Dwa kościoły, dwóch architektów, jedna sylweta – „styl narodowy” a zapożyczanie form w architekturze sakralnej II RP

• Autorzy: Tejszerska Anna

Identyfikatory

DOI

10.35784/teka.2378

Warianty tytułu

EN

Two churches, two architects, one profile – national style and “borrowing” forms in the sacred architecture of the Second Polish Republic

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Artykuł poświęcony jest zapożyczeniom form w architekturze sakralnej II RP. Dokonano w nim analizy porównawczej kościołów wzniesionych w odległych od siebie miejscowościach (diecezja pińska i łódzka), przypisywanych różnym autorom, a wykazujących znaczne podobieństwo formalne. Opracowanie stanowi jednocześnie próbę ustalenia faktycznego autorstwa budowli. Przedstawia także pokrótce powszechną w czasie budowy omawianych kościołów ideę poszukiwania „stylu narodowego”, w którym zostały one ukształtowane i ukazuje podobne przykłady powielania form. Wywód oparto na archiwalnym materiale ikonograficznym – fotografiach z lat budowy, projektach oraz aktach pomocnych w rekonstrukcji życiorysu zawodowego twórców. Celem publikacji jest także przybliżenie postaci brzeskiego architekta Bronisława Nielubowicza i wątków pracy twórczej, które w ramach jej przygotowania udało się autorce ustalić.

Słowa kluczowe

PL

styl narodowy; architektura sakralna; XX-lecie międzywojenne; Bronisław Nielubowicz; architektura II RP

EN

national style; sacred architecture; interwar period; Bronisław Nielubowicz; architecture of the Second Polish Republic

• Wydawca: Wydawnictwo Politechniki Lubelskiej ; Polska Akademia Nauk, Oddział w Lublinie
• Czasopismo: Teka Komisji Architektury, Urbanistyki i Studiów Krajobrazowych
• Rocznik: 2020
• Tom: T. 16, nr 4
• Strony: 59--69
• Opis fizyczny: Bibliogr. 45 poz., ryc.

Twórcy

autor

Tejszerska Anna

• Katedra Kształtowania i Projektowania Krajobrazu, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Poland

