Krajobrazy dźwiękowe regionu Górnośląskiego

• Autorzy: Myga-Piątek Urszula

Warianty tytułu

EN

Soundscapes of the Upper Silesia region

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Obszar, któremu poświęcony jest niniejszy artykuł jest aktualnie bardzo trudny do jednoznacznego zdefiniowania. Do niedawna funkcjonował w mowie potocznej, jak i literaturze specjalistycznej jako Górnośląski Okręg Przemysłowy (GOP). Dziś wraz ze zmianą modelu gospodarczego Polski, w szczególności województwa śląskiego, określenie to ma już charakter historyczny. Pojawiają się nowe konstrukcje terytorialne jak np. Górnośląski Zespół Metropolitalny obejmujący obecnie 14 miast (w planach docelowo 19), który to stanowi największy zespół miejski w Polsce. Zagadnienia dźwięków w krajobrazie będą rozpatrywane na obszarze dawnego GOP-u, który to swym zasięgiem obejmował miasta i gminy typowo śląskie, jak i zagłębiowskie. Celem artykułu jest identyfikacja i charakterystyka dźwięków tworzących warstwę multisesnsoryczną krajobrazów górnośląskich. Na tle charakterystyki czynników antopogenizacji przestrzeni autorka stara się opisać (skatalogować) zachowane dźwięki w krajobrazie Gornego Śląska oraz dokonać oceny obecnej kondycji warstwy dźwiękowej krajobrazu górnośląskiego. Podjęto także próbę określenia na ile dźwięk może być identyfikatorem regionu. Autorka wskazuje także na główne zagrożenia dla rodzimych dźwięków oraz dyskutuje możliwości odrodzenia bądź ochrony warstwy dźwiękowej, jako jednego ze sposobów pielęgnowania tożsamości mieszkańców regionu. Artykuł powstał na podstawie codziennych obserwacji, a także w oparciu o wywiady i relacje (wspomnienia mieszkańców miast śląskich i zagłębiowskich) oraz na podstawie analiz archiwalnych map, materiałów ikonograficznych, litograficznych i fotograficznych; wykorzystano także materiał zebrany przy wcześniej87 szych opracowaniach poświęconych problematyce krajobrazu kulturowego Górnego Śląska. Układ tekstu poprowadzi czytelnika przez krajobrazy Górnego Śląska metodą klasycznego metaplanu. Zgodnie z przyjętą formą prezentacji próbuje odpowiedzieć na pytania jak było (refleksja), jak jest (diagnoza), jak być powinno (prognoza), dlaczego nie jest tak jak być powinno (identyfikacja czynników ograniczających) i co należy zrobić aby stało się to co być powinno (działania).

EN

Soundscape is an individual feature of a region. That is confirmed by the case of Upper Silesia, where until recently, the sonic layer was an unambiguous factor of regional identification. The evolutional cultural landscape in Upper Silesia has a relict feature. This traditional geographical-historical region is subject to radical globalization of economic and social processes, which also have their own spatial and multisensory aspect. That results in unification of landscape, including its sonic layer. The Silesian dialect is the remainder of characteristic sounds. It is regarded among the most archaic ones. Another element related to sound concerns traditional human behaviors, characteristic rituals and customs accompanied by music. Folk outfit somehow reflects the way of identity with the region or particular community. Folk music plays an important part in perception of landscape. Sounds related to crafts which were characteristic in the past are vanishing now. An important, yet less and less frequently met, element of the sonic landscape of Upper Silesia is components of industrial origins (sounds of steelworks, rolling mills and forge hammers, blast of steam in thermal power plants). All those sounds, however, are becoming more and more relict due to the transformation of the cities of the Upper Silesian region.

Słowa kluczowe

PL

krajobraz dźwiękowy; region Górnośląski

EN

soundscape; Upper Silesia region

• Wydawca: Komisja Krajobrazu Kulturowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego
• Czasopismo: Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego
• Rocznik: 2008
• Tom: nr 11
• Strony: 86--99
• Opis fizyczny: Bibliogr. 23 poz., ryc.

