Enigmatic clusters of sandstone boulders on plateaus of the Stołowe Mountains (Sudetes, south-west Poland) – their geoheritage and geotouristic value

• Autorzy: Migoń Piotr , Parzóch Krzysztof

Identyfikatory

DOI

10.2478/logos-2021-0017

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Among sites of geomorphological interest in the tableland of the Stołowe Mountains, consisting of clastic sedimentary rocks of Late Cretaceous age, are enigmatic occurrences and clusters of sandstone boulders within plateau levels that are underlain by mudstones and marls. These boulders are allochthonous, having been derived from the quartz sandstone beds that support the upper plateau level and stratigraphically are in excess of 50 m above the altitudinal position of the boulders. Topographic conditions preclude long-distance transport from the escarpment slopes; boulders are hypothesised to be the last remnants of completely degraded outliers (mesas) of the upper plateau. Their present-day altitudinal position is explained by passive ‘settling’ following disintegration of caprock and denudation of the underlying weaker rocks. Two localities are here presented in detail, Łężyckie Skałki and Pustelnik, along with adjacent boulder trains in the valleys incised into the plateau. It is argued that both localities have considerable geoheritage value and both play the role of geosites, although on-site facilities are so far limited. However, the complex history of boulders sets a series of challenges for successful geo-interpretation.

Słowa kluczowe

EN

sandstone landforms; tablelands; escarpment retreat; geo-interpretation

PL

ukształtowanie terenu; piaskowiec; skarpa; geointerpretacja

• Wydawca: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza. Instytut Geologii
• Czasopismo: Geologos
• Rocznik: 2021
• Tom: Vol. 27, No. 3
• Strony: 141--155
• Opis fizyczny: Bibliogr. 38 poz.

Twórcy

autor

Migoń Piotr

• Institute of Geography and Regional Development, University of Wrocław, pl. Uniwersytecki 1, 50-137 Wrocław, Poland

autor

Parzóch Krzysztof

• Institute of Geography and Regional Development, University of Wrocław, pl. Uniwersytecki 1, 50-137 Wrocław, Poland

