Prächtiges haus – festes haus: Notes on the "urban" and "country" architectural modus of the house of Wrocław patricians in the Early Modern Period

• Autorzy: Kwaśniewski Artur

Identyfikatory

DOI

10.37190/arc220102

Warianty tytułu

PL

Prächtiges Haus – festes Haus. Uwagi o „miejskim” i „wiejskim” modusie domu w środowisku patrycjatu Wrocławia w początkach epoki nowożytnej

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

In contemporary studies of historical architecture, the social sense and context of a work of architecture increasingly often becomes a crucial matter. From this standpoint, it is justified to define the field of study and to analyze phenomena from the perspective of the community that used the given architecture and not following the traditional approach of "architectural theme", or "artistic genesis". The author of this paper explores the phenomenon of residential architecture in the community of Wrocław's patrician class during the early modern period and postulates that the relations between the urban and country patrician houses should be made a subject of study. This paper focuses on the distinctive architectural elements of these residences, as interpreted from the perspective of the messages and meanings they conveyed. The author briefly characterizes the features of urban residences (distinguishing a group of houses that embodied the formula of the "urban palace") and country residences (pointing to the prevalence of the castle formula). The author analyzed the language of forms of the urban and country house and pointed to significant differences stemming from ideological functions that they performed: they were resplendence, artfulness, and innovation on the one hand, while on the other: flaunting a fortress-like appearance, a deliberate austerity, and an accentuation of "oldness". The paper's conclusions include, among others, postulates concerning the future of architectural studies that should be conducted with an awareness of the retrospective program of early modern patrician residences from around Wrocław.

PL

We współczesnych badaniach nad architekturą dawną coraz częściej kwestią pierwszoplanową staje się społeczny sens i kontekst dzieła architektonicznego. W takim ujęciu zasadne jest definiowanie obszaru badań i analizowanie zjawisk z perspektywy środowiska społecznego, które posługiwało się architekturą, a nie według tradycyjnego klucza „tematu architektonicznego”, „genezy artystycznej” itp. Autor artykułu zwraca uwagę na zjawisko architektury rezydencjonalnej w kręgu patrycjatu Wrocławia w okresie wczesnonowożytnym i postuluje, aby przedmiotem badań uczynić relacje zachodzące w sferze architektury między miejskim i wiejskim domem patrycjuszowskim. Treść artykułu stanowią architektoniczne wyróżniki tych siedzib, interpretowane pod kątem komunikowanych treści i znaczeń. Autor w skrótowy sposób charakteryzuje cechy siedzib miejskich (wyróżniając grupę domów realizujących formułę „pałacu miejskiego”) oraz siedzib wiejskich (wskazując na powszechność formuły zamkowej). Analizując język form domu miejskiego i wiejskiego, wskazuje istotne różnice wynikające z funkcji ideowych, jakie każda z siedzib realizowała: z jednej strony wytworność, kunsztowność, nowatorstwo, z drugiej – epatowanie warownością, rozmyślna surowość, akcentowanie „dawności”. W konkluzjach zostały m.in. zawarte postulaty dotyczące przyszłych badań architektonicznych, które powinny być prowadzone ze świadomością retrospektywnego programu podwrocławskich siedzib patrycjuszowskich doby wczesnonowożytnej.

Słowa kluczowe

EN

history of architecture; Silesia; early modern period; Wrocław; patriciate

PL

historia architektury; Śląsk; epoka nowożytna; Wrocław; patrycjat

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2022
• Tom: Nr 1 (69)
• Strony: 15--26
• Opis fizyczny: Bibliogr. 46 poz., il.

