Związki Ottona von Bismarcka z przemysłem papierniczym. Dzieje zakładów celulozowo-papierniczych w Kępicach

Szymczyk, M.

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

Związki Ottona von Bismarcka z przemysłem papierniczym. Dzieje zakładów celulozowo-papierniczych w Kępicach

Autorzy

Szymczyk M.

Wybrane pełne teksty z tego czasopisma

http://www.ejournals.eu/KHNT/

Identyfikatory

Warianty tytułu

The ties between Otto von Bismarck and the paper industry

Języki publikacji

Abstrakty

Papier - jeden z najpowszechniej zużywanych dziś produktów znany jest od 105 r. n.e. Za jego wynalazcą uznaje się Chińczyka Caj Luna. W Europie wytwarzanie papieru zapoczątkowano w XII w. na Sycylii i Półwyspie Iberyjskim. W XIII w. papier czerpano we Włoszech, w XIV we Francji (1326) i w Niemczech (1390), w XV m.in. w Szwajcarii (przed rokiem 1411), Anglii (1488), Polsce (1491) i Austrii (1498). Do pozostałych europejskich krajów rzemiosło papiernicze przywędrowało w XVII stuleciu. W Europie podstawowym surowcem papierniczym stały się włókna pozyskiwane z lnianych i konopnych szmat, które rozbijano na masę papierniczą za pomocą prostych urządzeń poruszanych głownie siłą mięśni ludzkich. Włoscy papiernicy udoskonalili sposób gładzenia arkuszy oraz wprowadzili znakowanie papieru filigranami, które pierwotnie pełniły rolę znaków firmowych. Z czasem zaczęto stosować je do oznaczania rodzajów papieru oraz zabezpieczania przed próbami fałszerstwa dokumentów sporządzonych na arkuszach. Kolejne istotne udoskonalenie produkcji papiernictwo zawdzięcza rzemieślnikom holenderskim. Następnym ważnym dla papiernictwa wynalazkiem było skonstruowanie przez Nicolasa Louisa Roberta w 1798 r. we Francji maszyny papierniczej. Dzięki zachodzącemu postępowi technicznemu maszyny konstruowane w XIX stuleciu zyskiwały nowe podzespoły w wyniku czego stawały się coraz większe i wydajniejsze; na ich możliwości produkcyjne wpływ miała szerokość wytwarzanej wstęgi papieru oraz prędkość produkcji. W okresie międzywojennym doszło do znaczącego udoskonalenia i rozbudowy poszczególnych podzespołów maszyn papierniczych. Początkowo maszyny papiernicze (za wyjątkiem skonstruowanej przez Roberta poruszanej za pomocą korby) napędzane były kołem wodnym. U schyłku pierwszej połowy XIX w. zaczęto do tego celu stosować turbiny wodne, które z czasem zyskały wśród papierników ogromne uznanie (w dalszym ciągu większość papierni lokalizowano nad rzekami). Już w pierwszej ćwierci XIX w. zaczęto do poruszania urządzeń papierniczych stosować maszyny parowe, jednak ich upowszechnienie nastąpiło dopiero w drugiej połowie tamtego stulecia. Energię elektryczną do poruszania maszyn papierniczych zastosowano dopiero po pierwszej wojnie światowej. Zastąpienie pracy rąk człowieka urządzeniem pozwoliło przekształcić papiernictwo z rzemiosła w przemysł. Konsekwencją wzrostu możliwości produkcji papierni był niedostatek surowców. W połowie dziewiętnastego wieku wynaleziona została technologia przetwarzania drewna w sposób chemiczny na celulozę (masę chemiczną), i właśnie ten surowiec z czasem stał się głównym substytutem szmat. Opracowano dwie podstawowe metody produkcji masy celulozowej - alkaliczną (1853) i kwaśną (1866), które w kolejnych dziesięcioleciach poddawano rożnym modyfikacjom pozwalającym na zwiększenie opłacalności procesu wytwarzania, poprawę jakości masy, a już w XX w. również ograniczania uciążliwości produkcji dla zdrowia człowieka i środowiska naturalnego. Największy postęp w pozyskiwaniu surowców papierniczych dokonał się w drugiej połowie XIX w., dzięki czemu przemysł papierniczy zyskał znaczący impuls dalszego rozwoju. Proces ten stymulowała ciągle wzrastająca chłonność rynku na papier (można ją porównać z mającym miejsce obecnie ogromnym zapotrzebowaniem na sprzęt i usługi informatyczne), który był wówczas podstawowym materiałem pozwalającym na komunikowanie się. Papier taniał, co czyniło go coraz bardziej dostępnym, dzięki czemu zastępował inne, droższe lub mniej wygodne w użyciu produkty.

