Ślązacy a teoria sztuki ogrodniczej od XVI do XVIII w. w świetle zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu

• Autorzy: Brzezowski W.

Warianty tytułu

EN

The Silesians and theories of garden art from the 16th to the 18th century with new research from the Wroclaw University Library collection

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

O randze, jaką nadawano ogrodom w okresie renesansu i baroku, świadczyć mogą nie tylko realizacje, ale także liczba poświęconych im traktatów. W kolekcji starodruków Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu znajduje się pokaźny zbiór dzieł poświęconych agronomii, botanice i sztuce ogrodowej. Znaczna ich część była w użyciu na Śląsku w XVII i XVIII w., pochodzą one bowiem ze zbiorów dawnych bibliotek wrocławskich czy śląskich bibliotek klasztornych. Ale Ślązacy byli nie tylko biernymi odbiorcami dzieł poświęconych ogrodom, mieli także swój udział w rozpowszechnianiu wiedzy o sztuce ogrodniczej. Już w 1590 r. ukazało się dzieło poświęcone agronomii autorstwa Martina Grossera, proboszcza z podwrocławskiej miejscowości Szewce (Schewitz). W 1664 r. wydano w Brzegu traktat Johanna Christofa Hibnera, ogrodnika książęcego w Oławie, zatytułowany Horticultura [...]. Znajduje się tam pierwsza w historii Śląska wzmianka o ziemniaku. Praca ta zawiera także wykaz roślin ogrodowych zajmujący ponad 40 stron. Wydaje się mało prawdopodobne, by w owym czasie wszystkie z wymienionych przez Hibnera roślin były uprawiane w Śląskich ogrodach i tekst ten jest raczej wyrazem idealnej wizji. Niemniej miał on niewątpliwy wpływ na rozpowszechnienie nowych tendencji w sztuce ogrodowej. Podobną funkcję pełniło drugie z XVII-wiecznych dzieł śląskich ogrodników – opublikowany w 1692 r. traktat Georga Herbsta Des Schlesischen Gärtners Lustiger Spatziergang. Autor pełnił funkcję ogrodnika księcia oleśnickiego Christiana Ulricha von Würtemberga. Wydarzeniem wykraczającym poza teren Śląska było wydanie we Wrocławiu w 1708 r. niemieckiego tłumaczenia dzieła Curiositez de la nature et de l’art sur la végétation, którego autorem był Pierre le Lorrain de Vallemont. Tłumaczem dzieła był członek wrocławskiej rady miejskiej Ferdinand Ludwig von Breßler und Aschenburg. Wymienić tu także trzeba wydrukowane w 1727 r. w drukarni wrocławskiego kolegium jezuickiego poświęcone ogrodnictwu dzieło Jacques’a Vanière’a Praedium rusticum. We wrocławskich zbiorach znajduje się obecnie także wiele innych traktatów ogrodniczych. Znaki własnościowe i dawne numery inwentarzowe wskazują, że większość z nich należała do dawnych bibliotek śląskich, a więc była tu znana i z całą pewnością oddziaływała na poziom sztuki ogrodniczej na Śląsku.

EN

The importance endowed upon gardens in the period of the Renaissance and the Baroque may be witnessed not only in realizations but also in the number of treatises devoted to them. In the collection of old prints of the Wroclaw University Library there is a substantial collection of works devoted to agronomy, botany and garden art. A considerable part of them was used in Silesia in the 17th and 18th centuries, as they originate from collections of old Wroclaw libraries or Silesian monastic libraries. But the Silesians were not only passive recipients of works devoted to gardens, they also participated in propagating the knowledge of garden art. As early as 1590 there appeared a work devoted to agronomy, whose author was Martin Grosser, a parish priest from Szewce (Schewitz) near Wroclaw. The treatise of Johan Christof Hibner, Horticultura [...], was published in 1664. Hibner was a gardener of the duke of Oława. For the first time in the history of Silesia the potato was mentioned in this work. It also contains a register of garden plants of over 40 pages. However, it seems hardly possible that at that time all the plants mentioned by Hibner were cultivated in Silesian gardens and this text is more of an expression of an ideal vision, nevertheless, no doubt, it had an influence on spreading new tendencies in the art of gardening. A similar function was performed by another 17th century work of Silesian gardeners – the treatise of Georg Herbst Des Schlesischen Gartners Lustiger Spatziergang, published in 1692. The author performed the function of the gardener of duke Christian Ulrich von Würtemberg. An event which went beyond the area of Silesia was the publishing in Wrocław in 1708 the German translation of the work called Curiositez de la nature et de l’art sur la végétation, written by Pierre le Lorrain de Vallemont. The translation of this work was carried out by Ferdinand Ludwig von Bresler und Aschenburg, a member of the Wrocław municipal counsel. The work of Jacques Vanière Praedium rusticum devoted to gardening and published in 1727 by the printing house of the Jesuit College, should also be mentioned here. There are many other garden treatises in the collections of Wrocław. Ownership signs and one-time inventory numbers indicate that most of them belonged to former Silesian libraries and so this points to the fact that it was known and with all certainty influenced the art of gardening in Silesia.