Twórcy

autor

Myga-Piątek Urszula

• Uniwersytet Śląski; Wydział Nauk o Ziemi; Zakład Geoekoturystyki; Sosnowiec, Polska

Bibliografia

• Bartoszek A., 2005: Kapitał kulturowy Górnego Śląska – przestrzeń krzywdy czy rozwoju? [w:] Śląsk – miejsce spotkania (red.): J. Kurek, K. Maliszewski. Miejski Dom Kultury „Batory”, Chorzów.
• Bernat S., 2002: Spacery dźwiękowe – metodą poznania krajobrazów kulturowych [w:] Problemy ochrony i kształtowania krajobrazu Górnego Śląska, Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG (red.): A.T. Jankowski, U. Myga-Piątek, G. Jankowski. Komisja Krajobrazu Kulturowego PTG, Sosnowiec, s. 192-199.
• Dulias R., Hibszer A., 2004: Województwo śląskie – przyroda, gospodarka, dziedzictwo kulurowe. Wydawnictwo Kubajak, Kraków.
• Europejska Konwencja Krajobrazowa sporządzona we Florencji dnia 20 października 2000r., Dz. U. z dnia 29 stycznia 2006 r. Nr 14 poz. 98
• Greiner P., 2002: Pojęcie Górnego Śląska w aspekcie historyczno-przestrzennym [w:] Raport z sesji naukowej – 80 lat Górnego Śląska w Polsce. Bractwo Gospodarcze Związku Górnośląskiego, Pszczyna.
• Greiner P., 2004: Górny Śląsk – terytorium w czasie i przestrzeni [w:] Moja ziemia Katowice (red.): A. Złoty. BGZG, Katowice.
• Grenier P., Złoty A, 2005: Mapy i Plany Katowic z okazji 140 rocznicy uzyskania praw miejskich. Miejski Dom Kultury Południe, Katowice.
• Konopka Z., 2002: Architektura krajobrazu województwa śląskiego [w:] Krajobraz jako wizerunek tożsamości regionalnej – zagrożenia, ochrona i kształtowanie (red.): J. Rybarkiewicz. Gospodarka Przestrzenna. Biuletyn nr 40.
• Lipok-Bierwiaczonek, 2000: Dziedzictwo kultury ludowej [w:] Górny Śląsk. Skarby kultury. Wydawnictwo Videograf II, Katowice.
• Makieła Z., 1999: Górny Śląsk. Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.
• Mercik H., 2005: Miejsce konfliktu czy wspólne dziedzictwo. O wybranych elementach przestrzeni Górnego Śląska [w:] Śląsk – miejsce spotkania (red.): J. Kurek, K. Maliszewski. Miejski Dom Kultury „Batory”, Chorzów.
• Myga-Piątek U., 2000: Problemy ochrony krajobrazów regionu górnośląskiego na tle polityki ochrony przyrody i dóbr kultury województwa śląskiego [w:] Środowisko przyrodnicze regionu górnośląskiego. Stan poznania, zagrożenia i ochrona (red.): A.T. Jankowski, U. Myga-Piątek, S. Ostaficzuk. WNoZ UŚ, Oddział Katowicki PTG, Sosnowiec, s.63-71.
• Myga-Piątek U., 2001a: Spór o pojecie krajobrazu w geografii i dziedzinach pokrewnych. Przegląd Geograficzny, T. 73, z. 1-2. s. 163-176.
• Myga-Piątek U., 2001b: Refleksja nad ochroną krajobrazu Górnego Śląska. Gazeta Uniwersytecka, nr 10 (89), s. 12-14.
• Myga-Piątek U., 2004: O wartościach krajobrazu kulturowego Wyżyny Śląskiej i potrzebie ich ochrony [w:] Problemy środowiska i jego ochrony (red.): M. Nakonieczny M., P. Migula. WNT „Eco Edycja” Katowice, s. 227-239.
• Nita J., Myga-Piątek U., 2006: Krajobrazowe kierunki zagospodarowania terenów pogórniczych. Przegląd Geologiczny, vol. 54, nr 3, s. 256-262.
• Program Odnowy Wsi Województwa Śląskiego, 2006. http://www.silesiaregion.pl/pow/pow.pdf
• Pilecka E., 2002: Śląskie hałdy – możliwości czy kłopot? Aura 12/2002.
• Plan zagospodarowania województwa śląskiego http://www.silesiaregion.pl/przest_plan/ekofiz/3_diagn_stanu/4_ochrona_krajob_kult/walorykrajobr.pdf
• Raszeja E., 2003: Przegląd europejskich metod i instrumentów ochrony krajobrazu. Biuletyn Parków Krajobrazowych Wielkopolski. Zeszyt 9 (11). Poznań.
• Szczepański M.S., Lipok-Bierwiaczonek M., Nawrocki T., 1994: Górny Śląsk jako region pogranicza – atuty i obciążenia [w:] Górny Śląsk – na moście Europy (red.): M.S. Szczepański. Ośrodek Badań Społeczno-Kulturowych Towarzystwa Zachęty Kultury, Katowice.
• Szewczyk W, 1993: Bogucice, Załęże et nova villa Katowice. Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice.
• Szołtysek M., 2005: Górny Śląsk. Przewodnik po regionie. Wydawnictwo Pascal, Bielsko-Biała.