Inwentaryzacja geostanowisk południowej części Wzgórz Strzegomskich (Przedgórze Sudeckie) i ich wstępna waloryzacja geoturystyczna

• Autorzy: Pawlik Tomasz

Identyfikatory

DOI

10.7306/2025.5

Warianty tytułu

EN

Inventory of geosites of the southern part of the Strzegom Hills (Sudetic Foreland, SW Poland) and their preliminary geotourism valorization

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

The paper presents results of inventory of geosites occurring in the southern part of the Strzegom Hills (Sudetic Foreland) and their preliminary geotourism valorization. This part of the Strzegom Hills is geologically and geomorphologically diverse. The western and central section lies in the area of the Late Paleozoic Strzegom-Sobótka granitoid massif. In turn, the eastern part is composed of the Early Paleozoic metamorphic envelope of the massif, represented among others by quartz-sericite schists, greenschists, amphibolites and hornfelses. A characteristic feature of the landscape is numerous inselbergs made of crystalline rocks, surrounded by almostflat or slightly undulating areas filled with Cenozoic sediments. Natural rockformations have been preserved on the slopes of some inselbergs. Numerous open-pit mines of raw minerals (mainly rocks, to a lesser extent clays minerals) are also a specific element of the landscape. Fifty-three geosites of various types have been documented. Petrographic, economic, tectonic, mineralogic and geomorphologic geosites are the most numerous. In accordance with the adopted criteria, 53% of the geosites are characterized by high geotouristic attractiveness. Seventy-five percent of the geosites present at leastfour scientific and educational issues.

Słowa kluczowe

PL

kościoły romańskie; Jędrzejów; Prandocin; kamieniarstwo; badeński piaskowiec

EN

geodiversity; geosites; geotourism; Strzegom Hills; Strzegom–Sobótka Massif; Sudetic Foreland

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Przegląd Geologiczny
• Rocznik: 2025
• Tom: Vol. 73, nr 1
• Strony: 57--74
• Opis fizyczny: Bibliogr. 59 poz., fot., map., tab.

Twórcy

autor

Pawlik Tomasz

• GDDKiA Oddział we Wrocławiu, Wydział Technologii - Laboratorium Drogowe, ul. Drogowców 2, Mokronos Dolny, 55-080 Kąty Wrocławskie
• Szkoła Wyższa Rzemiosł Artystycznych i Zarządzania we Wrocławiu, pl. Świętego Macieja 21, 50- 244 Wrocław

