Wpływ klimatu na kulturę - tradycyjne drzwi w chacie góralskiej, rozwój, funkcja, konstrukcja i znaczenie symboliczne

• Autorzy: Sobczyńska Karolina , Maksymowicz-Mróz Natalia

Identyfikatory

DOI

10.21008/j.2658-2619.2023.14.8

Warianty tytułu

EN

The influence of climate on culture - traditional doors in a highland house, development, function, construction and symbolic meaning

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

We wszystkich stylach architektonicznych akcentowano wejścia do budynków. Drzwi wejściowe oddzielają świat zewnętrzny od wewnętrznego i jednocześnie stanowią łącznik pomiędzy nimi. W wielu kulturach drzwi do obiektu są elementem, nie tylko użytkowym, ale niosącym informacje i znaczenia. Szczególnie w architekturze wernakularnej, gdzie klimat i przyroda jako świat zewnętrzny determinuje przeżycie mieszkańców, drzwi prowadzące do wnętrza domu traktuje się z uważnością artysty świadomego, że są niejako elementem pomiędzy sacrum a profanum. Dlatego najczęściej na drzwiach umieszcza się symbole mające zapewnić domownikom ochronę, szczęście, płodność i dostatek. Drzwi podhalańskiego domu są jak książka, z której można wyczytać o zdeterminowanych klimatem warunkach życia, stosunku Górali do przyrody, rodziny i dobytku. Można wyciągnąć wnioski na temat systemu wartości ludności, której styl życia nieznacznie się zmieniał przez kilka stuleci.

EN

The wooden vernacular architecture of Podhale reflects the climate and nature that determine the survival of the inhabitants. The door leading to the interior of the house shows the artist's sensitivity aware that they are an element between the sacrum and the profanum. That is why, most often, symbols are placed on the door to ensure protection, happiness, fertility and prosperity for the household members. The door of the Podhale house is like a book from which you can read about the living conditions, the attitude of the Highlanders to nature, family and property. Conclusions can be drawn about the value system of a population whose lifestyle has been almost unchanged for several centuries. This inner awareness of the Highlanders is visible in the amount of work devoted to building the door, in the attention to every smallest detail, in a very complicated structure. Magic symbols reflect the state of mind of the inhabitants who have struggled with the harsh conditions of the mountain climate throughout their lives, balancing on the brink of life and death.

Słowa kluczowe

PL

drzwi drewniane; architektura wernakularna; klimat; symbolika; tradycja; Podhale

EN

wooden door; vernacular architecture; climate; tradition; Podhale

• Wydawca: Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej
• Czasopismo: Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej. Architektura, Urbanistyka, Architektura Wnętrz
• Rocznik: 2023
• Tom: Z. 14
• Strony: 131--141
• Opis fizyczny: Bibliogr. 14 poz., rys.

Twórcy

autor

Sobczyńska Karolina

• Politechnika Poznańska, Wydział Architektury, Instytut Architektury, Urbanistyki i Ochrony Dziedzictwa

autor

Maksymowicz-Mróz Natalia

• Uniwersytet Szczeciński, Wydział Nauk Społecznych, Instytut Socjologii

Bibliografia

• 1. Adamczyk M., 1991, Zakopane - wieś, w: Zakopane - czterysta lat dziejów, red. R. Dutkowa, Krajowa Agencja Wydawnicza, Kraków.
• 2. Białas W., 1991, Budarka, w: Zakopane - czterysta lat dziejów, red. R. Dutkowa, Krajowa Agencja Wydawnicza, Kraków.
• 3. Gloger Z., 1907, Budownictwo drzewne i wyroby z drzewa w dawnej Polsce, Warszawa.
• 4. Kwiatkowski K., 2019, Contemporaneity - Zakopane-ness - the heritage of Zakopane. The Zakopane style in the space of the confrontation of national styles Stanisław Witkiewicz’s Zakopane style and its differentia specifica, “Technical Transactions”, Vol. 12, p. 53-62.
• 5. Maksymowicz-Maciata N., 2015, Gazda czy pon? Portret górali podhalańskich na przełomie XX i XXI wieku, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin.
• 6. Maksymowicz Mróz N., 2019, Góralskie pnioki. Tradycyjne więzi rodowe i ich wpływ na współczesną kulturę Podhala, Instytut im. Oskara Kolberga, Poznań.
• 7. Matlakowski W., 1892, Budownictwo ludowe na Podhalu, Akademia Umiejętności, Kraków.
• 8. Rytel G., 2015, Wernakularna, czyli jaka? Uwagi semantyczne na marginesie tematu konferencji, „Budownictwo i Architektura”, nr 14(3).
• 9. Sobczyńska K., 2008, Ciągłość tradycji w architekturze Bhutanu wyrazem ochrony tożsamości narodowej, „Zeszyt Naukowy Politechniki Poznańskiej”, nr 13.
• 10. Tłoczek I., 1985, Dom mieszkalny na wsi polskiej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• 11. Tondos B., 1999, Zapomniana sztuka góralska oraz materiały do terminologicznego słownika budownictwa i zdobnictwa, Oficyna Podhalańska. Kraków-Kielce.
• 12. Witkiewicz S., 1891, Na przełęczy. Wrażenia i obrazy z Tatr, Gebethne Wolff, Warszawa.
• 13. Witkiewicz S., 1906, Po latach, brak wydawnictwa, Warszawa.
• 14. Żychoń S., 1991, Rozwój przestrzenny i budownictwo. w: Zakopane - czterysta lat dziejów, red. R. Dutkowa, Krajowa Agencja Wydawnicza, Kraków.