Jean Emmanuel Gilibert (1741-1814) – życie i praca w świetle korespondencji i świadectw z epoki

• Autorzy: Daszkiewicz P.

Warianty tytułu

EN

J.E. Gilibert – his life and work in the light of a correspondence and testimonies of his time

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

Jean-Emmanuel Gilibert (1741-1814) has been the subject of few biographical works. This paper presents the results of research from unpublished documents, unknown by historians until now. The information, published in old sources as in Gilibert autobiographical sketches or in catalogues of natural history papers auctions, is critically analyzed here. We also tried to establish a list of documents from those cited by Gilibert biographers, but lost today. The author both presents and comments letters to Antoine-Laurent de Jussieu (1748-1836) and André Thouin (1747-1824), as well as a letter to an unknown receiver, in the autograph’s collection of Gustave Thuret (1747-1824) and Eduard Bornet (1828-1911) - which is conserved in the collection of the National Museum of Natural History in Paris. Precious information about Gilibert and his stay in Lithuania was found in the letters of Antoine Gouan (1733-1821) to Philippe-Isidore Picot de Lapeyrouse (1744-1818). Research were also conducted in the Museum’s herbarium in order to find Gilibert’s specimens from Lithuania as well as to discover more information about the naturalist himself. The documents of Jean Hermann (1738-1800) linked with Gilibert were found in Strasbourg’s National and University Libraries and in the Municipal Archives; a letter from Gilibert to Antoine-Laurent de Jussieu was also discovered in this collection. Some new and interesting data came from a register of Hermann’s natural history cabinet visitors Some additional information about Gilibert’s life and work was obtained as a result of the analysis of manuscripts conserved in the National Academy of Medicine in Paris, more specifically in Gilibert’s correspondences from Lithuania and Lyon about illnesses and epidemics. The information obtained allowed a better knowledge of the history of Gilibert floristic works in Lithuania, his zoological research, his practice of medicine and his study of different pathologies, his way of collecting and the collection itself of natural history specimens and the history of Gouan’s herbarium and Pierre Richer de Belleval’s copper plates brought from France to Lithuania. Some facts about Gilibert’s life unknown to his biographers were also discovered in these manuscripts. We also tried to discover to what extent the information obtained in Lithuania was used by Gilibert in France. The role of Gilibert in the description of the Alps flora and his participation in the work of Dominique Villars (1745-1814) were discussed. We tried to estimate the impact of Gilibert’s experience in Lithuania on his bio-geographical conceptions, as well as on botany in the XIX century. Based on this information, the character of Gilibert was found to be representative of a typical member of the „république des savants” while still remaining very specific to his atypical life. We therefore also tried to understand to what extent Gilibert was a typical naturalist of the XVIII century.

Słowa kluczowe

PL

Gilibert Jean Emmanuel; nauka polska; nauka litewska; historia nauki

EN

Gilibert Jean Emmanuel; Polish science; Lithuanian science; history of science

• Wydawca: Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk
• Czasopismo: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki
• Rocznik: 2015
• Tom: R. 60, nr 1
• Strony: 117--132
• Opis fizyczny: Bibliogr. 58 poz., il., faks.

Twórcy

autor

Daszkiewicz P.

