Kompozycje urbanistyczne w krajobrazach miast Górnego Śląska - problemy i potencjał

• Autorzy: Waryś E.

Identyfikatory

DOI

10.7862/rb.2017.180

Warianty tytułu

EN

Urban planning compositions in the landscapes of cities of Upper Silesia - problems and potential

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W XIX wieku rozwój procesu industrializacji przyczynił się do trwałych i nieodwracalnych przemian w krajobrazach miast. Nowe kompozycje przestrzenne pojawiały się wraz z budową kolejnych fabryk i zakładów przemysłowych oraz zespołów zabudowy robotniczej. Do wielowątkowego rozwoju miast przyczyniła się także urbanistyka okresu modernizmu, w tym XX-wieczne plany regulacji. Integralnym elementem tych założeń były obiekty architektoniczne oraz parki i tereny zieleni komponowanej. Interesującym zagadnieniem były także wielkie koncepcje urbanistyczne (m. in. koncepcja trójmiasta Bytom-Zabrze-Gliwice), mające wpłynąć na poprawę funkcjonalności oraz wzrost wartości artystycznej obszaru. Celem rozważań jest analiza i charakterystyka typów kompozycji urbanistycznych, powstających w krajobrazach miast Górnego Śląska już od końca XVIII wieku. W zakres analiz włączono założenia o różnej skali i sposobie funkcjonowania, takie jak zespoły zabudowy przemysłowej, osiedla robotnicze oraz XX-wieczne kompozycje urbanistyczne, powstające na terenach śródmiejskich. Współcześnie obszary te, pomimo odmiennej funkcji, są ściśle ze sobą powiązane i wpływają na charakterystyczne poczucie tożsamości i ducha miejsca (geniusloci). W toku rozważań określono uwarunkowania powstania poszczególnych układów urbanistycznych oraz ich współczesny stan zachowania. Zwrócono uwagę na kontekst krajobrazowy tych obszarów, oraz pojawiające się problemy. Podkreślono także ich wartość artystyczną oraz potencjał i znaczenie dla współczesnego rozwoju miast.

EN

The development of the industrialization process contributed to permanent and irreversible transformations in urban landscapes, in the 19th century. New spatial compositions appeared with the construction of subsequent factories and industrial plants as well as buildings of workers' buildings. The urbanism of the modernist period, including the 20th century regulatory plans, also contributed to the multi-plural development of cities. An integral elementoftheseassumptionswerearchitecturalobjectsandparksandcompositionalgreeneryareas. The great urban conceptions (such as the Tri-City concept of Bytom-Zabrze-Gliwice) were also of great interest, aimingtoimprovethefunctionalityandincreasetheartisticvalueofthearea. The aim of the discussion is to analyze and characterize the types of urban compositions that have placed in the landscapes of Upper Silesian towns since the end of the 18th century. The scope of analyzes included assumptions of different scale and mode of operation, such as industrial development arrangement, workers' settlements and 20th century urban compositions, created in urban areas. Today, these areas, despite their different functions, are closely intertwined and affect the characteristic sense of identity and the spirit of the place (genius loci). In the course of deliberations the conditions of the emergence of particular urban systems and their contemporary state of behavior were determined. Attention have been paid to the landscape context of these areas, and the emerging problems. They also highlighted their artistic value and potential and importance for modern urban development.

Słowa kluczowe

PL

industrializacja; dziedzictwo kulturowe; urbanistyka; tereny zieleni; modernizm; genius loci

EN

industrialization; cultural heritage; urban planning; green areas; modernism; genius loci

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej
• Czasopismo: Czasopismo Inżynierii Lądowej, Środowiska i Architektury / Journal of Civil Engineering, Environment and Architecture
• Rocznik: 2017
• Tom: z. 64, nr 3/II
• Strony: 383--396
• Opis fizyczny: Bibliogr. 17 poz.

Twórcy

autor

Waryś E.

