Krytyczne momenty w ekspertyzach z obszaru oceny technologii z perspektywy metodologicznej

• Autorzy: Michalski K.

Warianty tytułu

EN

Critical moments in technology assessment expertise from a methodological perspective

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W składającym się z trzech części artykule poruszono podstawowe zagadnienia metodologiczne oceny technologii. Szczególną uwagę skupiono na metodologicznych słabościach i krytycznych momentach procesów poznawczych konstytuujących ocenę technologii. W obszernym wprowadzeniu zwrócono uwagę na coraz bardziej inflacyjne użycie określenia „technology assessment” oraz głęboki metodologiczny niedorozwój i rozmytą tożsamość oceny technologii jako dziedziny „postnormal science”. Wykazano pilną potrzebę zbudowania ogólnej teorii oceny technologii i standaryzacji jej procedur. W części drugiej scharakteryzowano ogólny profil metodologiczny oceny technologii i omówiono główne przyczyny problemów z jej teoretycznym i metodologicznym samookreśleniem. W części trzeciej przedstawiono podstawową strukturę procesu poznawczego typowego dla oceny technologii, wskazano na czynniki determinujące tą strukturę oraz zidentyfikowano w niej szereg krytycznych momentów. Są one związane ze złożonością przedmiotu i trudnościami w jej opanowywaniu, z prospektywną orientacją i niepewnością prognoz, z brakiem odpowiedniego arsenału metod roboczych i kryteriów jakościowych regulujących ich stosowanie, ograniczeniami zasobowymi i presją czasu wynikającą z powiązania oceny technologii z politycznymi procesami decyzyjnymi oraz problemami z praktyczną realizacją interdyscyplinarności. W zakończeniu zwrócono uwagę na konieczność powiązania krytycznych momentów na płaszczyźnie kognitywnej z krytycznymi momentami na płaszczyźnie aksjonormatywnej, które wymagają podobnego zbadania.

EN

This three-part article discusses the basic methodological issues of technology assessment. Special attention was paid to the methodological weaknesses and critical moments of cognitive processes which constitute the technology assessment. In the extensive introduction the increasingly inflationary use of the term "technology assessment", the deep methodological underdevelopment and blurred identity of technology assessment as "post-normal science" were highlighted. An urgent need to build a general theory of technology assessment and standardization of its procedures were pointed out. In the second part the general methodological profile of technology assessment was characterized and the main causes of problems with its theoretical and methodological self-definition were described. In part three the basic structure of the cognitive process typical for technology assessment was showed, factors which determine this structure were identified, and a number of its critical moments were indicated. They are related to the complexity of the subject and the difficulties in mastering it, with the prospective orientation and uncertainty of forecasts, the lack of appropriate arsenal of methods and quality parameters controlling their use, resource limits and time pressure resulting from linking technology assessment with political decision-making processes and problems with practical realization of interdisciplinarity. In the end, the attention was paid to necessity of connecting critical moments on a cognitive ground and critical moments at the axionormative ground, which require similar research.

Słowa kluczowe

PL

ocena technologii; filozofia nauki; metodologia nauk; nauka postnormalna; interdyscyplinarność

EN

technology assessment; foresight; philosophy of science; methodology of science; post-normal science; mode-2-science; interdisciplinarity

• Wydawca: Wydawnictwo Politechniki Śląskiej
• Czasopismo: Zeszyty Naukowe. Organizacja i Zarządzanie / Politechnika Śląska
• Rocznik: 2018
• Tom: z. 115
• Strony: 235--259
• Opis fizyczny: Bibliogr. 37 poz.

Twórcy

autor

Michalski K.