• Service du Patrimoine Naturel, Muséum national d’Histoire naturelle, Paryż

Bibliografia

• Étienne Sainte-Marie: Eloge Historique de M. Jean-Emmanuel Gilibert, médecin à Lyon. Imprimerie de J.B. Kindelem, Lyon 1814.
• Witold Sławiński: Dr Jan Emmanuel Gilibert, profesor i założyciel ogrodu botanicznego w Wilnie. Wilno 1925.
• Jules Guiart: La vie extraordinaire d’Emmanuel Gilibert médecin et botaniste lyonnais. „Biologie médicale, Revue des sciences biologiques considérées dans leurs rapports avec la médecine”, 1945 t. XXXIV, s. 164-189.
• Feliks Widy-Wirski: Jean-Emmanuel Gilibert, médecin et botaniste en Pologne. „Histoire des sciences médicales”, 1971 t. 5, s. 106-109.
• Piotr Daszkiewicz: Polityka i przyroda. Rzecz o Jean Emmanuelu Gilibercie. Neriton, Warszawa 1995.
• Piotr Daszkiewicz, Tomasz Samojlik, Barbara Bańka: Obserwacje litewskich niedźwiedzi Jeana Emanuela Giliberta. „Przegląd Zoologiczny” 2007 t. 51, s. 183-188.
• Piotr Daszkiewicz: Żubr Bison bonasus L. w pracach francuskich przyrodników przełomu osiemnastego i dziewiętnastego wieku. „Przegląd Zoologiczny”, 2000 t. 44 (1-2), s. 63-73.
• Piotr Daszkiewicz, Bogumiła Jędrzejewska, Tomasz Samojlik: Puszcza Białowieska w pracach przyrodników 1721-1831. Semper, Warszawa 2004.
• Piotr Daszkiewicz, Aron. M. Bauer: Jean-Emmanuel Gilibert and a Lost Chapter in the history of Chelonian Anatomy. „Bibliotheca Herpetologica”, 2010 t. 8(2), s. 6-19.
• Piotr Daszkiewicz, Bogumiła Jędrzejewska, Tomasz Samojlik: Rosomak w Rzeczypospolitej w dawnych źródłach. „Przegląd Zoologiczny”, 2005 t. 49 (3-4), s. 167-172.
• Piotr Daszkiewicz: Bursztynowy różaniec z Grodna, nietypowa polska kolekcja entomologiczna z osiemnastego wieku we francuskiej relacji podróżniczej i dyskusji na temat pochodzenia bursztynu i jego entomofauny. „Przegląd Zoologiczny”, 2001 t. 45 (3-4), s. 215-220.
• Piotr Daszkiewicz, Radosław Tarkowski: Mało znana rozprawa Jean-Emmanuela Giliberta (1741-1814) – interesujący dokument historii polskiej geologii. „Przegląd Geologiczny”, 207 t. 55(12), s. 1123-1129.
• Piotr Daszkiewicz: J.E. Gilibert’s phytogeographic map of Lithuania. „Archives of Natural History”, 1999 t. 26 (3), s. 433-434.
• Pascal Duris: Traduire Linné en français à la fin du XVIIIe siècle. „Early science and medecine”, 2007 t. 8, s. 166-186.
• Piotr Daszkiewicz: Płyty miedziane i miedzioryty Pierre Richer de Bellevala (1555-1632) w Rzeczpospolitej Obojga Narodów – z punktu widzenia historii botaniki. „Rocznik Polskiego Towarzystwa Dendrologicznego”, 2013 t. 61, s. 71-77.
• Aurika Ričkienė: Flora Litvanica inchoata (1781–1782) by J. E. Gilibert: preliminary census of copies in European libraries. „Archives of Natural History”, 2013 t. 40 (1), s. 119-124.
• Jean-Pierre Gutton: Quelques documents sur Jean-Emmanuel Gilibert 1741-1814. „Bulletin de la Société historique, archéologique et littéraire de Lyon”, 1997 t. 27, s. 105-115.
• Piotr Daszkiewicz: List Jean-Emmanuel Giliberta (1741-1814) z Grodna do Antoine-Laurent de Jussieu (1748-1836) – nieznany, interesujący dokument historii nauk przyrodniczych w Rzeczpospolitej. „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki ”, 2009 t. 54 (3-4), s. 211-221.
• Piotr Daszkiewicz: Polonika w korespondencji Philippa Picot de Lapeyrousa w zbiorach Biblioteki Głównej Narodowego Muzeum Historii naturalnej w Paryżu. „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki ”, 2014 t. 59 (1), s. 147-151.
