The role of fountains in the urban space of Habsburg Silesia in modern times

• Autorzy: Ludwig Bogna

Identyfikatory

DOI

10.37190/arc210201

Warianty tytułu

PL

Rola fontann w przestrzeni miast habsburskiego Śląska w czasach nowożytnych

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The subject of the presented publication are fountains which appeared in the market squares of Lower Silesian towns in modern times. Apart from several 17^th century and Renaissance water fountains, all of them were created at the turn of the 18^th century until the 1830s, during the period of reconstruction after the damage caused by the Thirty Years’ War. The aim of this article was to determine, on the basis of analyses of forms and iconographic programmes of Silesian fountains, in comparison with analogous European examples, their role in shaping the urban composition of town squares and market squares and their commemorative message. As a result of the study, it was observed that initially, with the introduction of water features, spatial effects were arranged in a Renaissance manner, creating small concentrically composed units. Subsequently, Baroque layouts were introduced. First with short viewing axes forming urban interiors and finally with long composition axes running out of the depths of the streets and including numerous decorative views in shortened perspectives. Decorative fountains were included in the system of ordering and decorating the entire city. Dates, initials and sometimes whole surnames were used on fountains to commemorate benefactors, founders and caretakers of re­constructions of buildings and public facilities and waterworks. With the symbolism of depictions of the biblical dove and the mythological figures of Neptune, Triton and Atlas, like their European counterparts they became monuments of peace and signs of loyalty to the monarchy. Most of these investments can be linked to the two most prominent representatives of power in this period, Prince Elector Franz Ludwig von Pfalz­Neuburg and Johann Anton Gotthard Schaffgotsch.

PL

Przedmiotem badania w prezentowanej publikacji są fontanny, które pojawiły się na placach miast dolnośląskich w czasach nowożytnych. Poza kilkoma wodotryskami siedemnastowiecznymi, renesansowymi, wszystkie powstawały od przełomu XVII i XVIII w. do lat 30. XVIII w. – w okresie odbudowy zamożności po stratach wojny trzydziestoletniej. Celem artykułu była próba ustalenia na podstawie analiz form i programów ikonograficznych fontann śląskich, w porównaniu z analogicznymi przykładami europejskimi, ich roli w kształtowaniu kompozycji urbanistycznej rynków i placów miast oraz ich przekazu kommemoratywnego. W wyniku studiów zaobserwowano, że początkowo za pomocą wprowadzanych wodotrysków aranżowano efekty przestrzenne na sposób renesansowy, tworząc niewielkie koncentrycznie zakomponowane jednostki. Następnie wprowadzano układy barokowe. Najpierw z krótkimi osiami widokowymi kształtującymi wnętrza urbanistyczne, a na koniec z długimi osiami kompozycyjnymi wybiegającymi z głębi ulic i uwzględnieniem licznych dekoracyjnych widoków w skrótach perspektywicznych. Ozdobne wodotryski włączone były w układ porządkowania i dekorowania całego miasta. Na fontannach przywołując daty, inicjały, a czasem całe nazwiska, upamiętniano dobroczyńców, fundatorów i opiekunów przebudów gmachów i urządzeń użyteczności publicznej oraz wodociągów. Za pomocą symboliki ukazywanych przedstawień biblijnego gołębia i mitologicznych postaci Neptuna, Trytona i Atlasa, podobnie jak ich europejskie wzorce stawały się swoistymi pomnikami pokoju oraz znakami lojalności wobec monarchii. Większość z tych inwestycji można powiązać z dwoma najznaczniejszymi przedstawicielami władzy w tym okresie biskupem księciem elektorem Franzem Ludwigiem von Pfalz-Neuburgiem i Johannem Antonem Gotthardem Schaffgotschem.

Słowa kluczowe

EN

fountain; modern urbanism; baroque; Silesia

PL

fontanna; urbanistyka nowożytna; barok; Śląsk

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2021
• Tom: Nr 2 (66)
• Strony: 3--15
• Opis fizyczny: Bibliogr. 30 poz., il.

