The mediaeval roof structure over the nave of the cathedral in Kamień Pomorski in the light of architectural and dendrochronological research

• Autorzy: Schaaf Ulrich , Prarat Maciej , Ważny Tomasz

Identyfikatory

DOI

10.37190/arc220401

Warianty tytułu

PL

Średniowieczna więźba dachowa nad nawą środkową katedry w Kamieniu Pomorskim w świetle badań architektoniczno-dendrochronologicznych

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The subject of the article is the roof structure over the central nave of the cathedral in Kamień Pomorski. Although there are numerous studies relating to the history of the construction of this cathedral or to the development of historic roof structures in general, none of them has yet included the roof structures discussed in this work. This situation and the need to repair the construction have justified the carrying out of the architectural research to learn its construction history and carpentry technique. The research on the existing material substance in the eastern trusses, taking into account the following aspects: load-bearing structure, sides of timber framing, carpentry joints, a system of carpentry assembly marks, building material, and its processing. The results of these analyses were supplemented and compared with the results of dendrochronological research and that presented in the literature on the subject. As a result of this research, it has been possible to establish that the chancel of the Kamień Pomorski cathedral is crowned with a cross-braced collar beam roof structure, which dates back to the early 1360s. It was strengthened in the late 1860s by additional entablature above the vault rise, and an inclined queen post structure and a king post structure. The next strengthening took place fragmentarily as part of the repair that has been underway since the end of the late 2010s. Despite its age and repairs, the original structure has survived to a great extent. The type of the roof structure used above the nave in Kamień Pomorski – a cross-braced collar beam roof structure – served a specific construction function in the Middle Ages – the construction of a roof over a vault within the boundaries of the roof. A preliminary literature review has shown that examples of such solutions have survived in various parts of Europe to the present day, but only in a small number. In the territory of Poland, so far it is the only known example of this kind from the 14^th century. Currently, the remaining cross-braced collar beam roof structures over both arms of the transept and chancel of the cathedral in Kamień Pomorski are included in the architectural research. A wider study on this type of mediaeval roof structures, and attempts to compare the roof structures of the Kamień Pomorski cathedral against a broader background are desirable in the future.

PL

Tematem artykułu jest konstrukcja dachowa nad nawą środkową katedry w Kamieniu Pomorskim. Istnieją wprawdzie liczne opracowania odnoszące się do dziejów budowy tej świątyni lub do rozwoju historycznych więźb dachowych ogólnie, ale w żadnym z nich nie uwzględniono omawianych w tej pracy więźb dachowych. Sytuacja ta oraz konieczność naprawy konstrukcji uzasadniły wykonanie badań architektonicznych celem rozpoznania jej historii budowlanej oraz techniki ciesielskiej. Badania zastanej substancji materialnej przeprowadzono we wschodnich wiązarach, uwzględniając następujące aspekty: strukturę nośną, strony odwiązywania, złącza ciesielskie, system ciesielskich znaków montażowych, budulec i jego obróbkę. Rezultaty tych analiz uzupełniono i skonfrontowano z wynikami badań dendrochronologicznych oraz przedstawionymi w literaturze przedmiotu. W wyniku tych badań udało się ustalić, że nawę środkową katedry kamieńskiej zwieńczyła pierwotnie więźba wolna ze ściągami, która pochodzi z początku lat 60. XIV w. Została ona wzmocniona w końcu lat 60. XIX w. przez dodatkowe belkowanie powyżej strzałki sklepienia, konstrukcję stolca leżącego oraz konstrukcję wieszarową. Kolejne wzmocnienia nastąpiły fragmentarycznie już w ramach trwającej od końca drugiego dziesięciolecia XXI w. naprawy. Mimo wiekowości i napraw pierwotna konstrukcja przetrwała w dużym stopniu.Zastosowany w Kamieniu Pomorskim typ konstrukcji dachowej – więźba wolna ze ściągami – służył w okresie średniowiecznym do konkretnego zadania budowlanego – wykonania dachu nad sklepieniem wchodzącym w jego obręb. Wstępny przegląd literatury przedmiotu wykazał, że przykłady takich rozwiązań przetrwały w różnych częściach Europy do dziś, ale tylko w małej liczbie. Z terenu Polski jest to póki co jedyny znany taki przykład z XIV w. Badaniami architektonicznymi objęto obecnie pozostałe więźby wolne ze ściągami katedry, nad oboma ramionami transeptu i prezbiterium. Warto pokusić się o przygotowanie szerszego studium na temat tego typu więźb średniowiecznych oraz próbę zestawienia więźb katedry kamieńskiej z więźbami z innych miejsc.