• https://orcid.org/0009-0005-8265-4589

Bibliografia

• 1. BIRKENMAJER K., PÉCSKAY Z., GRABOWSKI J., LORENC M.W., ZAGOŻDŻON P.P. 2004 - Radiometric dating of the Tertiary volcanics in Lower Silesia, Poland. IV. Further K-Ar and paleomagnetic data from Late Oligocene to Early Miocene basaltic rocks of the Fore-Sudetic Block. Rocz. PTG, 74: 1-19.
• 2. COWIE J.W. 1994 - Lista stanowisk światowego dziedzictwa geologicznego zatwierdzona do 1990.01.25. Prz. Geol., 42: 161-163.
• 3. CWOJDZIŃSKI S., KOZDRÓJ W. 2007 - Sudety - przewodnik geoturystyczny wzdłuż trasy drogowej Nysa-Złoty Stok-Wałbrzych-Jelenia Góra. Państ. Inst. Geol., Warszawa.
• 4. CZERWONKA J.A., KRZYSZKOWSKI D. 2001 - Preglacial (Pliocene-Early Middle Pleistocene) deposits in Southwestern Poland: lithostratigraphy and reconstruction of drainage pattern. [W:] Krzyszkowski D. (red.), Late Cainozoic Stratigraphy and Palaeogeography of the Sudetic Foreland. Wydaw. Wind J. Wojewoda, Wrocław: 147-195.
• 5. DUSZYŃSKI F., MIGOŃ P., KASPRZAK M. 2018 - Góry Stołowe - kraina zrodzona z morza. Przewodnik geomorfologiczno-turystyczny. Park Narodowy Gór Stołowych, Kudowa-Zdrój.
• 6. DYJOR S., GONCIARZ A., GRODZICKI A., KOŚCIÓWKO H., SADOWSKA A., SZYNKIEWICZ A. 1995 - Formacja trzeciorzędowa i związane z nią surowce mineralne zachodniej części bloku przedsudeckiego. Przew. 66. Zjazdu PTG, Wrocław: 127-153.
• 7. DZIĘGIEL M. 2024 - Potencjał geoturystyczny wybranych odsłonięć skał paleozoicznych w południowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Prz. Geol., 72 (5): 193-208.
• 8. FIJAŁKOWSKA-MADER A., MALEC J. 2013 - Waloryzacja geostanowisk na obszarze projektowanego Geoparku Łysogórskiego w Górach Świętokrzyskich. Prz. Geol., 61 (3): 165-171.
• 9. GĄGAŁA Ł., PRASZKIER T., SIUDA R. 2003 - Jaroszów - powrót po latach. Otoczak, 30: 2-8.
• 10. GŁUSZYŃSKI A. 2015 - Czy Góra Krzyżowa jest najwyższym szczytem Wzgórz Strzegomskich? Sudety, 6 (162): 14-15.
• 11. https://www.geopark.org.pl/ https://www.geoportal.gov.pl/
• 12. https://www.gorykaczawskie.pl/geopark/
• 13. https://www.gorykaczawskie.pl/zimnik-granity/
• 14. IHNATOWICZ A., KOŽMA J., WAJSPRYCH B. 2011 - Wałbrzyski Obszar Geoturystyczny - inwentaryzacja geotypów dla potrzeb promocji geoturystyki. Prz. Geol., 59: 722-731.
• 15. JANECZEK J. 1985 - Typomorficzne minerały pegmatytów masywu granitoidowego Strzegom-Sobótka. Geol. Sud., 20 (2): 1-81.
• 16. JAWORSKI K. 1998 - Pradzieje Strzegomia. [W:] Matwijowski K. (red.), Strzegom. Zarys monografii miasta i regionu. Wydaw. DTSK Silesia, Wrocław-Strzegom: 20-40.
• 17. KASZUB K. 2004 - Terra Sigillata de Strigovia. Wydaw. Bimart, Wałbrzych.
• 18. KNAPIK R., JAŁA Z., SOBCZYK A., MIGOŃ P., ALEKSANDROWSKI P., SZUSZKIEWICZ A., KRĄPIEC M., MADEJ S., KRAKOWSKI K. 2009 - Inwentaryzacja i waloryzacja geostanowisk Karkonoskiego Parku Narodowego i jego otuliny oraz wykonanie mapy geologicznej tego obszaru. Arch. KPN, Jelenia Góra.
• 19. KONDRACKI J. 2009 - Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa.
• 20. KOWALSKI K., WIEWIÓRA A. 1974 - Terra sigillata. Pr. Muz. Ziemi, 21 (2): 3-57.
• 21. LIS J., SYLWESTRZAK H. 1986 - Minerały Dolnego Śląska. Wydaw. Geol., Warszawa.