• Politechnika Krakowska, Zakład Sztuki Ogrodowej i Terenów Zielonych, ul. Warszawska 24, 31-155 Kraków; tel.: [phone]

Bibliografia

• [1] Bednarski A.: Architektura jednorodzinnych zespołów mieszkaniowych w Gliwicach z lat 1919-1939, wyd. Muzeum w Gliwicach, Gliwice 2007.
• [2] Bednarski A.: Zarys modernistycznej architektury Gliwice (1919-1939): działalność architektoniczno-budowlana Karla Schabika, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2009.
• [3] Gaj A.: Przewodnik po Krakowie: Nowej Hucie, Wydawnictwo WAN, Kraków 2013.
• [4] Głazek D.: Gdzie ongiś mieszkał robotnik? [w:] Historyczne osiedla robotnicze, red. G. Brożek, wyd. Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach, Katowice 2005.
• [5] Kozina I.: Chaos i uporządkowanie: dylematy architektoniczne na przemysłowym Górnym Śląsku w latach 1763-1955, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2005.
• [6] Kozina I.: Przemysłowy Śląsk jako inspiracja, [z:] https://www.fabrykasilesia.pl/numer/wybrany-tekst/irma-kozina-przemyslowy-slask-jako-inspiracja,7,50.html
• [7] Kozina I.: Wczesna architektura przemysłowa, [w:] Sztuka Górnego Śląska od średniowiecza do końca XX wieku, red. E. Chojecka, wyd. Muzeum Śląskie, Katowice 2004.
• [8] Markowski A.: Dwie huty, podobna historia: Zakład Słowackiego Powstania Narodowego i Huta im. W. I. Lenina – budowa wielkiego socjalistycznego zakładu przemysłowego, [w:] „Acta HistoricaNeosoliensia”, nr 10/2007, wyd. Katedra histórie FHV UMB, BanskáBystrica 2007.
• [9] Mauer F.: Zagospodarowanie przestrzenne śródmieścia Gliwic, późniejszego ośrodka przemysłu na Śląsku, praca doktorska, Politechnika Śląska, promotor: dr inż. arch. Czesław Thullie, prof. Politechniki Śląskiej, Gliwice 1962.
• [10] Nalepa-Orłowska I.:, Typy robotniczego osadnictwa górniczo-hutniczego na Górnym Śląsku, [w:] „Górny Śląsk: prace i materiały geograficzne”, red. A. Wrzosek, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1955.
• [11] Nowak-Lenartowska A.: Osiedla przyzakładowe jako problem urbanistyczny regionu: na przykładzie Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1973.
• [12] Łakomy K.: Pracownicze ogrody górnośląskich osiedli przemysłowych z przełomu XIX i XX wieku w świetle wybranych publikacji z epoki, [w:] „Czasopismo Techniczne”, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków 2012, z. 8-A.
• [13] Opania Sz.: Tożsamość a wizerunek obszarów poprzemysłowych: przykład Aglomeracji Górnośląskiej, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2012.
• [14]Sokołowska-Mostowiak J.: „Idea miasta – ogrodu” na przykładach osiedli miast górnośląskich, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2011.
• [15] Sulimowska-Ociepka A.: Osiedla patronackie Górnego Śląska: studium miejsca oraz znaczenie kultury przemysłowej w przestrzeni zurbanizowanej, praca doktorska, Politechnika Śląska, promotor: prof. dr hab. inż. arch. Nina Juzwa, Gliwice 2004.
• [16] Szczypka-Gwiazda B.: Pomiędzy praktyką a utopią: Trójmiasto Bytom – Zabrze – Gliwice jako przykład koncepcji miasta przemysłowego czasów Republiki Weimarskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2003.
• [17] Wagner T.: Zabrze: nieznane oblicza śląskiej architektury, t. 1, wyd. Towarzystwo Miłośników Zabrza, Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach, Katowice-Zabrze 2003.

Uwagi

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2018)