Słowa kluczowe

EN

Kamień Pomorski; cathedral; roof structure; Middle Ages; architectural research; dendrochronological research

PL

Kamień Pomorski; katedra; więźba dachowa; średniowiecze; badania architektoniczne; badania dendrochronologiczne

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2022
• Tom: Nr 4 (72)
• Strony: 3--15
• Opis fizyczny: Bibliogr. 20 poz., il.

Twórcy

autor

Schaaf Ulrich

• Faculty of Fine Arts, Nicolaus Copernicus University in Toruń, Poland

• https://orcid.org/0000-0003-3055-1009

autor

Prarat Maciej

• Faculty of Fine Arts, Nicolaus Copernicus University in Toruń, Poland

• https://orcid.org/0000-0001-7076-2009

autor

Ważny Tomasz

• Faculty of Fine Arts, Nicolaus Copernicus University in Toruń, Poland

• https://orcid.org/0000-0001-6641-0131

Bibliografia

• [1] Kasten F.K.A., Beiträge zur Geschichte des Camminer Doms, Prüfer, Berlin 1883.
• [2] Lüpke F.W., Der Dom zu Cammin, “Baltische Studien” 1876, fasc. 2, 1–57.
• [3] Spuhrmann R., Der Camminer Dom, Formazin & Knauff, Cammin in Pommern 1915.
• [4] Eggert H., Der Dom zu Cammin, Ohlenroth, Erfurt 1935.
• [5] Ohle W., Do dziejów katedry w Kamieniu Pomorskim. Analiza budowlana wschodnich części romańskich, “Materiały Zachodniopomorskie” 1959, t. 5, 331–360.
• [6] Skibiński S., Katedra w Kamieniu Pomorskim, Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 2002.
• [7] Raczyński J., Przyczynki do historji ciesielskich konstrukcyj dachowych w Polsce, Zakład Architektury Polskiej Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1930.
• [8] Ganowicz R., Historyczne więźby dachowe polskich kościołów, Akademia Rolnicza im. Augusta Cieszkowskiego, Poznań 2000.
• [9] Ostendorf F., Die Geschichte des Dachwerks erläutert an einer großen Anzahl mustergültiger alter Konstruktionen, Teubner, Leipzig 1908.
• [10] Binding G., Das Dachwerk auf Kirchen im deutschen Sprachraum vom Mittelalter bis zum 18. Jahrhundert, Deutscher Kunstverlag, München 1991.
• [11] Ważny T., Analiza dendrochronologiczna katedry św. Jana Chrzciciela w Kamieniu Pomorskim, Toruń 2021 [manuscript in author’s archive].
• [12] Eißing T., Kirchendächer in Thüringen und dem südlichen Sachsen-Anhalt. Dendrochronologie – Flößerei – Konstruktion, Bd. 1–2, Reinhold, Altenburg 2009.
• [13] Heyn F., Die Danziger Dachkonstruktionen. Ihre konstruktive und historische Entwicklung, Schwital & Rohrbeck, Danzig 1913.
• [14] Bronner J., Zur konstruktiven Entwicklung der Dachstühle auf Breslauer Kirchen und Monumentalbauten, Korn, Breslau 1931.
• [15] Bożejewicz E., Drewniane konstrukcje dachowe średniowiecznych kościołów chełmińskich, MA thesis, Department of Conservation at Nicolaus Copernicus University, Toruń 2006.
• [16] Konieczny A., Mittelalterliche Dachkonstruktionen der Danziger Kirchen in der Geschichte des Dachwerks im Deutschordensland Preußen, [in:] G.H. Gorning (Hrsg.), Achte deutsch-polnische Begegnung zur Wissenschaft und Kultur im zusammenwachsenden Europa, Danziger Naturforschende Gesellschaft, Lübeck 2007.
• [17] Gogolin M., Więźby dachowe kościołów Pomorza od końca XIII do po łowy XIX wieku. Przekształcenia typów i rozwiązań konstrukcyjnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2008.
• [18] Warchoł M., Historyczne więźby dachowe kościołów w Warszawie, Miasto Stołeczne Warszawa, Warszawa 2015.
• [19] Wawrykiewicz L., Skarzyńska-Wawrykiewicz M., Katalog średniowiecznych konstrukcji dachowych na terenie historycznej Warmii, Olsztyn 2019 [manuscript in author’s archive].
• [20] Bronner J., Zur konstruktiven Entwicklung der Dachstühle auf Breslauer Kirchen und Monumentalbauten. Ein Beitrag zur Zimmermannskunst in Schlesien, Korn, Breslau 1931.