Słowa kluczowe

PL

teoria; sztuka ogrodowa; Śląsk

EN

theory; gardening; Silesia

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2013
• Tom: Nr 1(33)
• Strony: 3--10
• Opis fizyczny: Bibliogr. 30 poz., rys.

Twórcy

autor

Brzezowski W.

• Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej / Faculty of Architec ture, Wrocław University of Technology.

Bibliografia

• [1] Allgemeine deutsche Biographie. 2. unveränderter Nachdruck der Leipziger Ausgabe, Bd. 4. Leipzig 1876. Berlin 1968, 402–404.
• [2] Andencken der Edlen Tulipan, [Breslau] 1662.
• [3] Bassus C., Der Veldtbaw, Straßburg 1545.
• [4] Bock H., Kreutterbuch [...], Straßburg 1595.
• [5] Caus S. de, Hortus Palatinus, Francofurti 1620.
• [6] Cöler (Colerus) J., Calendarium perpetuum, Wittenberg 1608.
• [7] Cöler (Colerus) J., Oeconomia ruralis et domestica [...], Mainz 1645.
• [8] Crescenzi P. de, De agricultura, Basileae 1538.
• [9] D’Aviler A.Ch., Außführliche Anleitung zu der gantzen Civil Baukunst [...], Amsterdam 1699.
• [10] Fischer Ch., Fleissiges Herren-Auge, Franckfurt und Nürnberg 1690.
• [11] Groen J. van der, Le Jardinier hollandois [...]/Der niederländische Gärtner [...], Amsterdam 1669.
• [12] Grosser M., Kurtze und gar einfeltige anleytung zu der Land wirtschaft, Görlitz 1590.
• [13] Henel von Hennelfeld (Henelius) N., Silesiographia, Francofurti 1613.
• [14] Henel von Hennelfeld (Henelius) N., Silesiographia renovata, Wratislaviae et Lipsiae 1704.
• [15] Herbst G., Des Schlesischen Gärtners Lustiger Spatziergang/Oder nützlicher Garten-Diskurs, Oels 1692.
• [16] Hiebner J.Ch., Horticultura das ist kurtz- und verständlich An leitung wie ein Lust- Obst- und Küchen-Garte anzulegen, Brieg 1664.
• [17] Jagiełło-Kołaczyk M., Ogród Caspara Wilhelma Scultetusa (Scholza) na Przedmieściu Świdnickim we Wrocławiu i jego powiązania artystyczne, [w:] E. Różycka-Rozpędowska, M. Chorowska (red.), Nie tylko zamki, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2005.
• [18] Neu-verbesserter Colerus, Leipzig 1711.
• [19] Oszczanowski P., Wrocławski ogród Laurentiusa Scholtza St. (1552–1599 ) – sceneria spotkań elity intelektualnej końca XVI wieku, [w:] M. Hołub, A. Mańko-Matysiak (red.), Śląska republika uczonych, Ofi cyna Wydawnicza ATUT, Wrocław 2004.
• [20] Quintinye J.-B. de la, Instruction pour les jardins fruitiers et potagers, Amsterdam 1697.
• [21] Rhagor D., Erneuerter Pflantz-Garten, Basel 1669.
• [22] Rohr J.B. von, Vollständiges Haußwirtschafts-Buch [...], Leipzig 1751, 759.
• [23] Scharschmidt W., Erzehlung aller Wasser-Künste [...], [Breslau] 1682.
• [24] Scharschmidt W., Erzehlung aller Wasser-Künste [...], [Breslau] 1685.
• [25] Scharschmidt W., Breslauischer Wasser-Garten [...], Breslau 1689.
• [26] Scharschmidt W., Breslauischer Wasser-Garten [...], Breslau 1699.
• [27] Schube T., Über die Phytologia magna von Israel und Georg Anton Volckmann, [w:] Achtundsechszigster Jahres-Bericht der Schle sischen Gesellschaft für vaterländische Cultur, Breslau 1891.
• [28] Vallemont P. le Lorrain de, Merckwürdigkeiten der Natur und der Kunst [...], Breslau 1708.
• [29] Vanière J., Praedium rusticum, Breslau 1727.
• [30] Volkamer J.Ch., Nürnbergische Hesperides, Nürnberg 1708