• Politechnika Rzeszowska

Bibliografia

• 1. Collingridge D.: The social control of technology. Printer, London 1980.
• 2. Funtowicz S., Ravetz J.: The Emergence of Post-Normal Science, [in:] von Schomberg R. (ed.): Science, Politics and Morality. Scientific uncertainty and decision making, Dordrecht 1993.
• 3. Gloede F.: Rationalisierung oder reflexive Verwissenschaftlichung? Zur Debatte um die Funktionen von Technikfolgen-Abschätzung für Technikpolitik, [in:] Petermann T. (Hrsg.): Technikfolgen-Abschätzung als Technikforschung und Politikberatung. Campus, Frankfurt am Main 1992.
• 4. Grunwald A.: Technikfolgenabschätzung. Eine Einführung. Edition Sigma, Berlin 2002.
• 5. Halicka K.: Prospektywna analiza technologii – metodologia i procedury badawcze. Wydawnictwo Politechniki Białostockiej, Białystok 2016.
• 6. Jones M.V.: A technology assessment methodology. Projectsummary, Mc. Lean, Virginia 1971.
• 7. Karczewska M., Materzok J., Skonieczny J.: Współczesne narzędzia oceny technologii. Materiały z konferencji Polskiego Towarzystwa Zarządzania Produkcją, Zakopane 2011.
• 8. Kaźmierczak J.: Uwagi na temat metod i narzędzi oceny oddziaływań społecznych innowacyjnych technologii i produktów („Technology Assessment”), [w:] Biały W., Midor K. (red.): Systemy wspomagania w inżynierii produkcji. Innowacyjność, jakość, zarządzanie. P.A. NOVA, Gliwice 2013.
• 9. Kaźmierczak J.: Technology Assessment: uwagi na temat metodologii, metodyki i metod, [w:] Karbownik A. (red.): Paradygmat sieciowy. Wyzwania dla teorii i praktyki zarządzania. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2013.
• 10. Kaźmierczak J.: Ocena oddziaływań społecznych innowacyjnych produktów i technologii („Technology Assessment”), [w:] Knosala R. (red.): Innowacje w zarządzaniu i inżynierii produkcji. Oficyna Wydawnicza Polskiego Towarzystwa Zarządzania Produkcją, Opole 2013.
• 11. Kiepas A.: Wprowadzenie do filozofii techniki. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1987.
• 12. Kiepas A.: Człowiek wobec dylematów filozofii techniki. Gnome, Katowice 2000.
• 13. Kiepas A.: Wartościowanie techniki jako proceduralna metoda rozwiązywania konfliktów, [w:] Zacher L.W.: Nauka – technika – społeczeństwo. Podejścia i koncepcje metodologiczne, wyzwania innowacyjne i ewaluacyjne. Poltext, Warszawa 2012.
• 14. Klamut R., Michalski K. (red.): Percepcja, ocena i akceptacja ryzyka. Wybrane zagadnienia. EikonPlus, Kraków 2006.
• 15. Michalski K.: Etyka stosowana – funkcjonalistyczna hybryda tradycyjnego normatywizmu i prakseologii. „Logos i Ethos”, nr 2(21), 2006.
• 16. Michalski K.: Proceduralistyczna etyka techniki. Zeszyty Naukowe Politechniki Rzeszowskiej, s. Ekonomia i Nauki Humanistyczne, z. 12(205). Wydawnictwo Politechniki Rzeszowskiej, Rzeszów 2003.
• 17. Michalski K.: Ewaluacja techniki (Technology Assessment) w Niemczech. Główne instytucje i koncepcje. Zeszyty Naukowe Politechniki Rzeszowskiej, s. Ekonomia i Nauki Humanistyczne, z. 14(219). Wydawnictwo Politechniki Rzeszowskiej, Rzeszów 2004.
• 18. Michalski K.: Dylemat ekspertowy w ocenie technologii. Zarys problemu. Zeszyty Naukowe Politechniki Rzeszowskiej, s. Ekonomia i Nauki Humanistyczne, nr 18(282). Wydawnictwo Politechniki Rzeszowskiej, Rzeszów 2011.