Twórcy

autor

Kwaśniewski Artur

• Faculty of Architecture, Wrocław University of Science and Technology, Poland

• https://orcid.org/0000-0002-5094-2050

Bibliografia

• [1] Korduba P., Patrycjuszowski dom gdański w czasach nowożytnych, Neriton, Warszawa 2005.
• [2] Pusch O., Die Breslauer Rats- und Stadtgeschlechter in der Zeit von 1241 bis 1741, Bd. 1–5, Forschungstelle Ostmitteleuropa, Dortmund 1986–1991.
• [3] Lutsch H., Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Schlesien, Bd. 2, Die Kunstdenkmäler der Landkreise des Reg.-Bezirks Breslau, Willhelm Gottlieb Korn, Breslau 1889.
• [4] Degen K., Die Bau- und Kunstdenkmäler des Landkreises Breslau, Verlag Wolfgang Weidlich, Frankfurt am Main 1965.
• [5] Katalog zabytków sztuki w Polsce. Seria nowa, t. 4, Województwo wrocławskie (dolnośląskie), z. 1–7, Warszawa–Wrocław 1983–2018.
• [6] Pfeiffer G., Das Breslauer Patriziat im Mittelalter, Trewendt & Granier, Breslau 1929.
• [7] Weltzel A., Geschichte des Geschlechts der Saurma und Sauerma. Denkschrift 300 jährigen Gedächtnisfeier der Fideikomiß-Stiftung Jeltsch [...], Selbstverlag, Ratibor 1869.
• [8] John G., Chronik von Deutsch Lissa, Flemmings Verlag, Breslau-Deutsch Lissa [1936].
• [9] Glaeser E., Aus Bestandverzeichnissen von drei Gutshöfen und ihren festen Häusern im Fürstentum Breslau von 1591, 1600 und 1601. Ein Beitrag zur schlesischen Wirtschafts- und Sittengeschichte von dem 30 jährigen Kriege, “Zeitschrift des Vereins für Geschichte Schlesiens” 1940, 74, 159–190.
• [10] Burgermeister L., Das Bürgerhaus in Schlesien, Verlag der “Deutschen Bauzeitung”, Berlin 1921.
• [11] Stein R., Das Breslauer Bürgerhaus, Ostdeutsche Verlagsanstalt, Breslau 1931.
• [12] Stein R., Das deutsche Bürgerhaus in Schlesien, Ernst Wasmuth, Tübingen 1966.
• [13] Zlat M., Od humanizmu i Reformacji do wojny trzydziestoletniej. Sztuka renesansu i manieryzmu 1500–1650, [in:] T. Broniewski, M. Zlat, Sztuka Wrocławia, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967, 183–263.
• [14] Rozpędowski J., Architektura mieszkalna od XVI do połowy XVII wieku, [in:] Z. Świechowski (red.), Wrocław, jego dzieje i kultura, Arkady, Warszawa 1978, 215–221.
• [15] Kwaśniewski A., Dom mieszczański we Wrocławiu w okresie renesansu, [in:] Architektura Wrocławia, t. 1, Dom, Instytut Historii Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej, Werk, Wrocław 1995, 105–137.
• [16] Oszczanowski P., Casus Żórawina. Kościół Trójcy Świętej w Żórawinie około 1600 roku, Starostwo Powiatowe we Wrocławiu, Wrocław 2007.
• [17] Wysocka J., Późnorenesansowy wystrój i wyposażenie kościoła p.w. Podwyższenia Krzyża Św. w Strzeszowie koło Trzebnicy, “Dzieła i Interpretacje” 2002, t. 7, 95–107.
• [18] Pierzchała M., Fundacje artystyczne wrocławskiego patrycjusza Andrzeja Hertwiga (1513–1575), [in:] J. Harasimowicz (red.), Sztuka miast i mieszczaństwa XV–XVIII wieku w Europie Środkowowschodniej, PWN, Warszawa 1990, 345–359.
• [19] Rozpędowski J., Późnogotyckie rezydencje na Śląsku, [in:] P. Skubiszewski (red.), Sztuka i ideologia XV w., PWN, Warszawa 1978, 493–520.
• [20] Kutzner M., Późnogotycka rezydencja patrycjuszowska w Wojnowicach, [in:] J. Harasimowicz (red.), Sztuka miast i mieszczaństwa XV–XVIII wieku w Europie Środkowowschodniej, PWN, Warszawa 1990, 103–128.
• [21] Zlat M., Nobilitacja przez sztukę – jedna z funkcji mieszczańskiego mecenatu w XV i XVI w., [in:] J. Harasimowicz (red.), Sztuka miast i mieszczaństwa XV–XVIII wieku w Europie Środkowowschodniej, PWN, Warszawa 1990, 77–101.
• [22] Górska H., Podmiejskie siedziby wrocławskiego mieszczaństwa XVI–XIX wieku, [in:] H. Okólska (red.), Mieszczaństwo wrocławskie. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej przez Muzeum Miejskie Wrocławia w dniach 7–9 grudnia 2000 r., Muzeum Miejskie Wrocławia, Wrocław 2003, 71–82.
• [23] Goerlitz Th., Verfassung, Verwaltung und Recht der Stadt Breslau, Tl. 1, Mittelalter, Holzner, Würzburg 1962.