• https://orcid.org/0000-0001-7872-4496

Bibliografia

• [1] Dziemjaniuk I., Konowaluk R., Parafia Najświętszej Maryi Panny Królowej Korony Polskiej na Kijówce w Brześciu n/Bugiem, [w:] „Echa Polesia” 2007 nr 4(16), s. 37−39.
• [2] Elenchus ecclesiarum et cleri dioecesis pinskensis pro anno Domini 1926, Pinsci 1926.
• [3] Elenchus cleri secularis ac regularis Dioecesis Lodzensis pro Anno Domini 1922, Łódź 1922.
• [4] Grad S., Rozwój sieci parafialnej w Łodzi w okresie międzywojennym, [w:] „Łódzkie Studia Teologiczne” 1999, nr 8, s. 365−377.
• [5] Hałaburda M., Diecezja pińska (1925−1939). Rys historyczny, [w:] „Textus et Studia” 2017, nr 2(10), s. 95−119.
• [6] Hałaburda M., Schematyzmy Diecezji Pińskiej (1926−1939), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 2019, nr 112, s. 151−166.
• [7] Kołbuk W., Kościoły wschodnie w Rzeczypospolitej około 1772 roku: struktury administracyjne. Wspólnoty Religijne i Narodowe w Rzeczypospolitej w Drugiej Połowie XVIII wieku, t. 2. Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 1998.
• [8] Kościół katolicki w Polsce 1918−1990. Rocznik statystyczny, red. Adamczuk L., Zdaniewicz W., Główny Urząd Statystyczny, Zakład Socjologii Religii SAC, Warszawa 1991.
• [9] Kumor B., Projekty reorganizacji Kościoła polskiego w latach 1918−1925, [w:] „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 1975, nr 8, s. 155−162.
• [10] Kurenda Konsystorza Metropolitarnego Lwowskiego Obrządku Łacińskiego 1903, Lwów 1903.
• [11] Nowowznoszony kościół pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela w Nowem Złotnie (fotografia, 1930), [w:] „Łodź w Ilustracji” 1930, nr 38, s. 3.
• [12] Nielubowicz B., Moje kresowe szczenięce lata, [w:] „Echa Polesia” 2014, nr 3(43), s. 46−59.
• [13] Nitsch A.L., Leksykon architektów i budowniczych Polaków oraz cudzoziemców w Polsce działających, Warszawa (bdw), mps ISPAN, t. 12.
• [14] O budowę kościoła w Nowem Złotnie, [w:] „Rozwój” 1928, nr 199, s. 13.
• [15] Oleńska A., Zgliński M., Polesie jako region artystyczny w dawnej Rzeczypospolitej. Uwagi po pięciu latach inwentaryzacji kościołów i klasztorów rzymskokatolickich województwa brzesko-litewskiego, [w:] Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, red. Walczak W., Łopatecki K.., t. IV, Instytut Badań nad Dziedzictwem Kulturowym Europy, Białystok 2013, s. 109−134.
• [16] Ostrowski J., Kościół parafialny pw. Matki Boskiej Królowej Polski w Zadwórzu, [w:] Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, t. 11, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 2003, s. 341−348.
• [17] Paszkowicz A. Historia budowy kościoła pw. Najświętszego Serca Jezusowego i Serca Maryi w Peliszczach, „Echa Polesia” 2011, nr 3(31), s. 3−22.
• [18] Peliszczanin, Budowa kościoła w Peliszczach, „Polesie”, 1930, nr 22, s. 6−7.
• [19] Pszczółkowski M., Architektura użyteczności publicznej II Rzeczypospolitej 1918−1939. Forma i styl, Księży Młyn, Łódź 2014.
• [20] Pszczółkowski M., Architektura szkolna II Rzeczypospolitej (1918−1939), Księży Młyn, Łódź 2017.
• [21] Różański M., Organizacja terytorialna diecezji łódzkiej w latach 1920−1925, [w:] „Łódzkie Studia Teologiczne” 2015, nr 24/2, s. 85−106.
• [22] Rozbicka M., Małe mieszkanie z ogrodem w tle w teorii i praktyce popularnego budownictwa mieszkaniowego w międzywojennej Polsce, Prace Naukowe Politechniki Warszawskiej, Seria Architektura. Warszawa 2008.
• [23] Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych, t. 8: Województwo poleskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1924.
• [24] Stefański K., Architekt Józef Kaban, [w:] „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1990, nr 3−4, s. 207−215.
• [25] Stefański K., Kościoły Łodzi międzywojennej [w:] Sztuka w Łodzi 2. Materiały sesji naukowej zorganizowanej przez Łódzki Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki w dniach 8−9 października 2001 roku, red. Wróblewska-Markiewicz M., Stowarzyszenie Historyków Sztuki, Łódź 2003, s. 103−118.