• 19. Michalski K.: Partycypacyjna ocena technologii w demokratycznej polityce technologicznej. Zeszyty Naukowe Politechniki Rzeszowskiej, s. Zarządzanie i Marketing, nr 16(260), z. 4. Wydawnictwo Politechniki Rzeszowskiej, Rzeszów 2009.
• 20. Michalski K.: Problemy metodologiczne w zarządzaniu projektami z zakresu oceny technologii. „Modern Management Review”, nr 22, z. 3. Wydawnictwo Politechniki Rzeszowskiej, Rzeszów 2015.
• 21. Michalski K.: Przegląd metod i procedur wykorzystywanych w ocenie technologii. Studia Biura Analiz Sejmowych, nr 3(43). Warszawa 2015.
• 22. Müller J.: Arbeitsmethoden der Technikwissenschaften: Systematik, Heuristik, Kreativität. Springer, Berlin et al. 1990.
• 23. OECD, Methodological guidelines for social assessment of technology. Paris 1975.
• 24. Petermann T. (Hrsg.): Technikfolgen-Abschätzung als Technikforschung und Politikberatung. Campus, Frankfurt am Main 1992.
• 25. Porter A.L., Rossini F., Carpenter S.R., Roper A.T., Larson R.W., Tiller J.S.: A guidebook for technology assessment and impact analysis. North Holland, New York 1980.
• 26. Przeor-Pastuszak I.: Społeczne wartościowanie techniki. Koncepcje i metodologia badań. Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1992.
• 27. Renn O.: Methoden und Verfahren der Technikfolgenabschätzung und der Technologiebewertung, [in:] Münch E., Renn O., Roser T. (Hrsg.): Technik auf dem Prüfstand: Methoden und Maßstäbe der Technologiebewertung. Girardet/Gräfelfing (Energiewirtschaft & Technik), Essen 1982.
• 28. Ropohl G.: Eine Systemtheorie der Technik. Zur Grundlegung der Allgemeinen Technologie. Hanser, München-Wien 1979.
• 29. Stankiewicz P.: Teoria i praktyka oceny technologii. INFOS. Zagadnienia Społeczno-Gospodarcze, nr 22(92). Wydawnictwo Biura Analiz Sejmowych, Warszawa 2010.
• 30. Stankiewicz P.: Klasyczna i partycypacyjna ocena technologii. Studia Biura Analiz Sejmowych, nr 3(43). Warszawa 2015.
• 31. Tran T.A.: Review of Methods and Tools Applied in Technology Assessment Literature, [in:] Kocaoglu D.F., Anderson T.R., Daim T.U. (eds.): Proceedings Management of Converging Technologies. Portland International Center for Management of Engineering and Technology, Portland (Oh.) 2007.
• 32. Tran T.A., Daim T.U.: A taxonomic review of methods and tools applied in technology assessment. Technological Forecasting and Social Change, No. 75(9), 2008.
• 33. Zacher L.W.: Idea i przesłanki wartościowania techniki. „Prakseologia”, nr 3-4, 1975.
• 34. Zacher L.W.: Relacja technika – społeczeństwo jako przedmiot badań. [w:] Zacher L.W. (red.): Nauka – Technika – Społeczeństwo. Podejścia i koncepcje metodologiczne, wyzwania innowacyjne i ewaluacyjne. Wydawnictwo Poltext, Warszawa 2012.
• 35. Zacher L.W.: Sterowanie procesami rewolucji naukowo-technicznej: przesłanki i ogólne założenia. Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław-Warszawa 1978.
• 36. Zacher L.W.: Ocena techniki i jej skutków jako wyzwania dla polityki, [w:] Zacher L.W. (red.): Nauka – Technika – Społeczeństwo. Podejścia i koncepcje metodologiczne, wyzwania innowacyjne i ewaluacyjne. Wydawnictwo Poltext, Warszawa 2012.
• 37. Zimmermann V.: Methodenprobleme des Technology Assessment. Eine methodologische Analyse. Kernforschungszentrum Karlsruhe (KfK), Karlsruhe 1993.

Uwagi

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2018).