszego, stanowiąc cenny element krajobrazu kulturowego i przyrodniczego miasta. W artykule przedstawiono charakterystyczne dla Lublina rodzaje założeń planowanej zieleni miejskiej, bazując na archiwalnych materiałach źródłowych, opracowaniach projektowych, literaturze i ikonografii. Przeobrażenia estetyki wskazanych obszarów badano w okresie od ich powstania, do chwili obecnej. Szczegółowej analizie poddano najważniejszą przestrzeń publiczna Śródmieścia Lublina – Plac Litewski.

Słowa kluczowe

EN

Lublin; green areas in city center; Lublin's historic green areas; Ogród Saski; Plac Litewski

PL

Lublin; zieleń w śródmieściu Lublina; historyczna zieleń Lublina; Ogród Saski; Plac Litewski; Baobab

• Wydawca: Wydawnictwo Politechniki Lubelskiej ; Polska Akademia Nauk, Oddział w Lublinie
• Czasopismo: Teka Komisji Architektury, Urbanistyki i Studiów Krajobrazowych
• Rocznik: 2020
• Tom: T. 16, nr 4
• Strony: 70--85
• Opis fizyczny: Bibliogr. 57 poz., fig.

Twórcy

autor

Przesmycka Natalia

• Katedra Architektury, Urbanistyki I Planowania Przestrzennego, Wydział Budownictwa i Architektury, Politechnika Lubelska Polska

• https://orcid.org/0000-0002-1755-2448

autor

Boguszewska Kamila

• Samodzielna Pracowania Architektoniczna, Wydział Budownictwa i Architektury, Politechnika Lubelska Polska