• 22. KRZYSZKOWSKI D. 2001 - Neogene and Pleistocene stratigraphy and paleogeography of the northern foreland of the Strzegom Hills, Sudetic Foreland, Southwestern Poland. [W:] Krzyszkowski D. (red.), Late Cainozoic Stratigraphy and Palaeogeography of the Sudetic Foreland. Wydaw. Wind J. Wojewoda, Wrocław: 25-47.
• 23. ŁOBOS K., PAWLIK. T. 2007 - Wstępne dane o minerale z grupy kordierytu z Zimnika (masyw Strzegom-Sobótka). Prz. Geol., 55 (7): 563-564.
• 24. ŁOBOS K., PAWLIK. T., KLUKOWSKI M. 2019 - Wstępne dane o spinelu właściwym (MgAl2O4) z kopalni granodiorytu Łażany II w masywie Strzegom-Sobótka. Prz. Geol., 13 (1): 823-827.
• 25. MAJEROWICZ A. 1966 - Granitoidy z Łazan koło Żarowa i fragmenty ich osłony. Arch. Miner., 26 (1-2): 339-372.
• 26. MAJEROWICZ A. 1972 - Masyw granitowy Strzegom-Sobótka. Studium petrologiczne. Geol. Sud., 6: 7-131.
• 27. MAJEROWICZ A. 1977 - Stanowisko systematyczne granitoidów masywu Strzegom-Sobótka w międzynarodowej klasyfikacji skał plutonicznych. Rocz. Pol. Tow. Geol., 47 (2): 233-245.
• 28. MAJEROWICZ A., MIERZEJEWSKI M. 1995 - Petrologia, pozycja tektoniczna i geotektoniczna skał krystalicznych NE i SE osłony masywu granitowego Strzegom-Sobótka. Przew. 66. Zjazdu PTG, Wrocław: 59-84.
• 29. MIGOŃ P. 1997 - Crystalline rock inselbergs in southwestern Poland. Origin and paleoenvironmental significance. Acta Univ. Wratisl., 1872, Stud. Geogr., 56: 1-102.
• 30. MIGOŃ P. 2006 - Granite Landscape of the World. Oxford University Press.
• 31. MIGOŃ P. 2008 - Skałki granitowe Jaroszowskich Wzgórz na Przedgórzu Sudeckim. Przyr. Sud., 11: 101-110.
• 32. MIGOŃ P. 2009 - Wzgórza Strzegomskie. Sudety, 5 (98): 34-35.
• 33. MIGOŃ P. 2013 - Krzyżowa Góra nad Strzegomiem. Sudety, 5 (146): 33-36.
• 34. MIGOŃ E, KASPRZAK M. 2015 - Rozwój rzeźby terenu. [W:] Fabiszewski J. (red.), Przyroda Dolnego Śląska. PAN Oddział we Wrocławiu, Wrocław: 101-144.
• 35. NIEDŽ WIEDZKI R. 2011 - Bursztyn z Sudetów. Sudety, 4 (121): 34-37.
• 36. NITA J., MYGA-PIĄTEK U. 2010 - Georóżnorodność i geoturystyka w terenach poeksploatacyjnych na przykładzie regionu chęcińsko-kieleckiego. Geotur., 3-4: 51-58.
• 37. PACŁAWSKA A., PAWLIK T. 2008 - Ziemia pieczętna ze Strzegomia. Sudety, 1 (82): 16-17.
• 38. PAWLIK T., PACŁAWSKA-PAWLIK A. 2020 - Strzegom - granitowe serce Polski. Sudety, 1 (172): 22-25.
• 39. PAWLIK T., PACŁAWSKA-PAWLIK A. 2022 - Jaroszowskie Wzgórza - geologiczna atrakcja ziemi strzegomskiej. Sudety, 2 (179): 28-31.
• 40. PIECZKA A., SZUSZKIEWICZ A., SZEŁĘG E., JANECZEK J., NEJBERT K. 2015 - Granitic pegmatites of the Polish part of the Sudetes (NE Bohemian massif, SW Poland). [W:] 7th International Symposium on Granitic Pegmatites, Książ, Poland, June 17-19. Fieldtrip Guidebooke C: 73-102.
• 41. PIECZKA A., SZEŁĘG E., SZUSZKIEWICZ A. 2019 - Pegmatyty Dolnego Śląska. Wydaw. AGH, Kraków.
• 42. PLACEK A. 2007 - Rozwój form osuwiskowych na wschodnim zboczu kopalni glin ogniotrwałych „Halina” w Jaroszowie i ich znaczenie dla dalszej rekultywacji terenu pogórniczego. Pr. Nauk. Inst. Górn. Politech. Wroc., 120 (49): 245-254.
• 43. PUZIEWICZ J. 1990 - Masyw granitowy Strzegom-Sobótka - aktualny stan badań. Arch. Miner., 45 (1-2): 135-154.
