Różnorodność współczesnych form ochrony wiejskiej i małomiasteczkowej architektury drewnianej w Polsce

• Autorzy: Szot-Radziszewska E.

Warianty tytułu

EN

The diversity of modern forms of preservation of rural and small towns’ wooden architecture in Poland

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W pracy omawiam, ujęte w ramy prawne, współczesne formy ochrony zabytków drewnianych w Polsce, takie jak wpis do ewidencji lub rejestru zabytków, ochrona w muzeum na wolnym powietrzu (skansenie), uznanie za pomnik historii, utworzenie parku kulturowego. Wskazuję na tragiczny stan ochrony i zachowania zasobów tej części dziedzictwa. Przybliżam ideę muzealnictwa skansenowskiego w Polsce i specyfikę ochrony budownictwa drewnianego w skansenach, jako dotychczas najbardziej racjonalną i skuteczną. Podaję pozytywne przykłady ochrony poprzez zagospodarowanie i adaptację zabytków in situ do nowej funkcji – kulturalnej, dydaktycznej, muzealnej i innych. Podkreślam też rolę edukacji i partycypacji społeczeństwa w ochronie budownictwa ludowego. Drewniana architektura ludowa stanowi jedynie 11% wszystkich obiektów wpisanych do rejestru zabytków. W tej sytuacji, w świetle polskiego prawa, zdecydowana większość zabytków drewnianych nie może być chroniona, gdyż znajduje się poza tym rejestrem. Konieczne więc są szybkie uregulowania prawne i kompleksowe działania w zakresie rozpoznania i inwentaryzacji rzeczywistych zasobów budownictwa drewnianego oraz programy jego skutecznej ochrony. Szansą zachowania jak największej części drewnianego budownictwa wiejskiego i małomiasteczkowego jest coraz większe zróżnicowanie form ochrony i adaptacji zabytków pozostających w terenie przy współpracy i pomocy merytorycznej służb konserwatorskich i muzealnych oraz wsparciu finansowym władz. W pracy przedstawiam konkretne propozycje rozwiązań tego problemu.

EN

In this paper I discuss the modern forms of preservation of wooden historical monuments, included in the legal framework, such as protection via an entry in the records or monuments’ list, protection in open-air museum, being declared historical monument, protection via creation of a cultural park. I am pointing out the tragic state of the protection and conservation of the resources of this part of heritage. I discuss in wider scope the idea of open-air museum in Poland and the specificity of preservation of wooden monuments in the open-air museums as being the most rational and effective so far. I show positive protection examples via making use of and adaptation of the monument to the new function- cultural, educational or museum. I also emphasize the role of education and society participation in the protection of rural architecture. The wooden architecture is only 11% of all monuments registered in monuments’ list. In this situation, according to Polish law, the vast majority of monuments, not mentioned in the registry, cannot be protected. It is necessary to quickly create comprehensive regulatory framework and take action in the field of identification and inventory of wooden architecture as well as creating effective preservation programs. There is a chance to preserve the significant part of heritage by further diversification of forms of protection and adaptation in cooperation and substantive assistance of conservation department and museums as well as financial support of the governments. I present specific proposals of solutions to this problem.

Słowa kluczowe

PL

architektura drewniana; tradycyjne budownictwo ludowe; ochrona zabytków; muzea na wolnym powietrzu

EN

Wooden architecture; traditional rural architecture; monuments preservation; open-air museum

• Wydawca: Wydawnictwo Politechniki Lubelskiej
• Czasopismo: Budownictwo i Architektura
• Rocznik: 2015
• Tom: Vol. 14, nr 3
• Strony: 161--171
• Opis fizyczny: Bibliogr. 21 poz.

Twórcy

autor

Szot-Radziszewska E.

• Zakład Historii Architektury, Urbanistyki i Ochrony Zabytków, Katedra Architektury i Urbanistyki, Wydział Budownictwa i Architektury, Politechnika Świętokrzyska