• Wanda Grębecka: Wilno-Krzemieniec: botaniczna szkoła naukowa (1781-1841), Polska Akademia Nauk. Komitet Historii Nauki i Techniki. Retro-Art, Warszawa 1998, s. 1-288
• Jadwiga Garbowska: Nauki geologiczne w uczelniach Wilna i Krzemieńca w latach 1781-1840. „Prace Muzeum Ziemi”, 1993 t. 4 2, s. 1-112.
• Yves Tupinier, Christian Bange: La Société Linnéenne de Lyon, ses collections et ses relations avec le Muséum. „Actes du colloque Histoire des collections”, La Société Linnéenne de Lyon, Lyon, 2007, s. 1-26.
• Piotr Daszkiewicz: Polacy odwiedzający gabinet historii naturalnej Jeana Hermanna (1738-1800) w Strasbourgu. „Echa Przeszłości” 2012 t. XIII, s. 133-142.
• René-Nicolas Des Genettes: Souvenirs de la fin du XVIIIe siècle et du commencement du XIXe ou mémoires de R.D.G. Firmin Didot Frères, Paryż 1836, T. 2.
• Roger L. Williams: Botanophilia in eighteenth century Francy: The spirit of enlightement; Kluwer Dodrecht Boston Londyn 2001, s. 1-197.
• Laurence Brockliss: La République des Lettres et les médecins en France à la veille de la révolution: le cas d’Esprit Calvet. „Gesnerus”, 2004 t. 61.
• E. Rostworowski: Échanges entre la Pologne et la Suisse du XIVè au XIXè siècle Choses Hommes Idées. Genewa 1966.
• Roger L. Williams: The letters of Dominique Chaix, botanist-curé. Kluwer Academic Publishers, Dordrecht 1997.
• Józef Paczoski: Zielnik Giliberta. „Wszechświat”, 1893 t.12 (51), s. 811-812.
• Piotr Daszkiewicz: Płyty miedziane i miedzioryty Pierre Richer de Bellevala (1555-1632) w Rzeczpospolitej Obojga Narodów – z punktu widzenia historii botaniki. „Rocznik Polskiego Towarzystwa Dendrologicznego”, 2013. t. 61, s. 71-77.
• Piotr Daszkiewicz, Aron. M. Bauer: Jean-Emmanuel Gilibert and a Lost Chapter in the history of Chelonian Anatomy. „Bibliotheca Herpetologica”, 2010 t. 8(2), s. 6-19.t.61, s. 71-77.
• Alphonse de Boissier: Eloge de l’Abbé Rozier. Imprimérie de J. M. Barret, Lyon 1832.
• Pierre Jacquet: Un botaniste lyonnais méconnu du dix-huitième siècle: Marc-Antoine Claret de La Tourette (1729-1793). „Bulletin mensuel de la Société Linnéenne de Lyon”, 1999 t. 68 (4), s. 77-84.
• Antoine Magnin: Les Lortet botanistes Lyonnais particulièrement Clémence, Pierre et Louis Lortet et le botaniste Roffavier. „Annales de la Société Botanique de Lyon”, 1912 t. XXXVII, s. 29-75
• Jean-Emmanuel Gilibert: Le Calendrier de flore pour l’année 1778 autour de Grodno et pour l’année 1808, autour de Lyon. A. Leroy 1809, Lyon, s. VI.
• Roger L. Williams: The letters of Dominique Chaix, botanist-curé. Kluwer Academic Publishers, Dordrecht 1997.
• Vincent Poncet: L’Herbier de Dominique Villars, Témoin de la flore du Dauphiné. Muséum d’histoire naturelle de la ville de Grenoble, Grenoble 1999.
• Jean-Pierre Gutton: Quelques documents sur Jean-Emmanuel Gilibert 1741-1814. „Bulletin de la Société historique, archéologique et littéraire de Lyon”, 1997 t. 27, s. 105-115.
• Jean-Emmanuel Gilibert: Apperçu sur le magnétisme animal, ou résultat des observations faites à Lyon sur ce nouvel agent. Genewa 1784.
• Antoine-François Prost de Royer: Dictionnaire de Jurisprudence et des arrêts. L’imprimerie d’Aimé de La Roche, Lyon 1783, t. 3.
• Jean-Emmanuel Gilibert: Apperçu sur le magnétisme animal, ou résultat des observations faites à Lyon sur ce nouvel agent. Genewa 1784.