• [26] Stefański K., Architekt lwowski – Tadeusz Obmiński (1874−1932). Twórczość w latach 1902−1914, [w:] Velis quod possis. Studia z historii sztuki ofiarowane profesorowi Janowi Ostrowskiemu, Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego „Societas Vistulana”, Kraków 2016, s. 163−170.
• [27] Szyller S., O attykach polskich i polskich dachach wklęsłych, druk Rubieszewskiego i Wrotnowskiego, Warszawa 1909.
• [28] Szyller S., Czy mamy polską architekturę? Wydanie Koła Architektów w Warszawie, Warszawa 1916.
• [29] Szyller S., Tradycya budownictwa ludowego w architekturze polskiej, księgarnia Gebethnera i Wolffa druk Rubieszewskiego i Wrotnowskiego Warszawa 1917.
• [30] Tejszerska A., Styl narodowy w architekturze sakralnej Polski Odrodzonej (1918−1939), Wydawnictwo KUL, Lublin 2019.
• [31] Wojciechowski J., Kościół jako budowla, [w:] „Architektura i Budownictwo” 1927, nr 8−9, s. 227−260.
• [32] Wystop J., Kościół na Złotnie, cz. 2. [w:] „Złotniak” 2019, nr 7, s. 6.
• [33] Zabawa na budowę kościoła, [w:] „Rozwój” 1928, nr 228, s. 12.
• [34] Zgliński M. Kościół parafialny pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Peliszczach, [w:] Kościoły i klasztory Rzymskokatolickie dawnego województwa brzeskolitewskiego, t. 2, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 2014, s. 223−231.
• [35] AAN, Sygn.: 2/14/0/5/719: Archiwum Akt Nowych: Zespół: 2/14/0 Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w Warszawie» Seria: 5 Departament V Wyznań» Jednostka 719 Budowa, remont i konserwacja kościołów i budynków parafialnych w poszczególnych parafiach, lit. Pa-Pi (t. XXIV). 1919−1939.
• [36] AAN, Sygn.: 2/9/0/5.5/2908: Archiwum Akt Nowych: Zespół: 2/9/0 Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w Warszawie » Seria: 5.5 Dokumentacja techniczna » Jednostka: I 2908 Projekt budowy kościoła w powiecie łódzkim. 1926.
• [37] AAN, Sygn.: 2/9/0/5.5/I 2514: Archiwum Akt Nowych: Zespół: 2/9/0 Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w Warszawie» Seria: 5.5 Dokumentacja techniczna» Jednostka: I 2514 Istniejąca cerkiew prawosławna w Dubicy, pow. Brzeskiego nad Białym Jeziorem, mająca być przeniesioną do wsi Omieleniec gminy Wierzchowice powiatu Brzeskiego. Projektował inż. arch. Bronisław Nielubowicz.
• [38] ADŁ, Sygn.: 64: Archiwum Diecezjalne w Łodzi: Akta parafii Konstantynów, Sygn.: 64.
• [39] AKDŁ, Sygn.: 138: Archiwum Diecezjalne w Łodzi:, Akta Parafii pw. Jana Chrzciciela Nowe Złotno, Fundi Instructi RP 1935.
• [40] APB, Sygn.: 4/799/0/-/11: Archiwum Państwowe w Białymstoku: Zespół: 4/799/0 Starostwo Powiatowe Brzeskie Referat Rolnictwa i Reform Rolnych» Seria: bezpośrednio w zespole» Jednostka: 11 Sprawa parcelacji majątku Klukowicze, gm. Dmitrowicze, pow. brzeski, własność Bronisława Nielubowicza oraz małoletnich Jana i Hanny Nielubowiczów 1929−1938.
• [41] APŁ, Sygn.: 39/221/0/4.12/24911: Archiwum Państwowe w Łodzi: Zespół: 39/221/0 Akta miasta Łodzi» Seria: 4.12 Wydział Ewidencji Ludności» Jednostka: 24911 Spis ludności Łodzi Nicińska – Niemicz 1916−1921.
• [42] APŁ, Sygn.: 39/1/0 /4/18478: Archiwum Państwowe w Łodzi: Zespół: 39/1/0 Rząd Gubernialny Piotrkowski» Seria: 4 Wydział Budowlany» Jednostka: 18478 Kontrakt wynajmu mieszkania letniego przez inżyniera Nielubowicza od Bernarda Birencweiga w Inowłodzu.
• [43] APŁ, Sygn.: 39/1/0 /4: Archiwum Państwowe w Łodzi: Zespół: 39/1/0 Rząd Gubernialny Piotrkowski» Seria: 4 Wydział Budowlany.
• [44] DALO, Sygn.: 1/29/1998: Dierżawnyj Archiv Lvivskoi Obłasti: fond 1 Lwowski Urząd Wojewódzki, opis 29 Wydział komunikacyjno-budowlany – oddział budowlany, sprawa 1998 Powiększenie kościoła w Kuńkowcach w przemyskim powiecie.
• [45] DALO, Sygn.: 1/29/1481: Dierżawnyj Archiv Lvivskoi Obłasti: fond 1 Lwowski Urząd Wojewódzki, opis 29 Wydział komunikacyjno-budowlany, oddział budowlany, sprawa 1481 Projekt budowy rzymskokatolickiego kościoła w Piątkowej w Dobromilskim powiecie.