Bibliografia

• Blair, T.C. & McPherson, J.G., 1999. Grain-size and textural classification of coarse sedimentary particles. Journal of Sedimentary Research 69, 6–19.
• Boggs, S. Jr., 2009. Petrology of Sedimentary Rocks (2nd ed.). Cambridge University Press, Cambridge, 600 pp.
• Brilha, J., 2018. Geoheritage: inventories and evaluation. [In:] Reynard, E. & Brilha, J. (Eds): Geoheritage. Assessment, protection and management. Elsevier, Amsterdam, 69–85.
• Brocx, M. & Semeniuk, V., 2007. Geoheritage and geoconservation – history, definition, scope and scale. Journal of the Royal Society of Western Australia 90, 53–87.
• Bruno, B.C. & Wallace, A., 2019. Interpretative panels for geoheritage sites: Guidelines for design and evaluation. Geoheritage 11, 1315–1323.
• Dumanowski, B., 1961a. Forms of spherical cavities in the Stołowe Mountains. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Wrocławskiego B8, 123–137.
• Dumanowski, B., 1961b. Zagadnienie rozwoju stoku na przykładzie Gór Stołowych [The problem of slope development on the example of the Stołowe Mountains]. Czasopismo Geograficzne 32, 311–324 (in Polish, with English summary).
• Duszyński, F. & Migoń, P., 2015. Boulder aprons indicate long-term gradual and non-catastrophic evolution of cliffed escarpments, Stołowe Mts, Poland. Geomorphology 250, 63–77.
• Duszyński, F., Migoń, P. & Kasprzak, M., 2015. Góry Stołowe – kraina zrodzona z morza. Przewodnik geomorfologiczno-turystyczny. [Stołowe Mountains – an area born from the sea. Geomorphological-touristic guidebook]. Park Narodowy Gór Stołowych, Kudowa Zdrój, 132 pp. (in Polish).
• Duszyński, F., Migoń, P. & Kasprzak, M., 2016. Underground erosion and sand removal from a sandstone tableland, Stołowe Mountains, SW Poland. Catena 147, 1–15.
• Jerzykiewicz, T., 1968a. Sedymentacja górnych piaskowców ciosowych niecki śródsudeckiej (górna kreda) [Sedimentation of the upper jointed sandstones in the Intrasudetic Trough (Upper Cretaceous)]. Geologia Sudetica 4, 409–462 (in Polish, with English summary).
• Jerzykiewicz, T., 1968b. Uwagi o orientacji i genezie ciosu w skałach górnokredowych niecki śródsudeckiej. [Remarks about orientation and origin of joint pattern in Upper Cretaceous rocks of the Instrasudetic Trough]. Geologia Sudetica 4, 465–478 (in Polish, with English summary).
• Kasprzak, M. & Migoń, P., 2015. DEM-based analysis of geomorphology of a stepped sandstone plateau, Stołowe Mountains (SW Poland). Zeitschrift für Geomorphologie N.F. 59, Suppl. Issue 1, 247–270.
• Kowalski, S., 1980. Charakterystyka hydrogeologiczna źródeł Gór Stołowych. [Hydrogeological characteristics of springs in the Góry Stołowe Mts]. Kwartalnik Geologiczny 24, 885–904 (in Polish, with English summary).
• Latocha, A., 2020. Krajobraz kulturowy Gór Stołowych. Wędrówki w czasie i terenie [Cultural landscape of the Stołowe Mountains. Wandering through time and terrain]. Park Narodowy Gór Stołowych, Kudowa Zdrój, 357 pp. (online only: https://www.pngs.com.pl/data/wydawnictwa/Krajobraz_kulturowy_Gor_Stolowych_A_Latocha_2020.pdf) (in Polish).
• Macadam, J., 2018. Geoheritage: getting the message across. What message and to whom? [In:] Reynard, E. & Brilha, J. (Eds): Geoheritage. Assessment, protection and management. Elsevier, Amsterdam, 267–288
• Migoń, P., 2010. Geneza bloków piaskowcowych na Pustelniku (Góry Stołowe). [The origin of sandstone boulders at Pustelnik locality (Stołowe Mountains)]. Przyroda Sudetów 13, 263–274 (in Polish).
• Migoń, P., 2012. Longevity of residual sandstone boulders in the erosional relief of the Stołowe Mountains, Central Europe. [In:] Migoń, P. & Kasprzak, M. (Eds): Sandstone Landscapes. Diversity, Ecology and Conservation. Proceedings of the 3rd International Conference on Sandstone Landscapes, Wrocław, 121–126.
• Migoń, P., 2016. Rediscovering geoheritage, reinventing geotourism – 200 years of experience from the Sudetes, Central Europe. [In:] Hose, T.A. (Ed): Appreciating Physical Landscapes. Geological Society London, Special Publication 417, 215–228.
• Migoń, P., 2021. Sandstone geomorphology – recent advances. Geomorphology 373, 107484.