Twórcy

autor

Ludwig Bogna

• Faculty of Architecture, Wrocław University of Science and Technology

• https://orcid.org/0000-0002-7755-5835

Bibliografia

• [1] Kębłowski J., Nysa, Ossolineum, Wrocław 1972.
• [2] Broniewski T., Kłodzko, Ossolineum, Wrocław 1963.
• [3] Zimmermann F.-A., Beyträge zur Beschreibung von Schlesien, Bd. 11, J.E. Tramp, Brieg 1794.
• [4] Zimmermann F.-A., Beschreibung der Stadt Breslau im Herzogthum Schlesien, J.E. Tramp, Brieg 1792.
• [5] Chrząszcz J., Geschichte der Stadt Neustadt in Oberschlesien, Magistrat Neustadt O/S, Neustadt 1912.
• [6] Schmidt F.J., Geschichte der Stadt Schweidnitz, Bd. 1, L. Heege, Schweidnitz 1846.
• [7] Schubert H., Bilder aus Geschichte der Stadt Schweidnitz, L. Heege, Schweidnitz 1912.
• [8] Sammter A., Chronik von Liegnitz, W. Pfingstenschen, Liegnitz 1861.
• [9] Kraffert A.H., Chronik von Liegnitz: vom Tode Fredriechs II. Bis zum Kussterben des Piastenhauses 1547–1675, H. Krumbhaar, Liegnitz 1871.
• [10] Ruffert B., Kurze Chronik von Neisse: mit einem Plane von Neisse aus dem Jahre 1596, J. Graveur, Neisse 1910.
• [11] Bogacz T., Czasy nowożytne, [in:] R. Gładkiewicz (red.), Dzieje Złotoryi, Towarzystwo Miłośników Ziemi Złotoryjskiej, Złotoryja–Wrocław 1997, 67–100.
• [12] Głogów, K. Matwijowski (red.), Silesia, Wrocław 1994.
• [13] Jelenia Góra, Z. Kwaśny (red.), Ossolineum, Wrocław 1989.
• [14] Kalinowski K., Rzeźba barokowa na Śląsku, PWN, Warszawa 1986.
• [15] Prudnik, zabytki, http://www.wodip.opole.pl/opolszczyzna/gminy/prudnik/lo2prudnik/Zabytki/zabytki.html [accessed: 15.02.2018].
• [16] Małachowicz E., Fontanna Neptuna z placu Nowy Targ we Wrocławiu, “Architectus” 2013, nr 1(33), 10–15, doi: 10.5277/arc130102.
• [17] Margraf H., Die Straßen Breslaus nach ihrer Geschichte und ihren Namen, G. Morgenstern, Breslau 1896.
• [18] Nowotny S., Von Schaffgotschowie w Świdnicy, http://ws-24.pl/von-schaffgotschowie-w-widnicy/ [accessed: 15.02.2018].
• [19] Eysymontt R., Wrocławski Nowy Targ. Jego dzieje i rewaloryzacja, “Quart” 2006, nr 1(1), 55–73.
• [20] Archiwum Państwowe we Wrocławiu, Akta miasta Kłodzka 82/21/0/23/6178 [Files on the repair of the town hall], 1696.
• [21] Ostowska D., Jerzy Leonard Weber rzeźbiarz śląski epoki baroku, “Rocznik Sztuki Śląskiej” 1963, t. 2, 92–116.
• [22] Żurek A., Norbertanie, [in:] J. Harasimowicz (red.), Encyklopedia Wrocławia, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2006, 589.
• [23] Wernher F.B., Topographia oder Prodromus Delineati Silesiae Ducatus [...], Pars 2, 1750–1800, Manuscript Collection BUWr, sygn. oai:bibliotekacyfrowa.pl:14302.
• [24] Bimler K., Karinger Johann Adam, [in:] H. Vollmer (Hrsg.), Allgemeine Lexikon der Bildende Künstler, Bd. 19, E.A. Seemann, Leipzig 1968, 359.
• [25] Fontanna Neptuna. Rok 1860. Schlesische Monatshefte. Blätter für Kultur und Schrifttum der Heimat, Breslau, http://dolny-slask.org.pl/3285669,foto.html?idEntity=509042 [accessed: 23.02.2015].
• [26] Falda G.B., Le Fontane Di Roma Nelle Piazze..., Ch.S. Froberg, Nuremberg 1685.
• [27] Böckler G.A., Architectura Curiosa Nova, P. Fürsten, Nuremberg 1664–1681.
• [28] de Vries H.V., Perspectiv, H. Hondius, Leiden 1604–1605.
• [29] Fraschetti S., Il Bernini la sua vita, la sua opera, il suo tempo, U. Hoepli, Milano 1900, 127–136.
• [30] Saebisch W., Projekt umocnień bastionowych zamku i miasta Żagań, 1620 r., Dolnośląska Biblioteka Cyfrowa, sygn. oai: dbc.wroc.pl:88889.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2021).