Bibliografia

• 1 Czajkowski J. Dom drewniany w Polsce. Tysiąc lat historii, Kraków 2011.
• 2 Pokropek M., Pokropek W. Tradycyjne budownictwo drzewne w Polsce. t. 1, Budownictwo ludowe: chałupy i ich regionalne zróżnicowanie, Warszawa 1995; t. 2, Budownictwo sakralne, cz. 1, Bóżnice, meczety, moleny staroobrzędowców oraz podlaskie cerkwie unickie i prawosławne, Warszawa 1996.
• 3 Szałygin J. Dziedzictwo drewnianej architektury w Polsce, „Ochrona Zabytków”, wyd. Narodowy Instytut Dziedzictwa, R. 2013, nr 1-4, s. 281-298.
• 4 Czajkowski J. Muzea na Wolnym Powietrzu w Europie. Historia - dzień dzisiejszy- perspektywy [obszerna bibliografia], Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, Rzeszów-Sanok 1984.
• 5 Zippelius A. Handbuch der europäischen Freilichtmuseen, Köln 1974, s. 12-23, Führer Und Schriften des Rheinschen Freilichtmuseums Und Landesmuseums für Volkskunde in Kommern Nr7.
• 6 Czajkowski J. Zarys muzealnictwa skansenowskiego w Europie, w: Muzea skansenowskie w Polsce, Poznań 1979, s. 20-25,
• 7 Gólski A. Zarys historyczny powstania muzeów skansenowskich w Europie i ich klasyfikacja, w: Muzea skansenowskie w Polsce, Poznań 1979, s. 21-33.
• 8 Szałygin J. Zabytki etnograficzne w Polsce i ich ochrona, w: O zabytkach. Opieka, ochrona, konserwacja, Warszawa 2005, s.131-139.
• 9 Czajkowski J. Lokalne muzea na wolnym powietrzu w Polsce, „Acta Scansenologica” t. 8, wyd. Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, Sanok 2001, s. 7-51.
• 10 Czajkowski J. Rozwój myśli skansenowskiej w Polsce 1945-1985, „Acta Scansenologica”, (1989), t. 5, s. 140-145.
• 11 Piwocki K. Zabytek, rezerwat, park kultury – muzeum w plenerze, „Ochrona Zabytków”, nr1/1968, s. 1-30.
• 12 Szot–Radziszewska E. Etnograf w terenie. Rola badań etnograficznych w realizacji skansenów, na przykładzie Muzeum Wsi Kieleckiej, [w:] Dziedzictwo kulturowe regionu świętokrzyskiego. Materiały pokonferencyjne, (red.) H. Mielicka, Kielce 2007, s.13-23.
• 13 Szewczyk J. Prywatne skanseny wschodniej Białostocczyzny, „Biuletyn Stowarzyszenia Muzeów na Wolnym Powietrzu w Polsce”, nr 13/2012, „Między starym a nowym. Tradycyjne budownictwo ludowe a współczesna architektura wiejska”, Wdzydze 2013, s. 77-95.
• 14 Śliwiński W. „Paramuzealne” zespoły skansenowskie – pożądane współczesnie rozwinięcie, czy profanacja idei muzeów na wolnym powietrzu?, „Biuletyn Stowarzyszenia Muzeów na Wolnym powietrzu w Polsce”, nr 4, Toruń 2002, s.47-57.
• 15 „Biuletyn Stowarzyszenia Muzeów na Wolnym powietrzu w Polsce”, nr 8, Wdzydze 2005.
• 16 Nauczanie i popularyzacja ochrony dziedzictwa, pod. Red. B. Szmygina, Warszawa 2014.
• 17 Gawlik L. Funkcjonowanie terminu „skansen” w polskim muzealnictwie i współczesnych mediach, „Lud”, t. 89/ 2005, s. 255-262.
• 18 Szot-Radziszewska E. Autentyzm i integralność obiektów architektury drewnianej w Muzeach na Wolnym Powietrzu w Polsce. Translokacja i adaptacja-szanse i zagrożenia, w: Architektura drewniana - tradycja, dziedzictwo, współczesność, przyszłość, monografia, s. 1-328, red. Romana Cielątkowska, Dorota Jankowska-Wojtowicz, wydawca: Wydział Architektury Politechniki Gdańskiej, Gdańsk 2014, s. 272-202.
• 19 Szot-Radziszewska E. Zmiana funkcji pierwotnej w obiektach zabytkowych w Muzeach na Wolnym Powietrzu. Szanse i zagrożenia, w: Wartość funkcji w obiektach zabytkowych, red. Bogusław Szmygin, monografia, wyd.: Polski Komitet Narodowy ICOMOS, Muzeum Pałac w Wilanowie, Politechnika Lubelska, Lublin 2014, s. 85-95.
• 20 Szmygin B. Teksty doktrynalne w ochronie dziedzictwa-analiza formalna i propozycje, w: Współczesne problemy teorii konserwatorskiej w Polsce, Warszawa - Lublin 2008, s. 145-155.
• 21 Szot-Radziszewska E. Obraz wsi w wyobrażeniach mieszkańców. Miejsca i ludzie. Monografie, studia, rozprawy. Politechnika Świętokrzyska, Kielce 2013, s. 61-72.