In 1867, Otto von Bismarck - the Prime Minister of Prussia at that time - bought the estate of Warcino (then Varzin) in the region of Pomorze (Pomerania). The river Wicprza, which flowed through this estate, encouraged him to build an industrial plant there. For this purpose, he employed Moritz Behrend, who in the hamlet of Kruszka (then Fuchsmiihle) established a plant that processed timber into cardboard, as well as two paper mills: at Kepka (Kampmiihle) and Kepice (Hammermuhle). The enterprise functioned under the name of Varziner Papicrfabrik. Thanks to the support of Bismarck, who sincc the unification of Germany in 1871 held the post of Reichkanzler, Behrend flouted the patent rights of Alexander Mitscherlich to obtain cellulose pulp from wood by means of the sulphite pulping method. This led to a dynamic development of the manufacture of cellulose in Germany. A pulp mill was established also at Kepice (Hammermuhle). In the years that followed, the enterprise became one of the major manufacturers of writing and typing paper in the Pomorze region (among other things it produced water-marked paper for documents). In 1890, the firm was transformed into a stock company, whose shares were a very good investment because of a very high dividend. In 1898 the company built a huge pulp and paper mill at Erie in the USA, which brought in an enormous profit in the following years. The next step in the development of the company was to buy a pulp and paper mill at Debnica Kaszubska (Rathsdamnitz) near S3upsk (Stolp) in 1912. During the First Wolrd War, the company sold off its shares of the American enterprise. The Erie plant of the Hammermill Paper Co. has survived until the present day (it is now owned by International Paper). In the period between the two world wars, the main shareholders of of the company were German banks. After the regaining of independence by Poland in 1918, the two regions which supplied most of the raw material for the plants, Eastern Pomerania and Wielkopolska (Great Poland), found themselves outside the borders of Germany, in Poland, which led to temporary difficulties for the company. Before the great crisis the firm employed 2,000 people in four plants, and had an annual output of ca. 25,000 tonnes of paper. The crisis forced the company to close down some of the plants and to lay off 1,300 workers. After the difficulties had been overcome, the company made some investments, including an alcohol-making plant which was built at Kepice, utilizing the waste digester liquor obtained in the making of cellulose to produce pure alcohol (previously it had been disposed into the Wieprza river). During the Second World War, when Poland was occupied by Germany, the plants employed forced labourers and also produced counterfeit pound and dollar bank notes. In March 1945 the plants were taken over by Soviet forces, which dismantled part of the manufacturing equipment and transferred it to the Soviet Union. After the war, a tanning plant was launched in the buildings of the pulp and paper mill at Kepice.

Słowa kluczowe

przemysł papierniczy Bismarck Otto von papier

paper industry Bismarck Otto von paper

Wydawca

Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk

Czasopismo

Kwartalnik Historii Nauki i Techniki

Rocznik

2003

Tom

R. 48, nr 3/4

Strony

113--138

Opis fizyczny

Bibliogr. 106 poz.

Twórcy

autor

Szymczyk M.