• Migoń, P. & Duszyński, F., 2018. Process – form relationship in the Stołowe Mountains tableland (Central Europe) – an example of strong lithostructural control on geomorphic systems of medium-altitude mountains. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 51–52, 155–178.
• Migoń, P. & Duszyński, F., 2020. Ścieżka Skalnych Grzybów. Przewodnik. [Rock Mushrooms trail. A guidebook]. Park Narodowy Gór Stołowych, Kudowa-Zdrój, 69 pp. (online only: https://www.pngs.com.pl/data/wydawnictwa/ PrzewodnikSkalneGrzyby.pdf) (in Polish).
• Migoń, P. & Zwiernik, M., 2006. Strukturalne uwarunkowania rzeźby północno-wschodniego progu Gór Stołowych. [Structural control in the geomorphology of the north-eastern escarpment of the Stołowe Mountains, Sudetes, SW Poland]. Przegląd Geograficzny 78, 319–338 (in Polish, with English summary).
• Migoń, P., Duszyński, F., Jancewicz, K. & Różycka, M., 2019. From plateau to plain – using space-for-time substitution in geoheritage interpretation, Elbsandsteingebirge, Germany. Geoheritage 11, 839–853
• Migoń, P., Duszyński, F., Jancewicz, K. & Kotwicka, W., 2020. Late evolutionary stages of residual hills in tablelands (Elbsandsteingebirge, Germany). Geomorphology 367, 107308
• Parzóch, K. & Migoń, P., 2015. Deciphering the origin of allochthonous sandstone boulder trains within a mudstone escarpment, Stołowe Mountains, SW Poland. Zeitschrift für Geomorphologie N.F. 59, Suppl. Issue 1, 103–122.
• Parzóch, K., Migoń, P. & Latocha, A., 2009. Geomorfologiczne efekty długotrwałego cofania stoków w rejonie Sawanny Łężyckiej w Górach Stołowych. [Geomorphic effects of long-term slope retreat in the Sawanna Łężycka area in the Stołowe Mountains]. Przyroda Sudetów 12, 87–98 (in Polish).
• Placek, A., 2011. Rzeźba strukturalna Sudetów w świetle wyników pomiarów wytrzymałości skał i analiz numerycznego modelu wysokości. [Structural relief of the Sudetes in the light of rock strength measurements and analysis of a digital elevation model]. Rozprawy Naukowe Instytutu Geografii i Rozwoju Regionalego Uniwersytetu Wrocławskiego 16, 1–190 (in Polish).
• Pulinowa, M.Z., 1989. Rzeźba Gór Stołowych. [The relief of the Stołowe Góry Mts.]. Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Katowice, 218 pp. (in Polish, with English summary).
• Reynard, E., 2004. Geosite. [In:] Goudie, A.S. (Ed): Encyclopedia of Geomorphology, vol. 1. Routledge, London, 440.
• Rogaliński, J. & Słowiok, G., 1958. Rzeźba Gór Stołowych w świetle teorii pedyplanacji. [Geomorphology of the Stołowe Mountains according to the pediplanation theory]. Czasopismo Geograficzne 29, 473–494 (in Polish, with English summary).
• Rogowski, M., 2020. Monitoring System of tourist traffic (MSTT) for tourists monitoring in mid-mountain national park, SW Poland. Journal of Mountain Science 17, 2035–2047.
• Rotnicka, J., 2007. Cykle transgresywne i regresywne w drobnoziarnistych sukcesjach osadowych na przykładzie górnokredowych margli plenerskich (Góry Stołowe, Sudety). [Transgressive and regressive cycles in fine-grained rocks successions: an example from the Upper Cretaceous Plänermergel, Góry Stołowe Mts., Sudetes]. Sedimentologica 1, 18–30 (in Polish, with English summary).
• Ruban, D.A., Ponedelnik, A.A. & Yashalova, N.N., 2019. Megaclasts: term use and relevant biases. Geosciences 9, 14.
• Staffa, M., Janczak, J., Mazurski, K.R., Zając, C. & Czerwiński, J., 1992. Słownik geografii turystycznej Sudetów, t. 13. Góry Stołowe. [The dictionary of tourism geography of the Sudetes, vol. 13. Stołowe Mountains]. PTTK Kraj, Warszawa – Kraków, 280 pp. (in Polish)
• Walczak, W., 1968. Sudety. [The Sudetes]. PWN Warszawa, 384 pp. (in Polish)
• Wojewoda, J., 1997. Upper Cretaceous littoral-to-shelf succession in the Intrasudetic Basin and Nysa Trough, Sudety Mts. [In:] Wojewoda, J. (Ed): Obszary źródłowe: zapis w osadach. Wind, Wrocław, 81–96.
• Wojewoda, J., 2011. Geoatrakcje Gór Stołowych – przewodnik geologiczny po Parku Narodowym Gór Stołowych. [Geo-attractions of the Stołowe Mountains – Geological guidebook to the Stołowe Mountains National Park]. Park Narodowy Gór Stołowych, Kudowa Zdrój, 68 pp. (in Polish)

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MEiN, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2022-2023).