• [24] Czechowicz B., Idea i państwo. Korona Czech w latach 1457–1547, t. 2, t. 4, cz. 1, Quaestio, Wrocław 2017–2018.
• [25] Kienitz H., Das Karrengeldregister von Breslau aus dem Jahre 1564, “Der Schlesische Familienforscher” 1937, Bd. 2, Nr. 5/6, 81–98.
• [26] Goliński M., Socjotopografia późnośredniowiecznego Wrocławia, Wydawnictwo UWr, Wrocław 1997.
• [27] Oszczanowski P., Kamienica pod Gryfami, Mak, Wrocław 2002.
• [28] Śliwowska A., Uroczyste wjazdy monarsze do Wrocławia w latach 1527–1620, Oficyna Wydawnicza ATUT, Wrocław 2008.
• [29] Chorowska M., Lasota C., Rozpędowski J., Układ przestrzenny kamienicy Rynek 6 we Wrocławiu w XIII–XIX w., [in:] Architektura Wrocławia, t. 1, Dom, Instytut Historii Architektury, Sztuki i Techniki PWr, Werk, Wrocław 1995, 139–162.
• [30] Oszczanowski P., Dobrzyniecki A., Pod Złotym Słońcem. Rynek 6 we Wrocławiu: dom mieszczan, rezydencja władców, arcydzieło architektury, Ossolineum, Wrocław 2016.
• [31] Brzezowski W., Przemiany architektoniczne kamienicy Pod Błękitnym Słońcem w okresie nowożytnym, [in:] M. Smolak (red.), Wrocławski Rynek. Materiały konferencji naukowej zorganizowanej przez Muzeum Historyczne we Wrocławiu w dniach 22–24 października 1998 r., Muzeum Historyczne, Wrocław 1999, 144–151.
• [32] Chorowska M., Średniowieczna kamienica mieszczańska we Wrocławiu, Oficyna Wydawnicza PWr, Wrocław 1994.
• [33] Czechowicz B., Późnogotycka kamieniarka i rzeźba architektoniczna domów wrocławskich, [in:] H. Okólska (red.), Mieszczaństwo wrocławskie. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej przez Muzeum Miejskie Wrocławia w dniach 7–9 grudnia 2000 r., Muzeum Miejskie Wrocławia, Wrocław 2003, 25–45.
• [34] Łaba B., Renesansowy dom “Pod Złotą Koroną” we Wrocławiu, “Dzieła i Interpretacje” 1993, t. 1, 65–86.
• [35] Stein R., Der Grosse Ring in Breslau, Priebatsch’s Buchhandlung, Breslau 1935.
• [36] Sulej K., Fundacje artystyczne wrocławskiego patrycjusza Heinricha Rybischa (1485–1544), Oficyna Wydawnicza ATUT, Wrocław 2011.
• [37] Werner F.B., Topographia oder Prodromus Delineati Silesiae Ducatus, Das ist Præsentatio und Beschreibung derer Städte, Flekken, Clöster, Schlösser, Ritter Sitz und adelichen Häusern, Gärten, Kirchen, Dorfschafften etc. des Hertzogthum Schlesiens durch vieljährige mühsame Reisen colligiret, oder zusamen getragen, 1755, [manuscript in: Wrocław University Library, sygn. R 551].
• [38] Biblia das ist die gantze Heilige Schrifft Deutsch, transl. M. Luter, H. Lufft, Wittenberg 1534, https://haab-digital.klassik-stiftung.de/viewer/toc/137512481/1/-/ [accessed: 11.02.2022].
• [39] Hoppe S., Wie wird die Burg zum Schloss? Architektonische Innovation um 1470, [in:] H. Lass (Hrsg.), Von der Burg zum Schloss. Landesherrlicher und adeliger Profanbau in Thüringen im 15. und 16. Jahrhundert, Quartus-Verlag, Bucha bei Jena 2001, 95–116.
• [40] Müller M., Das Schloss als Bild des Fürsten. Studien zur herrschaftlichen Metaphorik in der Residenzenarchitektur des Alten Reichs (1470–1618) unter besonderer Berücksichtigung Mitteldeutschlands, Vandenhoeck und Ruprecht Verlag, Göttingen 2005.
• [41] Saebisch V., Grundrisse von Schloessern, 1600–1650 [manuscript in: Wrocław University Library, sygn. R 939], https://bibliotekacyfrowa. pl/dlibra/publication/37269/edition/64238 [accessed: 12.02.2022].
• [42] Urmesstischblätter von Preussen, 1823–1829 [manuscript in: Staatsbibliothek in Berlin, Prussissche Kulturbesitz, sygn. Kart. N 729].
• [43] Schroller F., Schlesien. Eine Schilderung des Schlesierlandes, Bd. 3, Verlag von Carl Flemming, Glogau [1885].
• [44] Łagiewski M., Breslau Gestern, Wydawnictwo Wokół Nas, Gliwice 1996.
• [45] Pierzchała M., Houszka E., Lejman B., Łukaszewicz P., Malarstwo śląskie 1520–1800, Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Wrocław 2009.
• [46] Jagiełło-Kołaczyk M., Sgraffita renesansowe na Śląsku 1540–1650, Oficyna Wydawnicza PWr, Wrocław 2003.