• 44. RYCHLING A., SOLON J., MACIAS A., BALON J., BORZYSZKOWSKI J., KISTOWSKI M. (red.) 2021 - Regionalna geografia fizyczna Polski. Gen. Dyr. Ochr. Środ., Poznań.
• 45. SŁOMSKI P., JANKOWSKA J., ROZPĘDOWSKA E. 2019 - Land of Extinct Volcanoes Geopark - geoeducation for everyone. Geotour., 16 (3-4): 17-28.
• 46. SOLON J., BORZYSZKOWSKI J., BIDŁASIK M., RICHLING A., BADORA K., BALON J., BRZEZIŃSKA-WÓJCIK T., CHABUDZIŃSKI Ł., DOBROWOLSKI R., GRZEGORCZYK I., JODŁOWSKI M., KISTOWSKI M., KOT R., KRĄŻ P., LECHNIO J., MACIAS A., MAJCHROWSKA A., MALINOWSKA E., MIGOŃ P., MYGA-PIĄTEK U., NITA J., PAPIŃSKA E., RODZIK J., STRZYŻ M., TERPIŁOWSKI S., ZIAJA W. 2018 - Physico-geographical mesoregions of Poland - verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data. Geogr. Pol., 91 (2): 143-168.
• 47. STACHOWIAK A., CWOJDZIŃSKI S., IHNATOWICZ A., PACUŁA J., MRÁZOWÁ Š., SKÁCELOVÁ D., OTAVA J., PECINA V., REJCHRT M., SKÁCELOVÁ Z., VEČEŘA J. 2013 - Geostrada sudecka. Przewodnik geologiczno-turystyczny. Państw. Inst. Geol., Česka Geol. Služ., Warszawa-Praga.
• 48. STAFFA M. (red.) 2005 - Słownik geografii turystycznej Sudetów. T. 20. Masyw Ślęży, Równina Świdnicka, Kotlina Dzierżoniowska. Wydaw. I-BIS, Wrocław.
• 49. SZADKOWSKI M. 2022 - Przewodnik geoturystyczny po Geoparku Przedgórze Sudeckie. Państw. Inst. Geol., Wrocław.
• 50. SZOPA K., BRACHANIEC T., KARWOWSKI Ł. 2019 - Polskie mołdawity - obecny stan wiedzy i perspektywy nowych znalezisk. Prz. Geol., 67 (8): 662-667.
• 51. SZUFLICKI M., MALON A., TYMIŃSKI M. (red.) 2024 - Bilans Zasobów Złóż Kopalin w Polsce wg stanu na 31 XII 2023 r. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 52. TARKA R. 2017a - Wędrówki szlakiem skał i minerałów Przedgórza Sudeckiego. Zjawiska magmowe. Wydaw. Ocean, Wrocław.
• 53. TARKA R. 2017b - Związki geologii z historią jako podstawa tworzenia geoproduktów na obszarze Geoparku Przedgórze Sudeckie - fakty i perspektywy. Geotour., 1-2: 1-24.
• 54. TOKARCZYK-DOROCIAK K., SKOLAK K., LORENC M.W. 2010 - Nieczynny kamieniołom bazaltu w Strzegomiu. Geotour., 3-4: 59-64.
• 55. TURNIAK K., MAZUR S., DOMAŃSKA-SIUDA J., SZUSZKIEWICZ A. 2014 - SHRIMP U-Pb zircon dating for granitoids from the Strzegom-Sobótka Massif, SW Poland: Constraints on the initial time of Permo-Mesozoic lithosphere thinning beneath Central Europe. Lithos, 208-209: 415-429.
• 56. WIŚNIEWSKI A., WOJTAL P., KRZEMINSKA A., ZYCH J., PRZYBYLSKI B., BADURA J., CISZEK D. 2009 - Unikalne stanowisko szczątków mamuta na Dolnym Śląsku. Prz. Geol., 57 (3): 234-242.
• 57. WOJEWODA J., MIGOŃ P., KRZYSZKOWSKI D. 1995 - Rozwój rzeźby i środowisk sedymentacji w młodszym trzeciorzędzie i starszym plejstocenie na obszarze środkowej części bloku przedsudeckiego: wybrane fragmenty. Przew. 66. Zjazdu PTG, Wrocław: 315-331.
• 58. ZIMMER V. 2010 - Zur Geschichte der Striegauer Granitidustrie. Lapis, 7-8: 65-73.
• 59. ŻELAŽNIEWICZ A. 2015 - Przeszłość geologiczna. [W:] Fabiszewski J. (red.), Przyroda Dolnego Śląska. PAN Oddział we Wrocławiu, Wrocław: 39-99.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa nr POPUL/SP/0154/2024/02 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki II" - moduł: Popularyzacja nauki (2025).