Muzeum Papiernictwa w Dusznikach Zdroju

Bibliografia

1 Józef Dąbrowski, Jadwiga Siniarska-Czaplicka: Rękodzieło papiernicze. Warszawa 1991 s. 70, 75-87, 119.
2 Maciej Szymczyk: Śląskie papiernictwo w okresie industrializacji kapitalistycznej. Duszniki Zdrój 2000 s. 32—43.
3 Kurt Haunreiter: 200th Anniversary of the Paper Machine. The second 100 years of papermaking, „Tappi Journal” 1997 nr 12 s. 65.
4 M. Szymczyk : dz. cyt. s. 52-53, 67-71.
5 Janusz Grabowski, Tadeusz Niwiński: Produkcja celulozy z drewna. Warszawa 1957 s. 9-16.
6 Paweł Wandelt: Technologia celulozy i papieru. Technologia mas włóknistych. Warszawa 1996 s. 213.
7 Piotr Pilak : Zarys dziejów pałacu w Warcinie (obecnie siedziby Technikum Leśnego im. prof. Stanisława Sokołowskiego). Słupsk 2001 s. 17-20.
8 Christian Krockow : Bismarck. Biografia. Warszawa 1998 s. 175-176.
9 Christian Krockow : Bismarck. Biografia. Warszawa 1998 s. 176.
10 Varziner Papier, „Wochenblatt für Papierfabrikation” 1880 nr 42 s. 1447.
11 Ernst Kirchner: Die Papierfabrikation in den Ländern der Sektion X der Papiermacher-Berufsgenossenschaft, Sondemdruck aus der Festnummer des Wochenblatt für Papierfabr 1911 s. 15, 17.
12 Alfred Schulte: Wir machen die Sachen die nimmer vergehen. Zur Geschichte der Papiermacherei. Oprać. T. Schulte. Wiesbaden 1955 s. 20.
13 Varziner Papier s. 1447-1448.
14 Kommerzienrat Moritz Behrend. Sein Leben und sein Wirken, „Wochenblatt für Papierfabrikation” 1915 nr 9 s. 375.
15 Kommerzienrat Moritz Behrend, „Pappen-Zeitung und Holzstoff-Zeitung“ 1915 nr 5 s. 55; Adress-Buch der Maschinen-Papier- und Pappen-Fabriken sowie der Holzstoff, Strohstoff- & Cellulose- Fabriken des deutschen Reiches, Oesterreich-Ungarns und der Schweiz. Biberach 1878 s. 19.
16 „Wochenblatt für Papierfabrikation”, 1883 nr 3 s. 76.
17 Kommerzienrat Moritz Behrend, „Pappen-Zeitung und Holzstoff-Zeitung“ 1915 nr 5 s. 55.
18 Jerzy Kwiatek, Teofil Lijewski: Leksykon miast polskich. Warszawa 1998 s. 862.
19 Empfängerliste u. Zeugnisse über Papiermaschinen, Kartonmaschinen, Langsiebpappenmaschinen und Langsiebentwässerungsmaschinen. H. Füllner Warmbrunn. Wydanie po 1914 r. s. 3; „Wochenblatt für Papierfabrikation” 1883 nr 3 s. 76.
20 „Papier-Zeitung” 1883 nr 1 s. 28.
21 „Papier-Zeitung” 1883 nr 43 s. 1469.
22 Włodzimierz Surewicz: Zarys rozwoju wytwórstwa włóknistych mas papierniczych z drewna, „Przegląd Papierniczy” 1990 nr 4 s. 136.
23 Ernst Kirchner: Die Holzstoff Fabrikation. Chemnitz 1912 s. 19.
24 M. Szymczyk : dz. cyt. s. 52-82. 26
25 Frieder Schmidt: Tilghman, Mitscherlich und der Fall des Reichspatents 4179, „Das Papier” 1993 nr 4 s. 192-194.
26 Sulfitstoff-Fabriken, „Papier-Zeitung” 1884 nr 20 s. 698.
27 F. Schmidt , dz. cyt. s. 195-198.
28 Empfängerliste u. Zeugnisse über Papiermaschinen, Kartonmaschinen, Langsiebpappenmaschinen und Langsiebentwässerungsmaschinen. H. Füllner Warmbrunn s. 4.
29 Stefan Jakucewicz: Surowce stosowane do produkcji papieru i ich odporność na starzenie. „Archiwa, biblioteki i muzea kościelne”, tom 59 1990 s. 186
30 Bronisław Zyska : Nad trwałością papierów drukowych. Katowice 1993 s. 34; tenże: Kwaśny papier. Zagrożenie dla druków XIX i XX wieku. Katowice 1995 s. 15
31 Carl Hofmann : Kommerzienrat Moritz Behrend, „Papier-Zeitung” 1915 nr 9 s. 170-171.