• https://orcid.org/0000-0002-1513-2490

Bibliografia

• [1] Adamiec P., Trzaskowska E., Diagnoza stanu i walorów parków miejskich Lublina oraz wytyczne do ich kształtowania, „Teka Komisji Architektury, Urbanistyki i Studiów Krajobrazowych”, OL PAN, 2012, 8/1: 7−18.
• [2] Adamiec P., Trzaskowska E., Wartości przyrodnicze parków historycznych Lublina na tle struktury ekologicznej miasta, „Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego”, nr 25/2014: 57−59.
• [3] APLA, Pamiętajcie o ogrodach, Biuletyn informacyjny, APL Lublin, nr 5, wrzesień 2011.
• [4] Boguszewska K., Zieleń pasów przydrożnych w historycznej ikonografii Lublina, W: Roślinność pasów przydrożnych Lublina: potencjał i zagrożenia; [Red:] Trzaskowska Ewa – Lublin: Urząd Miasta Lublin, 2017, s. 47−58.
• [5] Ciołek G., Ogrody Lublina w XIX wieku, „Ochrona zabytków”, r. 7, nr 4 (27), Warszawa 1954.
• [6] Dąbski M., Oleś A., Analiza dendrologiczna zabytkowego cmentarza przy ulicy Lipowej w Lublinie. / The dendrology analysis of the historic cemetery on Lipowa street in Lublin. Przyroda i miasto, 8: 434−440 (in Polish), 2006.
• [7] Durlak W., Dudkiewicz M., Dąbski M., Ekspertyza dendrologiczna dotycząca określenia stanu zdrowotnego topoli czarnej (Populus nigra L.) – pomnika przyrody na Placu Litewskim w Lublinie. Lublin Grudzień 2016.
• [8] Dybała J., Plac Litewski w Lublinie. Dzieje zabudowy i założenia urbanistycznego, „Roczniki Humanistyczne”, 1972, T. XX, z. 5, s. 71−101.
• [9] Dziesięciolecie Polski Odrodzonej – księga pamiątkowa 1918−1928, wydawnictwo i nakład Ilustrowanego Kuryera Codziennego, Światowida Na Szerokim Świecie, Kraków-Warszawa 1928.
• [10] Gawarecki H., Zabytki miasta, Lublin – przewodnik, 1959.
• [11] Gawarecki H., Stanisław Krzesiński: Dwa wrażenia…czyli Lublin jakim był w roku 1827 i jaki jest w roku 1877, [w:] „Rocznik Lubelski”, R. I, Lublin 1958, p. 246.
• [12] Gwaroński l., Historia w pomniku zamknięta, [w:] „Kalendarz Lubelski”, Lublin 1985.
• [13] Hodor K., Ogrody klasztorne i ich rola w kształtowaniu tkanki urbanistycznej miasta Krakowa. „Czasopismo Techniczne”, 6A-2012, z. 19, R. 109.
• [14] Krukowski M., Cartographic modelling of the urban quality of life – aspect of green areas in the City of Lublin (Poland), Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Lublin – Polonia, Vol. LXXIII Sectio B 2018, 7−27.
• [15] Kurzątkowski M., Najpiękniejszy w Polsce? Rzecz o placu Litewskim, [w:] Kalendarz Lubelski, Lublin 1985.
• [16] Landecka H., Wokół koncepcji Placu Litewskiego w Lublinie, „Wiadomości Konserwatorskie”, 2008, (24): 74−81.
• [17] Maj E., Arboretum F.Ł. Bieczyńskiego w ogrodzie Saskim w Lublinie, „Wiadomości Konserwatorskie Województwa Lubelskiego”, 2007.
• [18] Majdecki L., Historia Ogrodów, Warszawa 1978, PWN.
• [19] Maleszyk P., Czego potrzebuje Lublin. Raport z badania jakości życia w dzielnicach Lublina, Lublin 2019.
• [20] Mazurkiewicz J., Jurydyki Lubelskie, Wrocław 1965, Wyd. PAN.
• [21] Mącik H., Historyczne aleje przydrożne we współczesnych granicach Lublina i ich ochrona konserwatorska, [w:] Trzaskowska E. (red.), Roślinność pasów przydrożnych Lublina. Potencjał i zagrożenia, Lublin 2017, s. 35−46.
• [22] Niedźwiedź J., Ogrody publiczne dziewiętnastowiecznego Lublina w ideach, projektach i realizacjach Feliksa Bieczyńskiego, praca doktorska, Wydz. Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu SGGW w Warszawie, 2007.
• [23] Przesmycka N., Przeobrażenia historycznych terenów zielonych Lublina do 1939 roku. In Teka Komisji Architektury, Urbanistyki i Studiów Krajobrazowych: Teka Commission of Architecture Urban Planning and Landscape Studies, vol. 1, 157−167. Lublin 2005, PAN O. Lublin.
• [24] Przesmycka N., Przesmycki J.Z., Lubelska komisja Boni Ordinis i jej wpływ na rozwój przestrzenny miasta: The Commission of Boni Ordinis in Lublin and its impact on spatial development of the city, “Budownictwo i Architektura”, vol. 7, 105−112, Wydawnictwo Politechniki Lubelskiej, Lublin 2010.
• [25] Przesmycka N., Lublin przeobrażenia urbanistyczne 1815−1939, Wyd. Politechniki Lubelskiej, 2012.
• [26] Pudelska K., Mirosław A., Zabytkowe ogrody klasztorne we współczesnym Lublinie, TEKA, 2011, p. 81−91.
• [27] Rewaloryzacja Ogrodu Saskiego w Lublinie. Zakres projektu oraz rys historyczny. Wydawca Gmina Lublin: Wydział Funduszy Europejskich Urzędu Miasta Lublin.
• [28] Sierpiński, S.Z., Obraz miasta Lublina, Warszawa 1839.
• [29] Wójciuk M., Specyfikacja kamienic i moderacja pogłównego Lublina z 1738, „Rocznik Lubelskiego Towarzystwa Genealogicznego”, Tom VI, 2014 (2015), 170−278.
• [30] Zieliński W.K., Monografia Lublina. Dzieje miasta Lublina, 1878.
• [31] Żywicki J., Urzędnicy: architekci, budowniczowie, inżynierowie cywilni… Ludzie architektury i budownictwa w województwie lubelskim oraz guberni lubelskiej w Królestwie Polskim w latach 1815−1915, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej, 2010.
• [32] APL, AmL, 1809−1874, sygn. 570.
• [33] APL, AmL, sygn. 6252, p. 32−34.
• [34] Architectural and Landscape Study of Plac Litewski, 2000.
• [35] Cegliński J. wg A. Lerue, 1857, Muzeum Lubelskie Kat. 94.
• [36] Cegliński J., Kolegiata św. Michała przed rozbiórką w latach 1846−1852.
• [37] Łodzia-Bieczyński F., 1854, APL, AmL 1809−1874, sygn. 570.
• [38] KRSW 3659, k. 22−40, KWL do KRSW z 30.III.1820.
• [39] Plac Litewski w Lublinie. Studium architektoniczno-krajobrazowe, Lublin 2000.
• [40] Plan miasta Lublina 1829, F. Bieczyński, Zb. Spec. Biblioteki H. Łopacińskiego.
• [41] Plan Miasta Lublina z 1912 roku, M. Stelmasiewicz, APL, sygn. 8623.
• [42] Plan miasta Lublina z 1919, APL, PmL, sygn. 13.
• [43] Plan sytuacyjny przebudowy miejskich skwerów, H. Paprocki, Muzeum Lubelskie, nr inw. ML/RR/338.
• [44] Ogólny i szczegółowy plan zabudowania obszaru ograniczonego ulicami Lipowa-Rury Jezuickie-Głęboka oraz cmentarza w m. Lublinie, Archiwum LPU WP UM.
• [45] Tretter J., Plan Der West Gazlizieschen Kreistadt Lublin nebst der umligenden Gegend, 1803, skala 1: 14.440, orgy. Kriegsarchiv Wiedeń, plan wyk. Pod kierunkiem Antoniego Mayera von Heldensfelda.
• [46] Dąbek F., “The Arrival of General Zajączek to Lublin in 1826”, oil painting.
• [47] Restoration of Ogród Saski in Lublin – scope of the project and historical outline, information brochure, published by Gmina Lublin, 2013.
• [48] http://www.sarp.krakow.pl/konkursy,149,Konkurs_na_Plac_Litewski_w_Lublinie.html (accessed 10.11, 2018 r.).
• [49] https://docplayer.pl/43137719-Koncepcja-zmiany-zagospodarowania-placu-litewskiego-w-lublinie.html (accessed 10.11, 2018 r.).
• [50] https://lublin.eu/mieszkancy/srodowisko/zielony-lublin/parki-w-lublinie/ogrod-saski/ (accessed 10.11, 2018 r.).
• [51] https://pl.wikipedia.org/wiki/Pomniki_przyrody_w_Lublinie (accessed 10.11, 2018 r.).
• [52] https://lublin.eu/gfx/lublin/userfiles/_public/lublin/lublin_w_ue/multimedia/ogrod_saski_folder.pdf.
• [53] https://en.wikipedia.org/wiki/Jurydyka (accessed 10.11, 2018 r.).
• [54] https://www.google.com/maps.
• [55] https://www.geoportal.gov.pl.
• [56] https://www.archivinformationssystem.at/detail.aspx?ID=1425049, [dostęp: 5 października 2020].
• [57] http://teatrnn.pl/historiamowiona/swiadek/Maj%2C_Euzebiusz_%281940-_%29?tar=44502.