• Jean-Emmanuel Gilibert: Histoire des plantes d’Europe et étrangères, les plus communes, les plus utiles et les plus curieuses ou élémens de botanique pratique. Amable Leroy 1806, Lyon.
• Piotr Daszkiewicz: List Jean-Emmanuel Giliberta (1741-1814) z Grodna do Antoine-Laurent de Jussieu (1748-1836)- nieznany, interesujący dokument historii nauk przyrodniczych w Rzeczpospolitej. „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki ”, 2009 t. 54 (3-4), s. 211-221.
• Étienne Sainte-Marie: Eloge Historique de M. Jean-Emmanuel Gilibert, médecin à Lyon. Imprimerie de J.B. Kindelem, Lyon 1814,
• Jean-Pierre Gutton: Quelques documents sur Jean-Emmanuel Gilibert 1741-1814. „Bulletin de la Société historique, archéologique et littéraire de Lyon”, 1997 t. 27, s. 105-115.
• Jean-Pierre Gutton: Quelques documents sur Jean-Emmanuel Gilibert 1741-1814. „Bulletin de la Société historique, archéologique et littéraire de Lyon”, 1997 t. 27, s. 105-115.
• Jacques-Anselme Dorthes: Eloge historique de Pierre Richer de Belleval, instituteur du Jardin Royal de botanique de Montpellier. Imprimerie de Jean Martel 1788, Montpellier.
• Piotr Daszkiewicz: Polonika w korespondencji Philippa Picot de Lapeyrousa w zbiorach Biblioteki Głównej Narodowego Muzeum Historii naturalnej w Paryżu. „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki ”, 2014 t. 59 (1), s. 147-151.
• Piotr Daszkiewicz: List Jean-Emmanuel Giliberta (1741-1814) z Grodna do Antoine-Laurent de Jussieu (1748-1836) – nieznany, interesujący dokument historii nauk przyrodniczych w Rzeczpospolitej. „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, 2009 t. 54 (3-4), s. 211-221.
• Jean-Emmanuel Gilibert: Histoire des plantes d’Europe ou élémens de botanique pratique. Amable Leroy 1798, Lyon.
• Maurice Lannois, Jules Guiart: La médaille polonaise de J.E. Gilibert. „Lyon Médical”, 1935, t. CLV s. 439-442.
• Tadeusz Korzon: Wewnętrzne dzieje Polski za Stanisława Augusta (1764-1794): badania historyczne ze stanowiska ekonomicznego i administracyjnego. Księgarnia L. Zwoliński i S-ka, nakładem Księgarni Teodora Paprockiego i S-ki, Kraków, Warszawa 1897 t. 1.
• Jean Rousset: J.E. Gilibert, docteur de Montpellier, homme politique à Lyon pendant la Révolution. „Monspeliensis Hippocrates” 1962 t. 17, s. 11-28.
• Étienne Sainte-Marie: Eloge Historique de M. Jean-Emmanuel Gilibert, médecin à Lyon. Imprimerie de J.B. Kindelem, Lyon 1814.
• Piotr Daszkiewicz: Polacy odwiedzający gabinet historii naturalnej Jeana Hermanna (1738-1800) w Strasbourgu. „Echa Przeszłości” 2012 t. XIII, s. 133-142.
• Jean-Emmanuel Gilibert: Histoire des plantes d’Europe et étrangères, les plus communes, les plus utiles et les plus curieuses ou élémens de botanique pratique. Amable Leroy 1806, Lyon.
• Jean-Emmanuel Gilibert: Abrégé du Système de la nature, de Linné, histoire des mammaires ou des quadrupèdes et cétacées: Contenant, 1.̊ la traduction libre du texte de Linné et de Gmelin; 2.̊ l’extrait des observations de Buffon, Brisson, Pallas, et autres célèbres zoologistes; 3.̊ l’anatomie comparée des principales espèces: le tout relatif aux quadrupèdes et aux cétacées les plus curieux et les plus utiles. Chez l’éditeur, Lyon 1806.
• Jean-Emmanuel Gilibert: Jean-Emmanuel Gilibert à ses concitoyens. Imprimerie de Faucheux, Lyon 1793.