32 Wilhelm Herzberg: Papierprüfung. Berlin 1921 s. 214-119.
33 W zbiorach Muzeum Papiernictwa w Dusznikach Zdroju znajdują się arkusze wyprodukowane w Kępicach z inskrypcyjnym znakiem wodnym „VARZIN NORMAL 4a” oraz „VARZIN NORMAL 4b” sygn. MD 860AH/2.
34 Zellstoff- und Papier-Aktien an der Berliner Börse. Berlin 1928 s. 91.
35 Handbuch der deutschen Aktien-Gesellschaften. Jahrbuch der deutschen Börsen. Ausgabe 1912/1913. Berlin, Leipzig, Hamburg 1913 s. 1701-1703; „Wochenblatt für Papierfabrikation” 1890 nr 16 s. 951.
36 „Wochenblatt für Papierfabrikation” 1893 nr 5 s. 311.
37 „Wochenblatt für Papierfabrikation” 1893 nr 7 s. 577.
38 Festschrift zum 50jährigen bestehen des Vereins Deutscher Zellstoff-Fabrikanten E.V. Berlin 1930, tabl. po s. 32.
39 Varziner Papierfabrik. Bericht über das vierte Geschäftsjahr vom I. Januar bis 31. Dez. 1893, „Wochenblatt für Papierfabrikation” 1894 nr 8 s. 567.
40 Carl Hofmann : Handbuch der Papier-Fabrikation. Band 2, Berlin 1897 s. 1274-1275.
41 S. Ferencźi: Fabriken der Varziner Papierfabriks-Akt.-Ges. in Hammermühle und Varzin, „Papier-Zeitung“ 1911 nr 79 s. 2841.
42 Auszug aus dem Bericht über das dritte Geschäftsjahr der Varziner Papierfabrik in Hammermühle, „Wochenblatt für Papierfabrikation” 1893 nr 12 s. 974.
43 Varziner Papierfabrik. Bericht über das vierte Geschäftsjahr vom 1. Januar bis 31. Dez. 1893, „Wochenblatt für Papierfabrikation” 1894 nr 8 s. 567.
44 Varziner Papierfabrik. Bericht über das siebente Geschäftsjahr vom 1. Jan. Bis 31. Dez. 1896, „Wochenblatt für Papierfabrikation” 1897 nr 27 s. 989; Geschäftsberichte.Varziner Papierfabrik. Geschäftsjahr 1900, „Wochenblatt für Papierfabrikation” 1901 nr 10 s. 604.
45 Kommerzienrat Moritz Behrend. Sein Leben und sein Wirken s. 375-376.
46 Fürst Bismarck und die Papier-Fabrikation, „Papier-Zeitung” 1898 nr 62 s. 2298; Bilder aus Varzin, „Papier-Zeitung” 1898 nr 63 s. 2334; Fürst Bismarcks directe Beziehungen zur Papierindustrie, „Wochenblatt für Papierfabrikation” 1898 nr 34 s. 2555.
47 P. Pilak : dz. cyt. s. 35.
48 Carl Hofmann : Kommerzienrat Moritz Behrend.
49 Kommerzienrat Moritz Behrend. Sein Leben und sein Wirken.
50 Maciej Szymczyk: Dzieje zakładów celulozowo-papierniczych w Koźlu 1891-1945, „Śląsk Opolski“ 2001 nr 4 s. 8.
51 S. Ferencźi : dz. cyt. s. 2838-2840.
52 Empfängerliste u. Zeugnisse über Papiermaschinen ... s. 21.
53 S. Ferencźi : dz. cyt. s. 2840-2841; Empfängerliste u. Zeugnisse über Papiermaschinen ... s. 19.
54 Handbuch der deutschen Aktien-Gesellschaften s. 1701-1703.
55 „Wochenblatt für Papierfabrikation” 1906 nr 3 s. 171.
56 „Wochenblatt für Papierfabrikation” 1911 nr 12 s. 1075.
57 Handbuch der deutschen Aktien-Gesellschaften s. 1703.
58 S. Ferencźi : dz. cyt. s. 2841.
59 Franciszek Pabich : Z dziejów papierni słupskiej, „Przegląd Papierniczy” 1974 nr 5 s. 199.
60 Karl-Heinz Pagel : Der Landeskreis Stolp. Zeugnisse seiner deutschen Vergangenheit. Lübeck 1989 s. 805.
61 Geschäftsberichte, „Wochenblatt für Papierfabrikation” 1913 nr 22 s. 1995-1996.
62 Geschäftsberichte, „Wochenblatt für Papierfabrikation” 1914 nr 24 s. 2130-2131.
63 Auszug aus der Lieferliste Papier-, Karton- und Zellstofftrocken-Maschinen, W: Ein kleiner Auszug aus der Chronik der Füllnerwerkes, wydanie z 1938 r. s. 3.
64 Adressbuch der Papierindustrie Deutschlands und der Schweiz. Berlin 1914 s. 76.
65 Geschäftsberichte, „Wochenblatt für Papierfabrikation” 1915 nr 25 s. 1142-1143.
66 Generations of Pride a Centennial History of International Paper. Florence, Kentucky 1998 s. 181-182.
67 Geschäftsberichte, „Wochenblatt für Papierfabrikation” 1917 nr 21 s. 933.
68 Auszug aus der Lieferliste Papier-, Karton- und Zellstofftrocken-Maschinen ... s. 4.
69 Geschäftsberichte, „Wochenblatt für Papierfabrikation” 1917 nr 21 s. 933.
70 Geschäftsberichte, „Wochenblatt für Papierfabrikation” 1918 nr 16 s. 711.
71 Geschäftsberichte, „Wochenblatt für Papierfabrikation” 1919 nr 12 s. 679.
72 C. Hofmann: Kommerzienrat Moritz Behrend.
73 Herr Geheimrat Carl Hofmann in Berlin, „Wochenblatt für Papierfabrikation” 1916 nr 31 s. 1364-1365.
74 „Wochenblatt für Papierfabrikation” 1917 nr 22 s. 983.
75 Geschäftsberichte, „Wochenblatt für Papierfabrikation” 1924 nr 23 s. 1422.
76 Geschäftsberichte, „Wochenblatt für Papierfabrikation” 1924 nr 43 s. 2741.
77 „Wochenblatt für Papierfabrikation” 1924 nr 37 s. 2344.
78 Zellstoff- und Papieraktien an der Berliner Börse. Berlin 1928 s. 93.
79 Adreßbuch der Papier-, Pappen-, u. Papierstoffabriken Deutschlands. Biberach 1925 s. 94.
80 Zellstoff und Papieraktien an der Berliner Börse s. 92-95.
81 „Wochenblatt für Papierfabrikation” 1932 nr 43 s. 802.
82 „Wochenblatt für Papierfabrikation” 1932 nr 52 s. 961.
83 „Wochenblatt für Papierfabrikation” 1933 nr 47 s. 834.
84 „Wochenblatt für Papierfabrikation” 1933 nr 43 s. 762.
85 „Wochenblatt für Papierfabrikation” 1933 nr 20 s. 349; nr 47 s. 834.
86 K. H. Pagel, dz. cyt. s. 806.
87 „Wochenblatt für Papierfabrikation” 1933 nr 43 s. 762.
88 „Wochenblatt für Papierfabrikation” 1935 nr 26 s. 502.
89 „Wochenblatt für Papierfabrikation” 1936 nr 24 s. 457.
90 „Wochenblatt für Papierfabrikation” 1937 nr 17 s. 325.
91 Jadwiga Marchlewska-Szrajer: Pierwsza w Polsce wytwórnia spirytusu z ługów posiarczynowych we włocławskiej fabryce celulozy i papieru, „Przegląd Papierniczy” 1945 nr 2-3 s. 1.
92 Adressbuch der Papier-, Pappen-, u. Papierstojfabriken Deutschlands und seiner Nachbarstaaten. Biberach 1935 s. 76.
93 „Wochenblatt für Papierfabrikation” 1938 nr 15 s. 331.
94 „Wochenblatt für Papierfabrikation” 1939 nr 29 s. 648.
95 Adressbuch der Papier-, Pappen-, u. Papierstoffabriken Deutschlands und seiner Nachbarstaaten. Biberach 1935 s. 76.
96 Birkner. Adressbuch der Papierindustrie Europas. Berlin 1940, Teil 1 s. 51.
97 „Der Papier Fabrikant, Wochenblatt für Papierfabrikation” 1943 nr 3 s. 111.
98 Birkner. Adressbuch ... Berlin 1940 Teil 1 s. 51.
99 Jarosław Ellwart : Kaszuby. Przewodnik turystyczny. Gdynia 2001 s. 132.
100 „Wochenblatt für Papierfabrikation” 1942 nr 8 s. 127.
101 „Der Papier Fabrikant. Wochenblatt für Papierfabrikation.” 1944 nr 6 s. 213.
102 Informator encyklopedyczny. Red. Cz. Pilichowski. Warszawa 1979 s. 228, 538.
103 Archiwum Państwowe w Opolu, Głuchołaskie Zakłady Papiernicze, sygn. 42.
104 Archiwum Państwowe w Łodzi, Centralny Zarząd Przemysłu Papierniczego w Łodzi, sygn. 181 s. 28.
105 List Stefana Libiszowskiego do M. Szymczyka z dnia 13.02.2001 r.
106 Garbarnia poszła, „Głos Pomorza” 1999 nr 76.

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-8aad7ec6-d595-47aa-a888-3107a9dc9834